گزارشی از رویداد جذب سرمایههای خطرپذیر برای شرکتهای نوپا در صندوق نوآوری و شکوفایی
دوشنبههای استارتآپی
بدون شک، یکی از اجزای مهم و جدایی ناپذیر برای شروع و در ادامه توسعه هر کسبوکار، فراهم کردن منابع مالی مورد نیاز است. ممکن است شما نیز زمانی ایدههای خلاقانه و خوبی برای راهاندازی کسبوکاری جدید در سر داشتهاید اما از آنجا که سرمایه کافی برای عملی کردن این ایدهها در دستتان نبوده، آن را به فراموشی سپردهاید. این موضوع بهویژه در خصوص کسبوکارهای نوپا و دانشبنیان که مسیرهای پرریسکی برای رشد و موفقیت پیشرو دارند، چالش بزرگتری به شمار میرود. برگزاری رویدادهای جذب سرمایه، از جمله اقدامات مؤثری است که میتواند مسیر تأمین منابع مالی را برای این اعضای جوان و نوپای زیستبوم نوآوری و فناوری کشور فراهم کند و از سوی دیگر سرمایههای سرمایهگذاران را به مسیر تولید فناوری و رفع نیازهای کشور هدایت کند. صندوق نوآوری و شکوفایی از ابتدای امسال در جهت رونق بیشتر به کسبوکارهای فناورانه و نوپا در کشور، در حال برگزاری رویدادی با عنوان «دوشنبههای استارتآپی» است که در آن هر دوشنبه شرکتهای نوپای آماده جذب سرمایه در حوزه تخصصی ویژهای با سرمایهگذاران علاقهمند به سرمایهگذاری خطرپذیر و جسورانه دیدار میکنند. اما این رویداد تا چه حد توانسته به جاری شدن سرمایههای خطرپذیر در رگ و پی شرکتهای نوپا و تازهنفس کمک کند، سوالی است که برای یافتن پاسخ آن با دکتر سیاوش ملکیفر، معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی به گفتوگو نشستیم.
دکتر ملکیفر با اشاره به نکته به جامجم میگوید: «پس از شکلگیری فضای دانشبنیان در کشور، صندوق نوآوری و شکوفایی، به عنوان حامی مالی دولتی شرکتهای دانشبنیان فعالیت خود را آغاز کرد. ابتدا حمایت صندوق از این شرکتها فقط به شکل پرداخت تسهیلات بود و این عملکرد بهخوبی در زیستبوم دانشبنیان جا افتاده بود.» معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در ادامه میافزاید: «حدودا از سال 92 به بعد مفهوم جدیدی به نام استارتآپ یا کسبوکار نوپا در فضای کسبوکار شکل گرفت. این شرکتها با استفاده از پیشرفتهای ارتباطی و توسعه گوشیهای هوشمند اغلب به شکل یک نرمافزار همراه ایجاد میشدند و برخلاف شرکتهای دانشبنیان با نرخ رشد بسیار سریعی رشد میکردند. البته به همان نسبت خطرپذیری بسیار بالایی داشتند؛ برای مثال از هر 10شرکت نوپا دو شرکت سرپا میمانند و بقیه با شکست روبهرو میشدند.» به گفته دکتر ملکیفر دریافت وام نمیتواند روش خوبی برای تأمین سرمایه برای این کسبوکارها باشد. زیرا احتمال بالایی برای شکست دارند و در این صورت توانی برای بازپرداخت وام ندارند. به این ترتیب در دنیا و همچنین در کشور روش دیگری برای تأمین مالی این شرکتها معرفی شد.
تأمین مالی استارتآپها با سرمایهگذاری خطرپذیر
سرمایهگذاری خطرپذیر(Venture Capital) روش نسبتا جدیدی برای تأمین منابع مالی به شمار میرود که به دنبال شکلگیری کسبوکارهای نوپای پرریسک که امروز در حوزههای بسیار متفاوتی فعالیت دارند، در دنیا معرفی شده است. در این روش، سرمایهگذار با آگاهی از پرریسک بودن کسبوکارهای نوپا با آوردن سرمایه مالی در این کسبوکار شریک شود.
دکتر ملکی فر دراینباره میگوید: «یکی از کسبوکارهای نوپایی که امروز در کشور در حوزه حملونقل شهری بسیار موفق است در شروع فعالیتش به هشت میلیارد تومان سرمایه نیاز داشت. در آن زمان بسیاری از سرمایهگذاران به این کسبوکار و ایده نوپا اعتماد نکردند، اما سرمایهگذاری در این میان خطر کرد و در این کسبوکار شریک شد. امروز این شرکتهای نوپا که به کسبوکارهای بسیار بزرگی تبدیلشدهاند، چند هزار میلیارد تومان ارزشگذاری میشوند. بنابراین همانطور که این روش سرمایهگذاری خطر بالایی برای سوخت شدن پول دارد، میتواند به جهش بسیار سریع در ارزش سرمایه نیز منجر شود.»
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی با اشاره به اهمیت تغییر شیوه سرمایهگذاری در برابر کسبوکارهای نوپا تصریح میکند: «با گسترش شرکتهای نوپا و افزایش تقاضا برای سرمایهگذاری خطرپذیر، صندوق نوآوری و شکوفایی نیز تصمیم گرفت شیوه سرمایهگذاری خطرپذیر را به روشهای حمایتی خود برای مهیاکردن فضای مساعد رشد کسبوکارهای نوپا در کشور، اضافه کند. اما واقعیت این است که شراکت یک مجموعه دولتی در مجموعههای خصوصی متعدد بسیار دردسرساز خواهد بود.»
«همسرمایهگذاری» برای رشد کسبوکارهای نوپا
در حال حاضر نزدیک به 70 صندوق پژوهش و فناوری تخصصی و غیرتخصصی و صندوقهای جسورانه بورسی در سراسر کشور مشغول فعالیت هستند که خدمات مختلفی ازجمله اعطای تسهیلات، ضمانتنامه و سرمایهگذاری خطرپذیر به کسبوکارهای نوپا و دانشبنیان ارائه میکنند.
دکتر ملکیفر در خصوص همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی با این صندوقها برای سرمایهگذاری خطرپذیر توضیح میدهد: «ما از روشی به نام «همسرمایهگذاری» برای سرمایهگذاری خطرپذیر در شرکتهای نوپا استفاده میکنیم. در این روش سرمایهگذاری درصورتیکه یکی از این صندوقها حاضر به سرمایهگذاری در کسبوکارنوپایی شود، اما نتواند تمام منابع مالی موردنیاز شرکت را فراهم کند، صندوق نوآوری و شکوفایی از یک تا چهار برابر میزان سرمایهگذاری صندوق پژوهش و فناوری در آن کسبوکار سرمایهگذاری خواهد کرد. به دلیل اینکه سرمایهگذاری ما در کنار یک سرمایهگذار دیگر انجام میشود به این روش همسرمایهگذاری (co-investment) گفته میشود.»وی درخصوص نحوه تعیین میزان این سرمایهگذاری از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی میافزاید:«میزان پیچیدگی فناوری و میزان اولویت فناوری، محصول یا خدمات بر اساس نیازهای کشور دو عامل مهم تعیینکننده نرخ چندبرابری سرمایهگذاری ما در کسبوکارهای نوپا نسبت به میزان سرمایهگذاری انجامشده از سوی صندوقها خواهد بود.»
در دوشنبههای استارتآپی چه خبر است؟
از دکتر ملکیفر میپرسیم، در این میان داستان دوشنبههای استارتآپی چیست؟ وی در پاسخ به جامجم میگوید: «مشکلی در این روش سرمایهگذاری وجود داشت و آن این بود که قطعات این پازل به هم متصل نبودند. یعنی بسیاری از کسبوکارهای نوپا از این امکان سرمایهگذاری و عملکرد صندوقهای پژوهش و فناوری و صندوقهای جسورانه بورسی در کشور مطلع نبودند و در طرف دیگر صندوقها نیز نمیتوانستند بهراحتی شرکتهای نوپای قوی را در کشور شناسایی کنند. به همین جهت صندوق نوآوری و شکوفایی از ظرفیتی که برای برگزاری رویدادهای کسبوکاری داشت برای ایجاد این آشنایی استفاده کرد.»
به گفته معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی، دوشنبههای استارتآپی از اردیبهشت امسال فعالیت خود را آغاز کرده است. این رویداد تاکنون در 11 جلسه در محل صندوق نوآوری و شکوفایی برگزارشده و شرکتهای نوپا در حوزههای مختلفی ازجمله سلامت، آب و انرژی، فناوری اطلاعات، اینترنت اشیا، کشاورزی، سلامت دیجیتال، ورزش، آموزش، کالاهای تند مصرف، خودرو و تجهیزات پزشکی به معرفی فعالیتهای خود برای جذب سرمایهگذار پرداختهاند.
وی در خصوص نحوه برگزاری این رویداد توضیح میدهد: «شرکت در این رویداد برای همه شرکتها، سرمایهگذاران حقیقی و حقوقی و علاقهمندان، آزاد و رایگان است و بهطور متوسط در هر رویداد حدود 200 شرکتکننده حضورداشتهاند. در ابتدا این رویداد بهصورت حضوری برگزار میشد، اما به دلیل شیوع کووید-19 از یکسو و از سوی دیگر حضور بسیاری از سرمایهگذاران و شرکتهای نوپا در استانهای مختلف کشور، تصمیم بر این شد بخش وبینار را نیز به این رویداد اضافه کنیم. اما با افزایش شیوع کرونا در ماههای اخیر رویدادها کاملاً بهصورت مجازی برگزار میشود. فقط تعداد اندکی از افراد شامل شرکتهایی که قرار است ارائه داشته باشند و تعداد محدودی از اعضای صندوق نوآوری و شکوفایی، نمایندگان برخی از صندوقها با رعایت پروتکلهای بهداشتی در محل رویداد حاضر میشوند.»
آداب جذب سرمایه، آموختنی است
دکتر ملکیفر در مورد نحوه شرکت در این رویداد به جامجم میگوید: «در هر رویداد پس از اعلام فراخوان برای ثبتنام شرکتهای نوپا یا طرحهای سرمایهپذیر حوزه موردنظر، طرحها مورد ارزیابی قرار میگیرند. در هر رویداد شش تا هفت طرح سرمایهپذیر که آمادگی و پختگی لازم برای جذب سرمایهگذار را دارد وارد دوره آموزشی رایگانی خواهد شد. در این دوره آموزشی 8 تا10ساعته، شرکتها برای نحوه صحبت و ارائه طرح در برابر سرمایهگذاران آماده میشوند تا احتمال جذب سرمایه افزایش پیدا کند.»
از آنجا که در این جلسات سرمایهگذاران مختلفی از سراسر کشور شامل صندوقهای پژوهش و فناوری، صندوقهای جسورانه بورسی و سرمایهگذاران مستقل حقیقی و حقوقی شرکت دارند، امکان جذب سرمایه به روشهای مختلفی برای شرکتها فراهم خواهد بود. این بازار، فرصت خوبی برای آشنایی و مذاکره اولیه میان شرکتهای نوپا و سرمایهگذاران را بهصورت کاملا رایگان فراهم میکند.»
اما آیا صندوق نوآوری و شکوفایی نیز در این روند سرمایهگذاری شرکت دارد؟ دکتر ملکیفر در پاسخ به این پرسش میگوید: «صندوق نوآوری و شکوفایی ضمن فراهمکردن این فضای رویارویی میان سرمایهپذیر و سرمایهگذاران، در قالب همسرمایهگذاری در این شرکتها سرمایهگذاری میکند. همسرمایهگذاری در دو شکل دو جزئی و سه جزئی در این طرح میتواند انجام شود. در حالت دو جزئی همانطور که پیشتر توضیح دادم، در صورتی که یکی از صندوقها حاضر به سرمایهگذاری شود، صندوق نوآوری و شکوفایی نیز به عنوان جزء دوم وارد سرمایهگذاری خواهد شد، اما از آنجا که در این فضا سرمایهگذاران حقیقی و حقوقی نیز حضور دارند، گاهی ممکن است سرمایهگذاری علاقهمند به سرمایهگذاری در شرکتی شود ولی سرمایهاش کافی نباشد، در این حالت اگر صاحبایده و سرمایهگذار بتوانند یکی از صندوقهای عامل را حاضر به سرمایهگذاری خطرپذیر کنند، صندوق نوآوری و شکوفایی نیز بهعنوان سرمایهگذار سوم باقی بودجه مورد نیاز که با دو سرمایهگذار اول و دوم تأمین نشده را سرمایهگذاری خواهد کرد تا ریسک هر یک از اعضا کاهش یابد.»
رخوت سرمایهگذاری دولتی
سرمایهگذاری در شرکتهای نوپا به معنی واردشدن به هیاتمدیره این شرکتها و مشارکت در تصمیمگیریهای شرکت خواهد بود. به عقیده دکتر ملکیفر ورود بخش دولتی با تمام رخوتهایی که دارد به هیاتمدیره یک شرکت نوپا موجب میشود ماهیت کسبوکار نوپا که پویایی و سرعت رشد بالاست، با اخلال روبهرو شود و روند فعالیتها و تصمیمگیریهای شرکت کُند شود. وی در ادامه تصریح میکند: «این موضوع نهتنها در کشور ما که در همه جای دنیا دیدهشده و به همین خاطر گفته میشود که سرمایهگذاری دولتی در کسبوکارهای نوپا نمیتواند راهحل مناسبی برای تأمین سرمایه باشد و موانع و محدودیتهایی را برای آنها به دنبال خواهد داشت.»
معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی میافزاید: «از سوی دیگر سرمایهگذاری خطرپذیر فقط به معنای سرمایهگذاری و تزریق منابع مالی نیست، بلکه سرمایهگذار خطرپذیر باید بتواند بر اساس تجربهای که از بازار کسبوکارهای نوپا دارد تا حدی نقش راهنما و مربی را در این مجموعهها ایفا کند. حتی در برخی از مجموعههای دانشبنیان و نوپا سرمایهگذار، مدیرعامل مجموعه میشود تا به امور جاری شرکت بپردازد و صاحب ایده که مغز متفکر شرکت است دغدغه اصلیاش توسعه فناوری و رشد محصول باشد و درگیر حواشی مانند بیمه، مالیات، تبلیغات، بازاریابی و فروش و... نباشد که تخصصی در آنها ندارد. این مسوولیت نیز از سرمایهگذار دولتی با مشغلههای فراوانی که دارد ساخته نیست.»
دکتر ملکیفر در ادامه به جامجم میگوید: «این موضوع موجب شد که مدل جدیدی برای رساندن منابع مالی دولتی به کسبوکارهای نوپا ایجاد شود که در آن، صندوق نوآوری و شکوفایی از عاملین مورداعتماد خود که به شیوه سرمایهگذاری خطرپذیر اشراف کامل دارند، اما منابع مالی کافی برای سرمایهگذاری خطرپذیر به شکل گسترده در شرکتها ندارند، برای سرمایهگذاری خطرپذیر در شرکتهای نوپا استفاده کند. این عاملین صندوقهای پژوهش و فناوری و صندوقهای جسورانه بورسی هستند که در زمینه سرمایهگذاری خطرپذیر و سرمایهگذاری جسورانه فعالیت دارند، اما منابع مالی محدودتری نسبت به صندوق نوآوری و شکوفایی دارند.»
سرمایهگذاران را به سرمایهگذاری خطرپذیر تشویق کردهایم
به گفته معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در این 11دوره در مجموع بیش از 100میلیاردتومان تقاضای سرمایه اعلام شدهاست، یعنی به طور میانگین در هر رویداد نزدیک به 10میلیارد تومان تقاضای سرمایه بر اساس نوع کسبوکارهای معرفی شده مطرح شدهاست. دکتر ملکیفر در رابطه با موفقیت این طرح در جذب سرمایههای خطرپذیر به جامجم میگوید: «باید در نظر داشتهباشیم مذاکرات جذب سرمایه فرآیند زمانبری است و معمولا دو تا سه ماه زمان نیاز خواهدداشت. بنابراین اگر بخواهیم برآورد دقیقی از میزان موفقیت این رویدادها در جذب سرمایه برای کسبوکارهای نوپا به دست بیاوریم باید چند ماه پس از پایان برگزاری رویدادها در زمستان، این جمعبندی را انجام دهیم. تا این لحظه قرارداد بیش از 20میلیارد تومان سرمایهگذاری نهایی شده و یا در حال نهایی شدن است که اتفاق بسیار خوبی است.» وی در ادامه میافزاید: «روش همسرمایهگذاری موجب میشود تا میزان خطرپذیری برای هر سرمایهگذار کاهش یابد و این موضوع میتواند نقشی بسیار مؤثر در جذب سرمایههای مازاد در کشور به سوی سرمایهگذاری خطرپذیر روی محصولات فناورانه داشتهباشد.»
در کنار اهمیت فرهنگسازی و ترغیب سرمایهگذاران به سرمایهگذاری در طرحهای فناورانه، از دیگر مشکلاتی که امروز در اقتصاد دانشبنیان و کسبوکارهای نوپا و فناورانه وجود دارد این است که بسیاری از صاحبان ایده از جذب سرمایهگذار و ورود شریک جدید واهمه دارند. دکتر ملکیفر در خصوص عملکرد صندوق در جهت ایجاد فرهنگ سرمایهپذیری توضیح میدهد: «تورم شدید اقتصادی کنونی موجب شده شرکتهایی که تا حدی از آینده خود مطمئن هستند، ترجیح دهند وام بگیرند و کسی را وارد کسب و کارشان نکنند. با این وجود رشد اقتصاد دانشبنیان و کسبوکارهای نوپا نیاز دارد فرهنگ سرمایهگذاری جا بیفتد. در تلاشیم تا این فرهنگ را ایجاد کنیم و تا به اینجای کار استقبال خوبی از سوی شرکتها برای این جذب سرمایه داشتهایم.» معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی در ادامه تصریح میکند: «ایجاد برنامهای کاملا رایگان فرصت بزرگی است که شرکتها را ترغیب میکند تا از این روش برای جذب سرمایه گذار اقدام کنند؛ زیرا هم آموزش لازم برای ارائه در برابر سرمایهگذار را میبینند هم بدون مشکل فضایی برای ارائه دستاوردشان دربرابر چند سرمایهگذار مشتاق را پیدا میکنند. همچنین اگر در مراحل مذاکره برای سرمایهپذیری وارد شوند در صورت تمایل، صندوق نوآوری و شکوفایی مشاورههای حقوقی و مالی را نیز برای ادامه روند عقد قرارداد به آنها ارائه میکند تا در این میان ضرری متوجه این شرکتهای کمتجربه نشود.»