بعد از 23 سال، مجموعه شعر جدیدی از دكتر محمدرضا شفیعی كدكنی منتشر شد
طفلی به نام شادی دیریست گمشده است
نام كتاب جدید شفیعی كدكنی برای مخاطبان شعر او غریبه نبود. سالها پیش شعری به نام «گمشده» در میان شعردوستان با نام «طفلی به نام شادی» معروف شد كه سطرهایی از آن، این بود: «طفلی به نام شادی دیری است گمشده است/ با چشمهای روشن براق/ با گیسوی بلند به بالای آرزو/ هر كس از او نشانی دارد/ ما را كند خبر/ این هم نشان ما:/ یك سو خلیج فارس/ سوی دگر خزر» حال معلم بزرگ ادبیات ما بعد از مدتها مجموعه شعری تازه با نامی چنین آشنا عرضه كرده است و از صبح شنبه همین هفته مخاطبان شعر شفیعی كدكنی كتاب تازه او را در دسترس دارند. در این گزارش پیرامون كتاب تازه آقای «استاد» و سلوك شعری او در این سالها صحبت خواهیم كرد و برای دقایقی پیرامون جهان شعری و تاریخ فعالیت شفیعی کدکنی در حوزه ادبیات دقیق خواهیم شد.
پیمان طالبی / ادبیات و هنر
پیش از «طفلی به نام شادی»، از شفیعی كدكنی دو مجموعه شعر با نامهای «هزاره دوم آهوی كوهی» و «آیینهای برای صداها» منتشر شده بود. هزاره دوم آهوی كوهی در برگیرنده پنج دفتر شعر با نامهای مرثیههای سرو كاشمر، خطی ز دلتنگی، غزل برای گل آفتابگردان، ستاره دنبالهدار و در ستایش كبوترهاست و «آیینهای برای صداها» شامل هفت دفتر شعر كه زمزمهها، شبخوانی، از زبان برگ، در كوچهباغهای نشابور، مثل درخت در شب باران، از بودن و سرودن و بوی جوی مولیان هستند. شفیعی این هفت دفتر شعر كتاب دوم را پیش از این جداگانه منتشر كرده بود، اما انتشار دفاتر پراكنده منتشر شده و نشده در قالب دو كتاب، نظم و تشخصی به آثار شاعر بزرگ روزگار ما داد. در عین حال اینكه طفلی به نام شادی خود سومین كتاب شعر شاعری به بزرگی و جایگاه شفیعی كدكنی محسوب میشود نیز نكته جالب توجهی است. گفتنی است كه این كتابها هر سه توسط انتشارات سخن منتشر و عرضه شدهاند.
شاعر معلم یا معلم شاعر؟
یكی از مواردی كه در بررسی كتابشناسی آثار شفیعی كدكنی حائز اهمیت و قابل توجه است، غلبه تعداد آثار پژوهشی بر مجموعه شعرهاست. شفیعی در حالی سومین مجموعه شعر خود را دو روز پیش به بازار نشر عرضه كرده است، كه بیش از بیست اثر در حوزه پژوهش، تصحیح و گزیده از او منتشر شده است. همین دو سال پیش هم آخرین اثر پژوهشی استاد، توسط همین نشر سخن در سه جلد با عنوان «این كیمیای هستی» چاپ شد كه مجموعه درس گفتارهای او در كلاسهای درس دانشگاه تهران درباره حافظ بود. از این منظر عدهای از منتقدان شفیعی معتقدند او با پرداختن به مقوله آموزش، از شعر خود غافل شده است و در این سالها آنقدر به مقالات پژوهشی و تصحیح نسخ كهن مشغول بوده كه چنان كه باید به اشعار خویش نپرداخته است. البته علاقهمندان استاد این ویژگی او را نوعی ایثار و جهاد فرهنگی میدانند كه به جای پرداختن به شعر خویش و اساسا «خویش»، بیشتر به آثار دیگران و به طور كلی «دیگران» سرگرم بوده است. اما فارغ از این دعواهای مرسوم در فضای ادبیات، آنچه كه كتمان ناپذیر است این است كه هرچند شفیعی در سالهای اخیر بیشتر به مقوله پژوهش و آموزش اشتغال داشته، اما كماكان شعر او از برجستهترین نمونههای شعر نیمایی در ادبیات معاصر ماست و جایگاه او به گونهای است كه حتی توسط منتقدان او قابل نادیده گرفتن نیست.
مقدمه دشمنتراشانه
مقدمه كتاب، كوتاه و از آن مقدمههای ــ به قول خود شفیعی ــ «دشمنتراشانه» است و مشخص میكند باور شفیعی به مقوله «وزن شعر» و «عشق» و «ایران» و... همان است كه بود و در این باور استوارتر هم شده است: «به هرحال، جای تأسف است كه من در طول مدت شصت و اند سال شاعری، حتی برای نمونه، در یك مورد هم، نتوانستم وزن و قافیه و معنی و عشق و تأملات وجودی و ایران را به كناری نهم و «آوانگارد» شوم. بدبختی ازین بالاتر؟» (مقدمه، صفحه 8)
در جایی دیگر از مقدمه میخوانیم:
«خوب و بدِ این شعرها را ــ و هر شعری را ــ جامعه تعیین میكند نه من و منتقدانِ رَهنشناس. حتی داوری امروز هم بسنده نیست؛ آیندگان داورِ نهاییاند. معلوم نیست كه پنجاه سال دیگر مشاهیرِ شعرِ عصرِ ما در كدام قفسه كتابخانه تاریخ ادبیات ایران جای خواهند داشت. یك چیز را به یقین میدانم كه تاریخ ادبیات، «وَرَمِ» ایدئولوژیك را هیچگاه، «فربهی» نشناخته است. ما به چشم خود شاهد فروخوابیدن بسیاری از این «ورمهای ایدئولوژیك» بودهایم.» (مقدمه، صفحه9)
بحث شیرین قیمت كتاب
كتاب شامل پنج دفتر شعر است: «زیر همین آسمان و روی همین خاك»، «هنگامه شكفتن و گفتن»، «از همیشه تا جاودان»، «شیپور اطلسیها» و «در شب سردی كه سرودی نداشت». كتاب در شمارگان ۱۱۰۰ نسخه و به قیمت ۸۵ هزار تومان عرضه شده است. قیمت كتاب در این آشفته بازار «قیمت مناسب» محسوب میشود. بهخصوص از این منظر كه از مدتی قبل كه خبر انتشار كتاب توسط نشر سخت منتشر شده بود، بحثها بر سر قیمت كتاب بالا گرفته بود. بعد از انتشار تصحیح شفیعی كدكنی بر تذكره الاولیای عطار نیشابوری در سال 98 توسط انتشارات سخن و مواجهه مخاطبان شفیعی با قیمت 300 هزارتومانی این كتاب 1800 صفحهای، مخاطبان برای كتاب جدید شفیعی از حیث قیمت چندان خوشبین نبودند. بهخصوص كه انتشارات سخن در همین سال چاپ دهم «آئینهای برای صداها» (كه در آن ناشر كتاب سود خود را از فروش كتاب در نوبتهای پیش برده است) را در پانصد و بیست صفحه، به قیمت صد و ده هزار تومان عرضه كرد تا گمانهزنیها برای كتاب جدید شفیعی كدكنی مایوسانهتر از قبل شود.
این در حالی است كه بازار كتاب بهطور كلی وضعیت خوبی را سپری نمیكند و تصحیح دكتر محمدعلی موحد از كتاب مثنوی معنوی نیز بهتازگی توسط نشر هرمس با قیمتی بالغ بر نیم میلیون تومان عرضه شده كه صدای همه كتابخوانها را در آورده است!
در این وانفسا، انتشار كتاب شفیعی كدكنی به قیمت 85 هزار تومان خبر نسبتا خوبی برای مخاطبان ادبیات است. این در حالی است كه هماكنون در سایت انتشارات سخن، كتاب با تخفیفی 20 درصدی به قیمت 68 هزار تومان فروخته میشود كه این نیز مزید بر شادی كتاب دوستان خواهد بود.
چند شعر از كتاب
به آغازِ جهان و به جوانسالی هستی
صداییست پُر از باغ و بهاران
پُر از جوی و پُر از صبح
پُر از نمنمِ باران.
صداییست پُر از جذبه و اشراق
پُر از پرده عشاق
رها در همه آفاق.
صدایی كه مرا میبَرَد از خویش به مستی
به آغاز جهان و به جوانسالی هستی
صداییست،
صداییست.
۲/۱/۸۸
اعماق
هرگز گمان مدار كه تنها میانِ باغ
گل روید از طراوتِ باران و ژالهها
بنگر به بوتههای شقایق كه
رستهاند
از فرِّ اعتدالِ ربیعی،
سحرگهان،
در شیبِ خاكریز،
كنارِ زبالهها.
۱۷/۲/۷۴
شیپورِ اطلسیها
در روزگارِ عربده مرگ
در غربتی كه هرچه ترانهست
از مرگ میسراید و
نومید،
شیپورِ اطلسیها
فریادِ زندگیست
در انتظارِ رایتِ خورشید.
۵/۱/۵۶
تا تو نیایی ز راه…
چیستی ای جوشِ عقل سرخ كه بیتو
هیچ گل و سبزهای به باغ نروید
ور كه بروید ز گونه گردِ غمانش
همّتِ هیچ ابرِ تُندْبار، نشوید.
چیستی ای نبضِ سبزِ عشق كه بیتو
باد، سوی ارغوان و بید، نپوید
ور كه بپوید، ز بیم، لب نگشاید
تا به گُلِ سرخ، رازِ خویش بگوید.
چیستی ای روشنِ شكفته كه بیتو
هیچ گُلی در هوای تیره نبوید
گرچه بسی كرْمِ شبچراغ، به دعوی
در همه آفاقِ باغ، هاید و هوید.
گیرم ابر آورند و رنگِ بهاران
تا تو نیایی ز راه، هیچ نروید.
اكسفورد، ۶ فوریه ۱۹۷۵
ادیب عملگرا
دکتر محمد بقایی (ماکان)/ استاد دانشگاه
اگر در 50 سال اخیر بخواهیم شاعران را از یک منظر طبقهبندی کنیم، به این میرسیم که بعضی از شاعران تنها برای خود و حالت درونی خویش شعر میسرودند و برخی دیگر به مسائل خارج از حوزه شخصی توجه داشته و مسائل اجتماعی را در اولویت قرار دادهاند.
در این میان شاعرانی نیز هستند که شعر را به خدمت مردم درآورده و دغدغهها و بزنگاههای زندگی مردم را در شعر خود بازتاب دادهاند.
شفیعی کدکنی از این دسته از شاعران است. وانگهی بین شفیعی کدکنی و شاعران این دسته یک تفاوت بزرگ و بسیار محسوس وجود دارد؛ این که در شعر شاعران اجتماعیسرا، لطافت شاعرانه به معنای حقیقی کلمه ملموس نیست. اما شعر شفیعی دو ویژگی اساسی لازم و کافی را دارد:
اول اینکه واقعگرایانه است؛ یعنی به مسائل اساسی زندگی چنان که باید توجه دارد.
دوم اینکه لطافت و ظرافت شاعرانه را میتوان در شعر او به تمامی به تماشا نشست.
در واقع حریری از احساسات انسانی را در شعر شفیعی کدکنی با کلمات و تعابیر لطیف شاعرانه توامان میبینیم که این همان اعجاز کلام شفیعی است.
از حیث اصطلاحات فنی شعر نیز باید گفت شعر شفیعی کوششی است در سبک خراسانی که در هیأت سبک هندی نمود پیدا کردهاست.
وجه دیگری از زندگی و سلوک شعری شفیعی در سالهای اخیر وجه معلمی او بودهاست و مهمترین ویژگی او در این زمینه به اعتقاد من، توجه او به موضوعات نوین در حوزه آموزش است.
شفیعی کدکنی ادبیات را با مسائل و موضوعات عام تطبیق داد و در فعالیتش به عنوان معلم این اصل را همواره رعایت کرد. سعی شفیعی کدکنی در این سالها بر این بودهاست که به موضوعات ادبی و موضوعات مربوط به زندگی که جامعه با آن سر و کار دارد، به صورت توامان بپردازد.
ایشان یک معلم و یک ادیب عملگراست، علم بی عمل را نفی میکند و در عین حال به اصل و اساس علم نیز توجه دارد.
او ملای کنج اتاق نیست که صرفا تدریسی انجام دهد و خود معلم و شاگردانش متعلم باشند؛ بلکه آنچه در تدریس و مقالات او در این سالها منعکس شده، توجه او به علم توام با عمل است.
-
دوراهی شرکتهای نوپا در بورس
-
طفلی به نام شادی دیریست گمشده است
-
تجدید قوا برای خدمت
-
از نفس افتاده
-
«نسیم» در صدر
-
فعلا سهامتان را نفروشید
-
ستارههای چهارچرخ
-
سلطان فیشینگ در تور پلیس فتا
-
258 روز تعلل در حمایت از زنان
-
حزب ا... تسلیم پذیر نیست
-
تعامل کارساز قوا
-
اسلام، ضامن حقوق و آزادی زنان
-
کرونا در آفریقا،مظلومیت مضاعف