5 مانع  اصلی در مسیر احیای برجام

چرا با وجود برخی اظهارنظرها، رسیدن به توافق میان ایران و 1+4 چندان ساده نیست؟

5 مانع اصلی در مسیر احیای برجام

دیروز ششمین دور از مذاکرات هسته‌ای وین با دستور کار احیای توافق هسته‌ای به پایان رسید و طرف‌های مذاکره‌کننده برای مشورت بیشتر، به پایتخت‌های خود بازگشتند. گرچه دیپلمات‌های حاضر در مذاکرات وین، از امکان دستیابی به توافق هسته‌ای و در دسترس بودن آن، خبر می‌دهند. اما چنانچه مقامات وزارت امورخارجه کشورمان نیز تاکید کرده‌اند، اختلافات مهمی پشت میز مذاکرات باقی مانده که هنوز به صورت کامل حل و فصل نشده است. سید عباس عراقچی، معاون وزیر امورخارجه درخصوص آنچه تاکنون در پشت میز مذاکرات با اعضای 1+4 حاصل شده می‌گوید: «الان به توافق نزدیک‌تر هستیم، ولی پر کردن فاصله‌ای که بین ما و توافق مانده، کار آسانی نیست و نیاز به تصمیماتی دارد. روزهای بسیار فشرده و کار بسیار سختی را پشت‌سر گذاشته‌ایم. برای تصمیم‌گیری و مشورت به پایتخت‌ها بازمی‌گردیم.» واقعیت امر این است که تعهدات طرف آمریکایی و تروییکای اروپایی (آلمان، انگلیس و فرانسه) در قبال توافق هسته‌ای کاملا مشخص است. بر همین اساس، قاعدتا این کشورها مسیر حقوقی و فنی بازگشت به توافق هسته‌ای را به‌خوبی می‌دانند. با همه این اوصاف، در پنج موضوع مهم هنوز طرف مقابل حاضر به تبعیت از توافق هسته‌ای و متعلقات آن نشده است.

تفکیک تحریم‌ها توسط آمریکا

روند  رفع تحریم‌های ضدایرانی و مغایر با برجام، قطعا اصلی‌ترین پیش‌شرط جهت احیای توافق هسته‌ای محسوب می‌شود. به لحاظ زمانی و ماهوی، میان سرعت بازگشت ایران به تعهدات برجامی و رفع تحریم‌های ضدایرانی، تناسبی به لحاظ زمانی وجود ندارد. حتی اگر آمریکا دستور رفع تحریم‌ها را صادر کند، عملیاتی‌سازی این مساله ممکن است مدتی به طول بیانجامد. این در حالی است که طرف آمریکایی اصرار دارد به محض اعلام این کشور مبنی بر بازگشت به برجام، ایران به وضعیت قبل از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای بازگردد. فراتر از آن، آمریکا دست به تفکیک تحریم‌های ضدایرانی به سه دسته تحریم‌های قابل رفع در گام اول، غیرقابل رفع و قابل رفع در آینده زده است. همین مساله سبب شده تا آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا از باقی ماندن صدها تحریم ضدایرانی (پس از بازگشت آمریکا به برجام) خبر ‌دهد.




 تضمین‌گریزی دولت بایدن

دموکرات‌های آمریکا دقیقا به مانند آنچه در مذاکرات منتهی به انعقاد برجام در سال 1394 رخ داد، از ارائه تضمین در قبال حفظ توافق هسته‌ای (در صورت احیای برجام) خودداری می‌کنند. رابرت مالی، نماینده آمریکا در مذاکرات وین خطاب به دیپلمات‌های اروپایی تاکید کرده است که صلاحیت حفظ یا عدم حفظ برجام، باید برعهده و اختیار دولت فعلی یا بعدی آمریکا باشد و در این‌خصوص نباید مانعی (جهت خروج واشنگتن از برجام) وجود داشته باشد. وانگ کان، نماینده چین در مذاکرات احیای برجام در وین، به‌وضوح از این مساله به عنوان یک مانع بزرگ در مسیر احیای توافق هسته‌ای یاد کرده است: «واشنگتن باید ابتدا تحریم‌های غیرقانونی علیه تهران و طرف‌های ثالث را بردارد. آمریکا باید وقت‌کشی و اهمال را کنار بگذارد و برای برداشتن کامل و جامع تحریم‌ها [ایران] اقدام قاطعی کند. طرف‌های مرتبط هم باید اقدامات مؤثر برای جلوگیری از تکرار خروج [آمریکا] از برجام یا اعمال مجدد تحریم‌ها صورت دهند.»



مخالفت آمریکا با راستی‌آزمایی رفع تحریم  

از آنجا که ایالات متحده آمریکا قصد دارد با سوء تفسیر از توافق هسته‌ای و باقی نگاه داشتن برخی تحریم‌ها به بهانه‌های غیرهسته‌ای، زمینه را برای چینش میز مذاکرات منطقه‌ای و موشکی با ایران آماده کند، حاضر نیست تن به راستی‌آزمایی واقعی درخصوص بازگشت خود به برجام دهد. مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند که راستی‌آزمایی مدنظر ایران، باید در نهایت بین 48ساعت تا یک هفته به طول بیانجامد! این در حالی است که راستی‌آزمایی واقعی درخصوص رفع تحریم‌های ضدایرانی، متغیری وابسته به زمان است. بر این اساس، حداقل سه تا شش ماه زمان لازم است تا جمهوری اسلامی ایران و حتی نهادهای ناظر بین‌المللی بر برجام، صحت یا سقم رفع تحریم‌های ضدایرانی و بازگشت آمریکا به برجام را تایید کنند. بدیهی است که نمی‌توان با استناد به یک یا چند معامله بانکی یا نفتی محدود، پرونده راستی‌آزمایی بازگشت آمریکا به برجام را بست!




تلاش برای گنجاندن مسائل موشکی و منطقه‌ای

چنانچه رسانه‌های متعدد بین‌المللی گزارش داده‌اند، یکی دیگر از موانع به نتیجه رسیدن مذاکرات وین، اصرار دولت بایدن مبنی بر گنجاندن دو موضوع توان موشکی و قدرت منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در سند نهایی توافق احیای برجام است. در حالی که کشورمان بارها تاکید کرده که برجام یک سند حقوقی مستقل محسوب می‌شود و طرف‌های آمریکایی و اروپایی حق ندارند از آن به عنوان یک نقطه ثقل برای انعقاد توافقات بعدی یاد کنند. با همه این اوصاف، کاخ سفید و شرکای اروپایی آن، تاکید دارند که احیای توافق هسته‌ای را باید به مسائل موشکی و منطقه‌ای گره زد یا لااقل، در توافق نهایی تضمین شود که مذاکرات بر سر این موارد قطعا انجام خواهد گرفت!



مخالفت با برنامه تحقیقاتی ایران

یکی از پیچیده‌ترین مسائلی که مذاکرات بر سر آن طی هفته‌های اخیر به نقطه نهایی و شفافی ختم نشده، مربوط به وجود ذخایر اورانیوم غنی‌شده و سانتریفیوژهای نسل جدید در کشورمان است. بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران 16 برابر شده و همچنین، سانتریفیوژهای نسل جدید (که ایران در برنامه تحقیق و توسعه خود به آنها دست یافته است)، در نطنز مستقر شده‌اند. مقامات آمریکایی می‌گویند در صورت احیای برجام، ایران باید ضمن کاهش درصد غنی‌سازی به 3/67 درصد (آنچه در توافق هسته‌ای مدنظر قرار گرفته است)، تمامی ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را از کشور خارج کند و تنها 120کیلوگرم از آن (حد مجاز در توافق هسته‌ای) را در داخل کشور نگاه دارد. همچنین واشنگتن تاکید دارد که ایران باید برنامه تحقیق و توسعه خود را محدود نگاه دارد.
این در حالی است که با توجه به خروج یکجانبه آمریکا از برجام و احتمال وقوع عملیات‌های خرابکارانه نظیر آنچه اخیرا در نطنز رخ داد، جمهوری اسلامی ایران محق است که ضمانت‌هایی را برای صیانت از برنامه هسته‌ای خود در مقابل هرگونه اقدام نامتعارف درنظر بگیرد. به عبارت بهتر، کشورمان قطعا باید بخش مهمی از ظرفیت‌های به دست آمده طی دو سال اخیر (در دوران کاهش تعهدات برجامی) را به مثابه یک تضمین جهت بازگشت به وضعیت قبل از برجام در صورت خروج دوباره طرف آمریکایی از توافق هسته‌ای حفظ کند.