جهاد تبیین یعنی روایتگری درست

گفت‌وگو با کارگردان مستند «یک روز به خصوص» درباره ترور رهبر انقلاب در سال60

جهاد تبیین یعنی روایتگری درست

چهار دهه از حادثه مسجد ابوذر تهران و ترور نافرجام رهبر معظم انقلاب توسط گروه فرقان می‌گذرد اما یادآوری آن روز برای نسل‌های قبلی که این حادثه را به یاد دارند، همچنان تلخ و دلگیر است. با این‌که حادثه در دل شهر و میان مردم اتفاق افتاد اما روایت آن روز هنوز مغفول مانده و کمتر کسی به سراغش رفته است. مستند «یک روز به خصوص» به کارگردانی میکائیل دیانی از معدود کارهای تصویری است که سراغ حادثه ششم تیر سال 60 رفته و از زبان شاهدان عینی، ترور نافرجام امام جمعه تهران و نماینده امام خمینی(ره) در شورای عالی دفاع یعنی آیت ا... خامنه‌ای را روایت کرده است.

میکائیل دیانی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره ایده واکاوی دوباره این اتفاق می‌گوید: درباره ترور رهبری هیچ مستندی ساخته نشده بود و هیچ روایت مستندی وجود نداشت. در سال 96 با توجه به این‌که قصد داشتیم مجموعه‌ای درباره تاریخ انقلاب کار کنیم؛ اولین سوژه‌ای که سراغش رفتیم ترور نافرجام حضرت آقا بود. از طرف دیگر نیز سوژه‌ای داشتیم که جذاب بود. آقای خیام‌باشی که در دهه 60 محافظ حضرت آقا بود و اکنون مانند سایر مردم معمولی با تاکسی درحال امرار معاش است. تلاقی این دو، ایده جالبی برای ساخت این مستند بودند.
 6 تیر زیر سایه 7 تیر مانده است
او درباره ضعف در روایت این حادثه نیز عنوان می‌کند: به این دلیل که روایت ترور نافرجام رهبری یک روز قبل از بمب‌گذاری در ساختمان حزب جمهوری اسلامی بود و به دلیل ابعاد گسترده حادثه هفتم تیر، هنگامی که اتفاقات و ترورهای دهه 60 توسط منافقین را روایت می‌کند عمدتا تمرکز روی حادثه هفتم تیر است از این رو کسی درباره ترور ششم تیر که یک روز پیش از آن است صحبت نمی‌کند.
این مستندساز جوان کشورمان درباره نوع روایت در مستند یک روز به خصوص می‌افزاید: در این مستند سعی بر این شده که راویان مستند شاهدان عینی حادثه باشند. در دسته‌بندی پدیده مستند، چند نوع سند داریم که می‌توانیم ارائه کنیم. تصاویر، آرشیوها و شاهدان عینی که متقن‌ و مستندتر است. ما این مستند را به روایت سه شاهد عینی که از ابتدا تا انتها در صحنه حاضر بودند، ارائه کردیم. او درباره چگونگی رسیدن به حقیقت از طریق روایت یک حادثه معتقد است اگر قرار باشد روایت مستند ما را به حقیقت برساند، باید از جامعیت راویان به یک مخرج مشترک برسیم. دیانی تصریح می‌کند: وقتی درباره یک حادثه تاریخی صحبت می‌کنیم، باید همه نگاه‌های راوی حادثه را بررسی و نقاط اشتراک و نقاط افتراق‌شان را از دل روایت خارج کنیم. با در کنار هم قرار گرفتن این نگاه‌ها و رسیدن به یک روایت منسجم، به حقیقت نزدیک می‌شویم.
 به مساله روایت کم توجهیم
او همچنین درباره اهمیت روایت در عصر ما می‌گوید: اساسا مشکل ما در روایت این است که بسیار کم پدیده‌ها و حادثه‌هایمان را خودمان روایت کرده‌ایم. اتفاقات مختلفی در تاریخ جمهوری اسلامی داریم که بعضا روایت نشده یا این‌که اتفاق دیگری داریم که ما راوی دست چندم آن حادثه بوده‎ایم و روایت دست اول را افراد دیگری به عنوان روایت اصیل طرح کرده‌اند.  اما این یک حقیقت است که هرقدر ما بتوانیم روایتگری دقیق‌تر و دست اول‌تری درباره اتفاقات و وقایع خودمان داشته باشیم، طبیعتا در آینده مرجع استناد پدیده‌ها و اتفاقات خواهیم شد. کارگردان مستند یک روز به خصوص درباره وضعیت روایت اتفاقات کشورمان در دهه‌های اخیر نیز عنوان می‌کند: مساله رسانه و روایتگری کمتر مورد توجه ماست.  برای همین حتی وقتی یک مستند معمولی درباره یکی از حوادث‌مان ساخته می‌شود نیز ارجاع به آن بسیار است. از این جهت است که ما حداقل‌های تولیدی درباره پدیده‌ها و تاریخ‌مان را نیز نداریم. برای مثال ما در 20 سال گذشته دو اتفاق بسیار مهم داشتیم که یکی از آن حوادث سال 88 است. عمده روایت‌ها درباره حوادث آن سال روایت ضد انقلاب بود. تاکید رهبری درباره جهاد تبیین نیز به همین مساله یعنی نبود روایتگری درست از حوادث ما اشاره دارد.  دیانی درباره پر کردن خلأ نبود روایت نیز به جام‌جم می‌گوید: اولین نکته مهم واقع شدن پدیده روایتگری است.  همچنین اهمیت ثبت هنرمندانه وقایع باید برای همه شؤون حاکمیت مساله‌ای جدی باشد. برای مثال وقتی برای بودجه‌بندی نهادها تصمیم‌گیری می‌شود؛ بودجه فرهنگی کشور که بخشی از آن به تولید فیلم سینمایی استراتژیک تعلق می‌گیرد، نباید به دلیل نبود بودجه خط بخورد.  سیاست‌گذاران این موضوع را درنظر بگیرند که اگر قرار باشد روایت درستی برای جامعه فعلی و تاریخ کشورمان داشته باشیم، یکی از ابزارهای آن رسانه و توجه به رسانه و البته هنر و استفاده از هنر برای روایتگری است.

شما روایت کنید
رهبر معظم انقلاب در دیدار پرستاران و خانواده‌های شهدای سلامت در 29دی‌ماه‌1400 درباره اهمیت روایت اتفاقات جامعه اظهار کردند: بنده همیشه می‌گویم؛ شما روایت کنید حقایق جامعه‌ خودتان و کشور خودتان و انقلاب‌تان را. 
شما اگر روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند؛ شما اگر انقلاب را روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند؛ شما اگر حادثه‌ دفاع مقدس را روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند، هر جور دلش می‌خواهد؛ توجیه می‌کند، دروغ می‌گوید 
[آن هم]۱۸۰ درجه خلاف واقع؛ جای ظالم و مظلوم را عوض می‌کند. شما اگر حادثه‌ تسخیر لانه‌ جاسوسی را روایت نکنید - که متأسفانه نکردیم- دشمن روایت می‌کند و کرده؛ دشمن روایت کرده، با روایت‌های دروغ.

زینب مرزوقی - گروه فرهنگ و هنر