تاسیس فیلمخانه ملی ایران برای اولین بار سال‌های پایانی دهه30 مطرح شد. فیلمخانه جایی است که میراث تصویری کشور در آنجا نگهداری، سازماندهی و ترمیم شود. در همان سال‌ها و همزمان  مجمعی به نام «کانون فیلم» تشکیل شد و بعدها کارش را تحت عنوان «آرشیو فیلم ایران» ادامه داد. این تشکیلات از سال 1352 به بعد با نام «فیلمخانه ملی ایران» شناخته می‌شود. وقوع انقلاب اسلامی ایران و جنگ تحمیلی مدتی فعالیت این فیلمخانه را متوقف کرد اما حوالی سال 1363 با تدوین یک برنامه اجرایی، این مجموعه اجازه یافت که به عنوان یک مرکز اطلاع‌رسانی با هدف نشر و عرضه دانش و فرهنگ سینمایی به فعالیت خود ادامه بدهد و این فعالیت تا امروز ادامه دارد. ساختمان فیلمخانه ملی ایران در باغ فردوس و کنار موزه سینما قرار دارد و هنوز تکمیل نشده است.
چرا فیلمخانه مهم است؟
فیلم‌ها درواقع اسناد سمعی و بصری هستند که جزو ثروت ملی و اموال عمومی کشورها تلقی می‌شوند. درنتیجه مراقبت و نگهداری از آنها ضرورت دارد ضمن این‌که فیلم‌های سینمایی، آثار مستند و داستانی و هرآنچه به تصویر درمی‌آید، روایتگر بخشی از تاریخ و فرهنگ این سرزمین است که باید در دسترس پژوهشگران و محققان قرار بگیرد و به صورت سازمان‌یافته نگهداری شود.
فیلمخانه ملی ایران نیز روایتگر تاریخ و فرهنگ این سرزمین  و تاریخ سینمای جهان است و حداقل 13 وظیفه برای این نهاد فرهنگی تعیین شده است که از مهم‌ترین آنها گردآوری، حفظ، مرمت و عرضه مواد تصویری است که گاه تلاش و زحمت قابل اعتنایی برای کشف فیلم‌های گمشده را نیز دربر می‌گیرد. در کنار نسخه‌های تصویری، مجموعه‌ای از عکس‌ها، پوسترها و اسناد مربوط به فیلم‌ها نیز در این نهاد نگهداری می‌شود. درنتیجه کارشناسان فیلمخانه نیازمند دستیابی به روش‌های علمی و بین‌المللی برای طبقه‌بندی، سازماندهی اطلاعات، ایجاد شرایط محیطی مناسب‌تر و ایمن برای نگهداری اسناد و البته تدوین ضوابط علمی و کاربردی به منظور استفاده صحیح از مواد موجود در این گنجینه‌ ملی هستند.
یکی از وظایف مهم فیلمخانه ملی ایران، مرمت آثار ارزشمند سینمای ایران است. این مرکز چندی است که ترمیم آثار سینمایی را آغاز کرده؛ فرآیندی که بسیار پرهزینه، پیچیده و نیازمند امکانات و دانش روز است. طبیعی است که ترمیم آثار سینمایی به کندی پیش می‌رود اما تاکنون فیلم‌هایی مانند «شطرنج باد»، «اجاره‌نشین‌ها»، «ناخدا خورشید»، «گاو»، «اون شب که بارون اومد»، «مهاجر» و چند اثر سینمایی دیگر بازسازی شده‌اند.
لادن طاهری، مدیر فیلمخانه ملی ایران درباره اهمیت و نقش این مجموعه برای حفظ و ثبت آثار تصویری کشور در ادوار مختلف می‌گوید: فعالیت و تلاش برای شناسایی، گردآوری، حفظ و عرضه انواع آثار و اسناد کاغذی و تصویری و شنیداری کشور (فیلم، عکس، پوستر) که بخش عمده‌ای از میراث فرهنگی هر سرزمین و قومی است، کوششی در جهت تداوم، توسعه و اعتلای فرهنگ آن سرزمین و مردمانش است. چراکه فیلم‌ها در زمره گنجینه اصلی هویت و فرهنگ مردمان به شمار آمده و به یمن بهره‌مندی توأمان از تصویر و صدا، منابع اطلاعاتی کم‌نظیری برای انتقال این میراث گرانبها محسوب می‌شوند. بر این اساس، میزان امکانات و توان فیلمخانه‌ها، بخش پراهمیت جریان حفظ و نگهداری این گنجینه‌های ارزشمند تلقی می‌شود.
افزایش اعتباری فیلمخانه ملی ایران
با افزایش اعتبار از سوی سازمان سینمایی، عملیات ساخت، توسعه، تجهیز و تکمیل ساختمان فیلمخانه ملی ایران به‌سرعت در حال انجام است. مدیر این مرکز می‌گوید دولت‌های قبلی به این موضوع کم‌توجهی کرده‌اند. به گفته او فرآیند دشوار و پیچیده حفظ، نگهداری و عرضه مواد تصویری و شنیداری و همچنین اهمیت توسعه و گسترش این آرشیو ملی، سبب شد از سال‌ها پیش طراحی و ساخت بنای جدید و مجهزی برای فیلمخانه ملی ایران به امری ضروری تبدیل گردد؛ بنایی که عملیات طراحی و ساخت و ساز آن از سال1371 آغاز شده ولی به دلایل متعدد یا شاید کم‌توجهی برخی به حفظ میراث گذشتگان یا کم‌اهمیت شمردن فیلم به عنوان میراث و سند تاریخی و البته تنگناهای اقتصادی و عدم تخصیص بودجه کافی، آنچنان به کندی پیش رفت که هیچ‌کدام از دولت‌های پیشین موفق به تکمیل، تجهیز و افتتاح آن نشدند.
طاهری یادی کرد از بازدید سرزده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه محمد خزاعی، رئیس محترم سازمان سینمایی که اسباب شگفتی و امیدواری شده بود و توضیح داد: وعده‌ها و دستورات وزیر محترم و رئیس سازمان درباره تکمیل و توسعه این بنای ملی و همچنین تامین تجهیزات مورد نیاز فیلمخانه که نوید توجه بیشتر دولت به اهمیت محافظت و نگهداری اسناد و آثار ملی را می‌داد، گرچه بسیار دلگرم‌کننده بود اما محدودیت‌های مالی همچنان نگرانی‌ها را تداوم می‌بخشید.
او در ادامه ضمن ابراز رضایت از اقدامات دولت سیزدهم برای تکمیل این مرکز اعلام کرد: تمامی اهالی سینما، پژوهشگران اسناد ملی کشور و علاقه‌مندان سینمای ایران، امروزه و پس از گذشت نزدیک به یک سال از این دیدار، حتما بسیار شادمان و امیدوارتر از پیش خواهند بود، اگر بدانند نه فقط اعتباری که جهت تکمیل عملیات ساخت و ساز وعده داده شده بود به فیلمخانه اختصاص یافته، بلکه افزایش نیز داشته است. بنابراین با سرعتی بیشتر عملیات ساخت و ساز و تکمیل بنا تداوم خواهد یافت.
مدیر فیلمخانه ملی ایران معتقد است: گذشت زمان ثابت کرده که نجات فیلم‌ها جز با عزم و همراهی ملی امکان‌پذیر نیست و هیچ فیلمخانه‌ای در جهان قادر نیست بدون همکاری همه‌جانبه دولت‌ها، سینماگران، بخش‌های خصوصی، سازمان‌های مردم نهاد و البته، همراهی علاقه‌مندان، ماموریت‌های خود را با موفقیت ادامه دهد. قطعا دوام و استمرار در این همراهی و همکاری اتفاق فرخنده‌ای خواهد بود.
ساختمان فیلمخانه چگونه بنایی است؟
فیلمخانه ملی ایران در باغ فردوس تهران همجوار با موزه سینما، صاحب بنایی 5500متر مربعی، شامل فضاهای متعددی از جمله کتابخانه، آرشیو فیلم، سالن نمایش و فضاهای اداری خواهد شد. تصمیم‌گیری برای تاسیس این مجموعه و برنامه‌ریزی اولیه آن از سال1371 آغاز شده و مرداد سال1391 عملیات اجرایی این پروژه در دستور کار قرار گرفته است. ساختمان به صورت اسکلت فلزی در دست ساخت است و تا امروز حدود 80درصد آن ساخته شده، می‌توان امیدوار بود در دولت سیزدهم تکمیل و افتتاح شود.

آذر مهاجر - گروه فرهنگ و هنر