بازاری‌ها معتقدند هر زمان بازار ارز سیاسی شود، خریدهای هیجانی نیز در بازار افزایش پیدا می‌کند؛ هرچند طبق روال سنوات قبل معمولا در ایام نزدیک به سال نو میلادی تقاضا برای خرید ارز افزایش پیدا می‌کند ولی در روزهای اخیر در کنار افزایش تقاضای خرید ارز در روزهای پایانی سال 2022 وقوع برخی اتفاقات سیاسی نیز به این نوسانات دامن زد. برخی تحلیلگران ارزی معتقدند جایگزینی نفت ایران با روسیه در بازارها، توقف مذاکرات، کسری بودجه دولت، افت صادرات پتروشیمی به دلیل قطعی گاز، افزایش تقاضا برای خرید ارز در روزهای پایانی 2022، اغتشاشات ماه‌های اخیر و... عامل تقویت انتظارات صعودی در بازار ارز شده است. تعدادی از فعالان بازار، البته تأکید دارند که وضعیت قیمتی در بازار صعودی باقی نخواهد ماند و احتمال بازگشت قیمت ارز به کانال 35هزار تومان طی 15روز آینده وجود دارد. بازاری‌ها به خریداران ارز که به دلیل رفتارهای هیجانی در روزهای اخیر وارد بازار شده‌اند هشدار می‌دهند که ریسک خرید ارز آن هم در روزهای صعودی خیلی بالاست. جام‌جم درباره دلایل افزایش نرخ ارز و همچنین راهکارهای مدیریت آن با کارشناسان گفت‌و‌گو کرده که در ادامه آمده است.  سه‌شنبه هفته جاری دلار رکورد زد و از مرز 39هزار تومان گذشت. همین موضوع باعث شد تغییراتی در ترکیب مدیریتی بانک مرکزی ایران اتفاق بیفتد. به طوری که افشین خانی، معاون ارزی بانک مرکزی برکنار و محمد‌آرام وارد ساختمان شیشه‌ای میرداماد شد و بر صندلی معاون ارزی تکیه زد. از زمان انتشار خبر انتصاب آرام نرخ ارز حدود 500 تومان کاهش یافت و در ساعات پایانی روز گذشته قیمت دلار 38هزار تومان شد. 

استفاده از ظرفیت‌ پیمان‌های پولی 
هادی قوامی - کارشناس اقتصاد
بازار ارز دو طرف دارد که یک طرف آن عرضه‌کننده و یک طرف متقاضیان ارز هستند، وقتی تقاضا به دلایلی افزایش یابد، نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند و بازار دچار نوسان می‌شود. پیمان‌های منطقه‌ای دو یا چندجانبه موجب می‌شود تقاضا برای ارز کاهش پیدا کند.‌ باید تلاش کرد تقاضای ارز کم شود و عامل روانی در بازار ارز به حداقل برسد. بخشی از تقاضا در بازار ارز، تقاضای غیر‌اساسی است که قابلیت کنترل دارد. به فرض برای کالاهای مصرفی که وارد می‌شود، چهار میلیارد دلار از منابع ارزی صرف واردات می‌شود، بنابراین باید کالاهایی وارد شود که در خط تولید مورد استفاده قرار گیرد.  در این صورت می‌توانیم برخی از کالاها را در داخل کشور تولید کنیم و صرفه‌جویی ارزی داشته باشیم. هر سال بین 60تا70میلیارد دلار کالاهای مصرفی وارد کشور می‌شود که اگر بتوانیم حداقل پنج تا 10میلیارد دلار از واردات کالاهای مصرفی را کاهش دهیم در داخل کشور با کالاهای تولید داخل جایگزین کنیم، می‌توانیم بخشی از تقاضای ارز را کنترل کنیم. همه نهادهای مرتبط با اقتصاد باید با دولت هماهنگ باشند تا در کنترل تورم موفق‌شده و شرایط برای صادرات غیرنفتی فراهم شود تا ارز بیشتری وارد کشورشده و منابع ارزی متنوع شود که در این صورت می‌توان به کنترل نرخ ارز کمک کرد.

هیجان در خرید
احمد لواسانی - دبیر سابق کانون صرافان ایران
افزایش تقاضا در بازار غیررسمی ارز ناشی از جو روانی و هیجانات است، مشکلی در تامین ارز وجود ندارد و پیش‌بینی می‌کنیم طی روزهای آینده روند بازار ارز مثبت باشد و نرخ ارز کاهشی شود. تمهیداتی که بانک مرکزی برای بازار ارز اندیشیده است نشان می‌دهد که برنامه‌ای برای کنترل بازار ارز در شرایط موجود وجود دارد، البته باید توجه داشت که عوامل داخلی و خارجی موجب التهاب بازار شده است. با توجه به امکانات بانک ارزی این موضوع طی روزهای آینده حل خواهد شد و مشکلات مرتفع می‌شود.

تک‌نرخی شدن ارز
مهدی صادقی‌شاهدانی - استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع)
یکی از مواردی که منجر به کاهش نرخ ارز در بازار می‌شود، اعمال مشوق‌های صادراتی به منظور تزریق ارز حاصل از صادرات به بازار است. از سوی دیگر تک‌نرخی شدن ارز و حذف عوارض صادراتی برای کالاهایی که ایران مزیت صادرات آنها دارد نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. مدیریت نقدینگی و کنترل تورم نیز باید در دستور کار دولت قرار گرفته و مسیر ساختار خود را تغییر دهد. تعادل بازار ارز فقط مربوط به بانک مرکزی نیست و همه مطالبات را نباید از بانک مرکزی داشته باشیم، باید سایر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها مانند وزارت خارجه، وزارت صمت و سایر وزارت‌های اقتصادی تسهیلگری کنند تا صادرات ما رونق بیشتری بگیرد و عرضه ارز در بازار بیشتر شود. علاوه‌بر فعالیت بانک مرکزی با کشور‌های دیگر و مذاکرات چندجانبه، باید دیپلماسی اقتصادی هم فعال شود تا در شرایط تحریم بتوانیم مبادلات را با معاهدات پولی ایران با سایر کشور‌ها رونق دهیم. در زمانی که تراز تجاری کشور مثبت می‌شود، یعنی عرضه ارز بیش از تقاضا می‌شود در آن صورت نوسان نرخ ارز کاهش پیدا می‌کند.

افزایش نرخ بهره بانکی
کامران ندری - کارشناس اقتصاد
به دلیل افزایش نرخ ارز و قابل پیش‌بینی نبودن بازار، صاحبان سرمایه به منظور حفظ ارزش پول خود به بازارهای مختلف از جمله ارز رو آورده‌اند که این موضوع، باعث افزایش تقاضا و گرانی بیشتر در بازار شده است. به نظر می‌رسد دولت اگر قصد مدیریت بازار ارز را دارد، باید همان‌طور که اعتقاد به افزایش نرخ ارز براساس تورم دارد، به همان میزان نرخ بهره بین بانکی که نتیجه آن افزایش نرخ بهره سپرده‌های بانکی است را بالا ببرد. در طول سال‌های گذشته با این هدف که نرخ تامین مالی برای تولید افزایش نیابد، نرخ بهره بانک‌ها سرکوب شده اما آیا تولید نیز به‌صرفه شده است. درنتیجه دولت باید به سمت مهار تورم و واقعی‌سازی اقتصاد برود. 

کنترل قاچاق
سیدکمال سیدعلی - معاون سابق ارزی بانک مرکزی
قیمت ارز در بانک مرکزی تعیین نمی‌شود، بلکه قاچاق و خروج سرمایه قیمت ارز را مشخص می‌کنند که 35درصد ارز کشور مورد مصرف این دو عامل است که قطعا در تعیین این نرخ تاثیرگذار هستند.  رابطه تورم و دلار رابطه دوسویه‌ای است و هر دو بر هم اثر می‌گذارند اما تورم را باید علت و افزایش نرخ دلار را معلول بدانیم که البته این معلول بر علت هم اثر می‌گذارد. برای کنترل نرخ ارز ابتدا باید تورم 40‌درصدی به نرخ 20 تا 15‌درصدی کاهش پیدا کند. موضوع بعدی چابک‌سازی دولت است و باید کوچک‌تر شود تا مشکل کسری بودجه قابل حل باشد. 

رفع مشکل تورم
امرا... امینی - کارشناس اقتصاد
زمانی که بازار به سمتی می‌رود که قابل پیش‌بینی نیست، پول به سمت بازارهایی که نقدشوندگی بالایی دارد، سرازیر می‌شود و اکنون دلار و طلا بیشترین نقدشوندگی را دارا هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در طول نیم‌قرن گذشته، دلار پس از مسکن بیشترین بازدهی سرمایه را داشته که به موضوع تورم برمی‌گردد. شاخص‌های بعدی که باید حل شود، کنترل قاچاق و کسری بودجه دولت است و شاهد هستیم پول پرقدرت همچنان به اقتصاد ایران تزریق می‌شود. البته عوامل خارجی هم روی این موضوع تاثیر دارند و برخی افراد به نمایندگی از برخی کشورهای همسایه اقدام به خرید اسکناس دلار در داخل کشور می‌کنند و پس از آن ارز از کشور خارج می‌شود. کشورهای افغانستان، پاکستان، ترکیه و کردستان عراق بیشترین خرید اسکناس ارز را در ایران دارند. 

راهکارهای پیشنهاد شده برای کاهش نرخ ارز
1- مهار تورم و کاهش هزینه دولت
2- رفع کسری بودجه دولت
3- کنترل قاچاق و مدیریت ارز
4- کنترل واردات کالاهای مصرفی
5- استفاده از پیمان‌های پولی
6- حذف‌عوارض صادرات غیر نفتی
7- مدیریت و کنترل نقدینگی
8- افزایش نرخ بهره بین بانکی
9- تک نرخی شدن ارز
10- اعمال مشوق‌های صادراتی

محمد حسین علی اکبری - گروه اقتصاد