گلیمچه متكازین که در شمال ایران بافته می‌شود اما رو به فراموشی است
نقش طبیعت روی بافته‌های دست زنان شمالی
سال‌هاست ایرانیان گلیم می‌بافند. بافت گلیم، اما در هر منطقه جغرافیایی متفاوت است. یكی از مناطقی كه گلیم‌بافی در آن رواج دارد، استان مازندران است؛ استانی كه شكل خاصی از گلیم در آن بافته می‌شود. گلیمی كه به نام گلیمچه متكازین نامیده می‌شود. گلیمچه با این ثبت، جهانی شده و در یونسكو هم شناسنامه دارد اما رو به انقراض است. فقط دو نفر در محل زادگاه این نوع گلیم، بافت آن را می‌دانند.
گلیمچه متكازین از آن دست بافته‌های سنتی است كه تار آن از پشم و پودش نیز از كرك است. رنگ زمینه متكازین تك‌رنگ است كه در حین بافت با روش پودگذاری مضاعف نقش اندازی می‌شود.
تاریخچه متكازین: قدمت گلیمچه متكازین به شش هزار قبل از میلاد برمی‌گردد. محل تولد متكازین شهرستان بهشهر است. گلیمچه متكازین، یك روستا هم به نام خودش دارد. این نوع گلیم، در روستای متكازین بافته می‌شود. به جز آن گلیم مازندرانی در روستاهای بیشه بنه، كوا، غریب محله، پركلا، سوچلما، برما، بندرج و تلاوك هم بافته می‌شود. باید توجه داشت كه متكازین در همه مناطق مازندران به یك نام و با یك نقش بافته می‌شود. درنهایت شیوه بافت گلیم یكسان است. روستاییان بیشتر از گلیمچه به‌عنوان زیرانداز، رختخواب‌پیچ، رویه كرسی، پادری و خورجین استفاده می‌كردند.
دستگاه بافت: گلیمچه متكازین هم مانند خیلی از گلیم‌های دیگر بافته می‌شود. متكازین در دستگاه‌های سنتی بافندگی كه در گویش محلی به آن «چاله» می‌گویند، بافته می‌شود. ساختمان چاله با اندك تفاوتی تقریباً با تمام دستگاه‌های بافت دستی مشابه است. تمامی دستگاه‌های بافندگی سنتی متكازین چوبی و شامل ورد، نورد، شانه یا دفتین، سلام‌علیكی، لنگ پاش یا پدال، ماسوره، متی، سارمخ، كاركش، كارگندله، چل، چلیچه و پشم است.
بافت: نقوش این گلیمچه حاصل پودگذاری اضافی است. یعنی بافنده ابتدا با توجه به ضخامت نخ مورد استفاده، چهار تا شش رج ساده می‌بافد و بعد مرحله طرح زدن و نقش انداختن فرا می‌رسد. این نقوش تقریبا برجسته‌اند یعنی بافنده برای نشان دادن هر خانه از نقش مورد نظرش (هر نقش از تعدادی مربع (خانه) تشكیل شده) پود اضافی را از روی قسمت ساده بافته شده رد می‌كند و به دور تار پیچیده و دوباره به سمت بالا و روی كار می‌آورد، برای زدن خانه بعدی بار دیگر چهار تا شش رج ساده می‌بافد و با توجه به نقش، پود اضافی را رد می‌كند، این كار ادامه پیدا می‌كند تا كل گلیمچه بافته شود.
نقش گلیمچه: با وجود این كه نقوش گلیمچه دسته‌بندی می‌شود، اما آن چیزی كه متكازین را از دیگر گلیم‌ها متمایز می‌كند، نقش آن است. نقوش متكازین كاملاً سنتی و پیش‌تر با الهام از طبیعت پیرامون بافنده می‌شده است. در بافت این نوع گلیم نقشه كاربردی ندارد و این بافنده است كه به صورت ذهنی نقش را می‌بافت.
نقوش گلیمچه به چند بخش تقسیم می‌شود:
نقوش هندسی محض: یكی از اصلی‌ترین نقش‌های متكازین هستند. اشكال هندسی مانند مربع، مثلث و لوزی از طرح‌های این نوع نقش هستند.
نقوش هندسی ـ طبیعی: از نقش‌های هندسی طبیعت به صورت انتزاعی الهام گرفته شده است. این نوع نقش درواقع احترام بافنده به طبیعت را نشان می‌دهد. كوه، آفتاب و رودخانه با اشكال هندسی ساده تصویر می‌شوند.
نقوش هندسی ـ گیاهی: نقوش ساده هندسی با الهام از طبیعت نشان داده می‌شود. «دارداری» به معنای انبوه درختان از مشهورترین این نوع نقش است.
نقوش هندسی ـ حیوانی: در این نقش از اشكال حیوانات طبیعی الهام گرفته شده است. «پنجوك» به معمای پنجه مرغ و «هیلی» به معنای كندوی عسل از مشهورترین نقش‌ها در این نوع هستند.
نقوشی هندسی ـ ابزاری: این نوع نقش از اشیای تزئینی الهام گرفته شده است. «زلف عروس» از مشهورترین و پركاربردترین این نوع نقش است.
تاریخچه متكازین: قدمت گلیمچه متكازین به شش هزار قبل از میلاد برمی‌گردد. محل تولد متكازین شهرستان بهشهر است. گلیمچه متكازین، یك روستا هم به نام خودش دارد. این نوع گلیم، در روستای متكازین بافته می‌شود. به جز آن گلیم مازندرانی در روستاهای بیشه بنه، كوا، غریب محله، پركلا، سوچلما، برما، بندرج و تلاوك هم بافته می‌شود. باید توجه داشت كه متكازین در همه مناطق مازندران به یك نام و با یك نقش بافته می‌شود. درنهایت شیوه بافت گلیم یكسان است. روستاییان بیشتر از گلیمچه به‌عنوان زیرانداز، رختخواب‌پیچ، رویه كرسی، پادری و خورجین استفاده می‌كردند.
دستگاه بافت: گلیمچه متكازین هم مانند خیلی از گلیم‌های دیگر بافته می‌شود. متكازین در دستگاه‌های سنتی بافندگی كه در گویش محلی به آن «چاله» می‌گویند، بافته می‌شود. ساختمان چاله با اندك تفاوتی تقریباً با تمام دستگاه‌های بافت دستی مشابه است. تمامی دستگاه‌های بافندگی سنتی متكازین چوبی و شامل ورد، نورد، شانه یا دفتین، سلام‌علیكی، لنگ پاش یا پدال، ماسوره، متی، سارمخ، كاركش، كارگندله، چل، چلیچه و پشم است.
بافت: نقوش این گلیمچه حاصل پودگذاری اضافی است. یعنی بافنده ابتدا با توجه به ضخامت نخ مورد استفاده، چهار تا شش رج ساده می‌بافد و بعد مرحله طرح زدن و نقش انداختن فرا می‌رسد. این نقوش تقریبا برجسته‌اند یعنی بافنده برای نشان دادن هر خانه از نقش مورد نظرش (هر نقش از تعدادی مربع (خانه) تشكیل شده) پود اضافی را از روی قسمت ساده بافته شده رد می‌كند و به دور تار پیچیده و دوباره به سمت بالا و روی كار می‌آورد، برای زدن خانه بعدی بار دیگر چهار تا شش رج ساده می‌بافد و با توجه به نقش، پود اضافی را رد می‌كند، این كار ادامه پیدا می‌كند تا كل گلیمچه بافته شود.
نقش گلیمچه: با وجود این كه نقوش گلیمچه دسته‌بندی می‌شود، اما آن چیزی كه متكازین را از دیگر گلیم‌ها متمایز می‌كند، نقش آن است. نقوش متكازین كاملاً سنتی و پیش‌تر با الهام از طبیعت پیرامون بافنده می‌شده است. در بافت این نوع گلیم نقشه كاربردی ندارد و این بافنده است كه به صورت ذهنی نقش را می‌بافت.
نقوش گلیمچه به چند بخش تقسیم می‌شود:
نقوش هندسی محض: یكی از اصلی‌ترین نقش‌های متكازین هستند. اشكال هندسی مانند مربع، مثلث و لوزی از طرح‌های این نوع نقش هستند.
نقوش هندسی ـ طبیعی: از نقش‌های هندسی طبیعت به صورت انتزاعی الهام گرفته شده است. این نوع نقش درواقع احترام بافنده به طبیعت را نشان می‌دهد. كوه، آفتاب و رودخانه با اشكال هندسی ساده تصویر می‌شوند.
نقوش هندسی ـ گیاهی: نقوش ساده هندسی با الهام از طبیعت نشان داده می‌شود. «دارداری» به معنای انبوه درختان از مشهورترین این نوع نقش است.
نقوش هندسی ـ حیوانی: در این نقش از اشكال حیوانات طبیعی الهام گرفته شده است. «پنجوك» به معمای پنجه مرغ و «هیلی» به معنای كندوی عسل از مشهورترین نقش‌ها در این نوع هستند.
نقوشی هندسی ـ ابزاری: این نوع نقش از اشیای تزئینی الهام گرفته شده است. «زلف عروس» از مشهورترین و پركاربردترین این نوع نقش است.