در حالی که خشکسالی‌های هواشناسی/ هیدرولوژیکی به‌عنوان محرک عمل می‌کنند و میزان کاهش در ذخیره‌سازی آب‌های زیرزمینی در سطح کشور را تشدید می‌کنند، کاهش آب‌های زیرزمینی در مقیاس حوضه‌ها در ایران عمدتا ناشی از برداشت‌های گسترده آب از جانب انسان است. خشکسالی و افت بیش از حد سطح آب‌های زیرزمینی فاجعه‌ای اساسی در چند سال اخیر در ایران بوده است. خشکسالی به‌دلیل اثر تدریجی طی دوره نسبتا طولانی، امکان تعیین زمان دقیق شروع و پایان و تعیین دقیق گستره جغرافیایی اثر ندارد. یکی از آسیب‌های خشکسالی، پدیده فرونشست زمین است که ناشی از خشکسالی و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی است که در بیشتر دشت‌های ایران ظاهر شده است. سمانه اشرف و همکاران در سال2021 در دانشگاه کنکوردیای کانادا نشان دادند که حدود 74کیلومتر مکعب از آب زیرزمینی از 500حوضه و زیرحوضه ایران بین سال‌های 2002تا2015 تخلیه شده است. بیش از سه‌چهارم خاک ایران تحت تاثیر اضافه برداشت شدید آب‌های زیرزمینی است که در آن میزان برداشت انسان از نرخ تغذیه طبیعی بیشتر است.
 منظور از خشکسالی به زبان ساده
خشکسالی یک شکل طبیعی از کمبود آب است که منجر به نبود تعادل موقت در دسترس بودن آب با تعداد، مدت و شدت نامشخص می‌شود که عمدتا ناشی از بارندگی مداوم کمتر از حد متوسط ​​است و معمولا به انواع خشکسالی هواشناسی، خشکسالی کشاورزی، خشکسالی هیدرولوژیکی، خشکسالی اقتصادی ــ اجتماعی و خشکسالی اکولوژیکی رده‌بندی می‌شود اما «خشکسالی آب‌های زیرزمینی» ناشی از خشکسالی طولانی‌مدت است و می‌تواند کمیت و کیفیت آب‌های زیرزمینی را به خطر بیندازد و تخریب مداوم را تشدید کند. خشکسالی آب‌های زیرزمینی  ــ  بر‌اساس تعریف سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده ــ معمولا به دوره‌ای از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به‌صورت درازمدت، یک‌دهه یا بیشتر اشاره دارد که منجر به بروز مشکلات مختلف می‌شود. خشکسالی آب‌های زیرزمینی تجلی خشکسالی هواشناسی در سیستم زیرسطحی است.  انتظار می‌رود خشکسالی‌ها در آینده به‌دلیل گرمایش جهانی ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای تشدید شود. خشکسالی نه تنها در حال تشدید است، بلکه در حال گسترش به مناطقی است که قبلا خشکسالی‌ها شدت کمتر و نسبتا نادری داشتند. آب‌های زیرزمینی یک منبع واقعی آب هنگام خشکسالی و شرایط اضطراری است. در ژاپن، تامین آب زیرزمینی یک اقدام متقابل موثر در برابر شرایط اضطراری پس از زلزله کوبه 1995 و زلزله بزرگ و سونامی توهوکو، سندای ژاپن (2011) بود. 
 علت تمایل به بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی
دسترسی آسان در همه‌جا، ظرفیت ذخیره‌سازی گسترده و عرضه و کیفیت قابل اعتماد از عواملی است که مردم را به سمت بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی جذب می‌کند. استفاده از آب‌های زیرزمینی به‌دلیل کمبود فزاینده آب و رقابت از بخش‌های مختلف در حال گسترش است. در نتیجه با توسعه مداوم آب‌های زیرزمینی، سفره‌های زیرزمینی می‌توانند خشک شوند و در نهایت حالت قابلیت شارژ مجدد، یعنی پتانسیل خود را برای کاهش خطر خشکسالی از دست بدهند. شرایط تغذیه می‌تواند به‌دلیل تغییر کاربری و پوشش زمین مانند افزایش مناطق غیرقابل نفوذ در شهرها و تخریب زمین اثر منفی بگذارد.  گرم‌شدن کره زمین منجر به تغییر رژیم اقلیمی به سمت رویدادهای بارندگی شدیدتر و کمتر می‌شود که خطر سیل و خشکسالی را افزایش می‌دهد. در یک چشم‌انداز وسیع‌تر، راهبرد کوتاه‌مدت سنتی استفاده از آب‌های زیرزمینی برای مبارزه با کمبود آب در طول خشکسالی به بازنگری نیاز دارد. به‌عنوان بخشی از این تغییر پارادایم، آب‌های زیرزمینی می‌توانند به‌عنوان زیرساخت‌های آب طبیعی و منبعی «راهبردی» برای مواقع «اضطرار» برای کاهش ریسک سوانح و ایجاد انعطاف‌پذیری در برابر سیل و خشکسالی عمل کنند.

دکتر مهدی زارع - عضو هیات‌مدیره انجمن مخاطره‌شناسی ایران