کشت فراسرزمینی، مفهوم جدیدی نیست. حداقل از 25سال پیش چنین الگویی در قالب قراردادهای بین‌المللی وجود داشت اما ایرانی‌ها به‌دلیل سیاست‌های آبی دولت‌ها که مبتنی بر کشت نامحدود همه‌چیز و حفر بی‌رویه چاه برای این همه‌چیز بود، خیلی دیر با این الگوی همکاری آشنا شدند. دولت‌ها تمایل زیادی برای کشت محصولات آب‌بر از‌جمله هندوانه و برنج در پهنه‌های جغرافیایی کم‌آب دارند.
بر همین اساس، اسفند ماه سال گذشته، ایران از تمایل خود برای کشت فراسرزمینی در برزیل خبر داد؛ کشوری که 70 درصد مساحت آن مناسب کشاورزی است. ایران همچنین به‌دنبال گسترش کشت خود در خاک اقمار سابق شوروی است؛ یعنی گرجستان و آذربایجان. بر‌اساس اعلام انجمن کشت فراسرزمینی، ایران یک میلیون هکتار زمین در کشور ونزوئلا در اختیار گرفته تا ذرت و سویا کشت کند.
 بر‌اساس اعلام علی رضوان‌زاده از اعضای این انجمن، محیط ونزوئلا برای کشاورزی از برزیل و روسیه مساعدتر است و این کشور می‌تواند به انبار محصولات کشاورزی جهان تبدیل شود؛ یعنی جای اوکراین را بگیرد. قزاقستان هم یکی از کشورهایی است که در کشت فراسرزمینی با ایران همکاری کرده است. 
گفته می‌شود شرکت‌های ایرانی با قراردادهای اجاره بلندمدت و بالاتر، ۷۰۰هزار هکتار زمین در حوزه کشت فراسرزمینی در استان‌های مختلف قزاقستان در اختیار دارند. آبان‌ماه سال گذشته، مرکز نوآوری و تبادلات تجاری ایران و قزاقستان اعلام کرد که در سال‌های گذشته شرکت‌هایی از ایران برای مکانیزه‌شدن کشت برنج به این کشور سفر کردند اما بعد از شیوع ویروس کرونا، حضور این شرکت‌ها کمرنگ شد.
سابقه کشاورزی فراسرزمینی در جهان 
چین از آن کشورهایی است که فرای سرزمین‌ها را برای کشاورزی می‌پسندد. نگرانی این کشور از کسری تراز تجاری خود در صنایع کشاورزی و همچنین ناکافی بودن نسبت جمعیت به اراضی قابل‌کشت؛ موجب شد تا خاک آفریقا را برای کشت مساعد کند. طبق گزارش سازمان خوار‌‌بار جهانی (فائو)، چینی‌ها از غرب تا شرق و شمال تا جنوب آفریقا را کشت کرده‌اند و در غرب آفریقا زمین‌های بنین، نیجریه، مالی، سیرالئون و غنا را پسندیده است‌‌.
فائو گزارش داده که چینی‌ها تنها به قصد پرورش محصول به آفریقا نرفته‌اند و سوخت‌های زیستی و انرژی‌های تجدیدپذیر را هم هدفگذاری کرده‌اند. چینی‌ها همچنین برای هزار هکتار زمین با هدف کشت نیشکر و استحصال روغن پالم‌ در بنین، 2235 هکتار زمین برای کشت برنج هیبرید و تولید بذر در نیجریه،  20هزار هکتار زمین برای کشت نیشکر در مالی، 7345 هکتار زمین برای کشت ذرت، سیب‌زمینی شیرین، کاساوا، انجیر، نیشکر، برنج و کائوچو در سیرالئون قرارداد بسته‌اند.
چین در جنوب آفریقا مجموعا برای 70هزار هکتار زمین قرارداد منعقد کرده که بیشترین حجم قرارداد را در این قاره به خود اختصاص داده است؛ یعنی بیشتر از غرب و مجموع شمال و شرق با 27هزار هکتار. این کشور در جنوب آفریقا و از‌جمله در کشور موزامبیک، سویا، گندم، تنباکو، کتان، سبزیجات، ذرت، چای، بادام زمینی و کنجد و محصولات دیگر کشت کرده است. در‌مجموع 79درصد سرمایه‌گذاری چینی‌ها در حوزه امنیت غذایی در آفریقا مربوط به کشت است و نه تمام آن؛ چرا که آنها‌ در آفریقا‌ صید و کارهای دیگر هم انجام می‌دهند.
با وجود این‌که چین سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در این حوزه انجام داده اما قدرتش‌ در آفریقا به‌پای کشور آفریقای‌جنوبی نمی‌رسد. در حالی‌که چینی‌ها در‌مجموع 162هزار هکتار زمین در آفریقا را زیر تولید خود برده‌اند، آفریقای‌جنوبی یک میلیون و 340هزار هکتار را در اختیار گرفته است. برزیل و ترکیه هم با 28هزار و 3500هکتار، بیشترین زمین‌ها را برای محصولات خود در اختیار گرفته‌اند. ترکیه همچنین در ونزوئلا کشت فراسرزمینی انجام‌می‌دهد. این کشور، گندم خود را از طریق ونزوئلا تامین می‌کند. قرارداد ترکیه به‌گونه‌ای است که می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم، از هر 100کیلو گندم، 70کیلو را بردارد و باقی آن را به ونزوئلایی‌ها تحویل‌بدهد. 

تجربه ایران از کشت فراسرزمینی
ایرانی‌ها از 15سال پیش در حوزه کشاورزی فراسرزمینی ورود کرده‌اند. گفته می‌شود تاکنون با 28کشور وارد همکاری شده‌اند اما بیشتر از 800 هزار هکتار را در اختیار نگرفته‌اند؛ در حالی‌که برای شش میلیون هکتار هدفگذاری شده بود. سابقا گزارش‌هایی از نامطلوب بودن تجربه ایران در تاجیکستان و قزاقستان منتشر شده بود. این گزارش‌ها حاکی از رها شدن بسیاری از این همکاری‌هاست؛ گرچه دولت با هدف رفع این مشکل قراردادهای تجاری را با کشورهای آسیای مرکزی از‌جمله قزاقستان و تاجیکستان منعقد کرده است اما ایران به‌سرعت نیاز به کشاورزی فراسرزمینی برای تهیه گندم و محصولات آبی دارد. 
از طرفی فعالان بخش خصوصی می‌گویند که 90 درصد کشاورزی فراسرزمینی بدون هدایت دولت پیش برده می‌شود؛ یعنی افراد و شرکت‌ها به‌صورت شخصی وارد همکاری با کشورهای دیگر می‌شوند و خبری از حمایت‌های بالادستی نیست. به همین دلیل ایران از هدف شش میلیون هکتاری خود دور‌افتاده است. تا به این هدف دست نیابیم، در جبران امنیت غذایی از دست رفته، چیز زیادی عایدمان نمی‌شود.

پیام عابدی - گروه اقتصاد