در مسیر خشکسالی
پژوهشی چند سال پیش توسط سعید مرید، دکترای مدیریت منابع آب صورت گرفته که پیش از این با عنوان «مروری بر اقدامات کشور در مدیریت خشکسالی و ظرفیت آنها برای مواجهه با بحرانهای آبی» در فصلنامه تحقیقات منابع آبی منتشر شده است. پژوهشی که در یک بازه 20 ساله به بررسی کارهایی پرداخته که در این زمینه صورت گرفته یا قرار بوده است صورت بگیرد. از میانه این پژوهش خواندنی میتوان به اولویتهای مهم دیگری رسید که باید دولت پیشرو دقتنظر ویژهای به آن داشته باشد. بهعنوان مثال آنطور که سعید مرید در پیشانی آغازین این مقاله مبسوط آورده ما همچنان سیستمی برای پایش ملی خشکسالی نداریم و همین موضوع میتواند بهعنوان یک اولویت در زمینه مدیریت منابع آبی دولت مطرح باشد. اما در رابطه با اولویتها در گزارش اصلی حرف زدیم و سوال این است که پیش از اینها چه کارها و اقداماتی صورت گرفته است. سعید مرید در بخشی از پژوهش مفصل مورد اشاره واکنش و اقدامات کشور در برخورد با خشکسالی و کمآبیهای مستمر، این دوره را به پنج دسته کلی تقسیم کرده است که مهمترین آنها مربوط به «اقدامات سازمانی» است. به باور او سازماندهی مدیریت خشکسالی همواره از مهمترین اولویت دولتها بوده و در ایران هم در دو دهه اخیر تشکیل سازمان برای مدیریت و هماهنگی بیندستگاهی مورد توجه قرار گرفته است که شاید مهمترین آنها تشکیل ستاد مقابله با بحران خشکسالی در سال 75، ستاد خشکسالی کشور در سال 87، مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی در سال 87 و تشکیل کارگروه تخصصی خشکسالی و سرمازدگی در سال 91 است. دسته دوم مربوط به «اقدامات برنامهای و عملیاتی» است؛ به این مفهوم که در کنار موارد اشاره شده تلاشهایی شد تا برنامههایی برای مدیریت ریسک خشکسالی در کشور عملیاتی شود. ازجمله این اقدامات ابلاغ وزارت نیرو برای کاهش حقابه بخش کشاورزی متناسب با شدت خشکسالی بود. در آغاز خشکسالیهای اواخر دهه 70 معاونت حفاظت و بهرهبرداری سازمان مدیریت منابع آب کشور در اسفند ماه 78 از سازمانهای آب منطقهای درخواست کرد تا چگونگی کاهش 10 تا 30 درصدی مصرف آب را در محدوده خود متناسب با شدت خشکسالیها بررسی کنند و سپس در نشستی، رویکردهای ممکن ارائه و بررسی شود که باوجود ظرفیتهای موجود، این ابلاغیه سرانجامی نداشت. اقدامات دیگر مربوط به «اقدامات حمایتی مجلس» است، چرا که مجلس هم در مواردی مصوباتی خاص برای خشکسالی داشته است. سعید مرید در این رابطه مینویسد: «هرچند در قوانین به پیشگیری اشاره میشود اما در عمل این اعتبارات برای جبران خسارات خشکسالی یا پشتیبانی صرف شده است.» ازجمله این قوانین میتوان به قانون جبران خسارات و پیشگیری عوارض ناشی از خشکسالی 79، قانون پیشگیری از عوارض ناشی از خشکسالی و جبران خسارات 80، قانون تأمین منابع مالی برای جبران خسارات ناشی از خشکسالی یا سرمازدگی 83 و قانون جبران خسارت ناشی از خشکسالی و سرمازدگی 87 اشاره کرد.