تعداد کل افراد بازمانده از تحصیل بنابر گزارش این مرکز در سال تحصیلی 1395ــ1394 حدود 777هزار نفر بوده درحالی که تعداد بازماندگان از تحصیل در سال 1401ــ1400 با رشد 17درصدی مواجه شده و به بیش از 911هزار نفر رسیده است. همچنین تعداد ترک تحصیل‌کرده‌ها در مقطع متوسطه اول از 60هزار نفر در میانه دهه90 خورشیدی به بیش از 154هزار نفر در سال1400 افزایش یافته است. اکنون نیز به نقل از تسنیم و از زبان محمدمهدی کاظمی، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش خبر رسیده که «نرخ گذر تحصیلی دانش‌آموزان از پایه نهم به دهم کاهش یافته» و به‌عبارت ساده تر« ترک‌تحصیل دانش‌آموزان در پایه دهم افزایش پیدا کرده است».  این اعداد و ارقام همگی یک معضل کهنه را روایت می‌کنند که در هر دوره بنا به نگاهی که در نظام آموزش کشور حاکم است برای مقابله با آن سیاستگذاری می‌شود ولی درنهایت نتیجه کار به شکل آمارها و نمودارهای بحث‌برانگیز به نمایش در می‌آید. 
 
چرا ترک تحصیل؟ 
ترک تحصیل، پیوندی محکم با منطقه جغرافیایی محل زندگی دانش‌آموزان دارد به طوری که نمی‌شود از ترک تحصیل صحبت شود ولی نامی از استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان، آذربایجان غربی و کرمان (که دارای بیشترین فراوانی بازماندگان از تحصیل هستند) به میان نیاورد. در استان سیستان و بلوچستان که رتبه اول این فهرست را سال‌هاست از آن خود کرده در سال تحصیلی 1401ــ1400 حدود 45هزار کودک بازمانده از تحصیل شناسایی شد که طبق بررسی‌ مرکز پژوهش‌های مجلس به دلایلی نظیر فقر اقتصادی و فرهنگی، زندگی در مناطق حاشیه‌ای و دورافتاده، تبعیض جنسیتی، کاهش درآمد سرانه،  تورم بالا و مشکلات درون سیستم نظام آموزشی از چرخه آموزش خارج می‌شوند. معصومه نجفی پازوکی، معاون ابتدایی وزیر آموزش و پرورش نیز به جام‌جم توضیح می‌دهد که «در دوره ابتدایی عواملی همچون بیماری صعب العلاج، معلولیت، فقر مالی خانواده، دوری خانه تا محل تحصیل اشتغال به کار و ازدواج از برجسته‌ترین دلایل خروج از مدرسه و ترک تحصیل هستند». در این میان محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزشی بر این باور است که «سطح پایین تحصیلات والدین، اختلافات خانوادگی، بزهکاری، محیط نامناسب مدرسه، اعمال خشونت و سختگیری‌های بیهوده » از عواملی است که انگیزه‌های تحصیلی را می‌خشکاند.
 
چه باید کرد؟ 
آبان امسال که شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس برجسته کشورمان با اشاره به آمار10.5میلیون نفری نوجوانان ایرانی نسبت به ضرورت پوشش تحصیلی همگانی و اجباری ۱۵تا ۱۸ساله‌ها تاکید کرد و ۳۰درصد این جمعیت  را «رها» خواند، سختی و پیچیدگی برگرداندن ترک تحصیل‌کرده‌ها به چرخه آموزش بیش از پیش نمایان شد. همچنین وقتی او اعلام کرد که در سال تحصیل گذشته «1.2درصد پسران ۱۰تا ۱۴ساله و حدود 1.4درصد از دختران در این رده سنی دارای همسر بوده‌اند» این دشواری دوچندان شد. با وجود این اما مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید دارد با اصلاح ساختار شورای پشتیبانی سوادآموزی و همچنین کارآمد شدن ترکیب این شورا، منظم شدن جلسات، ضمانت اجرا یافتن مصوبات و توجه به اقتضائات محلی  بسیاری از موانع برطرف می‌شود و مسیر برگشت به مدرسه هموارتر خواهد شد.
البته با توجه به تعطیلی طولانی مدارس به‌واسطه شیوع کرونا و مجازی شدن آموزش‌ها که برای میلیون‌ها دانش‌آموز به‌سبب در دسترس نبودن ابزارهای ارتباطی، عملا این دوران بستری مناسب برای افت تحصیلی و خداحافظی با آموزش مهیا کرد، مسلم است که دشواری‌های این مسیر تا چه اندازه است. محمد مهدی کاظمی، معاون متوسطه وزارت آموزش و پرورش نیز در همین ارتباط تاکید دارد که «برخی دانش‌آموزان در آموزش غیرحضوری ظاهرا در کلاس درس حضور داشتند اما زمانی که آموزش حضوری شد به مدارس برنگشتند».
اینها همه نشان می‌دهد که علاوه بر دست‌اندرکاران آموزش و پرورش،  سایر نهادهای مسئول در حوزه رفاه، تامین اجتماعی و فرهنگ نیز باید پای کار باشند تا دیگر موانع فرهنگی و اقتصادی نتواند به بازماندگی از تحصیل دامن بزند. 

پیشنهادهایی برای بازگرداندن ترک تحصیل‌کرده‌ها به چرخه آموزش 
اتخاذ رویکرد مدرسه محوری و تبدیل مدرسه به کانون جذب
استفاده از ظرفیت معلمان رسمی در قالب حق‌التدریسو اضافه کار
راه‌اندازی سامانه آماری جامع و یکپارچه برای شناسایی بازمانده‌ها 
اصلاح ساختاری شورای سواد آموزی
تهیه نقشه سوادآموزی کشور
اصلاح برنامه درسی و انعطاف‌پذیر کردن آن 

مریم خباز - گروه جامعه