10 سال پس از زمین لرزه هائیتی مروری کردهایم بر تبعات این زلزله و یافتههای دانشمندان درباره آن
رابـطه توسعه علمی و مدیریت بحران
ســــاعــت 16 و 53دقیقه به وقت محلی كشور هائیتی در آمریكای مركزی در
22 دی1388 زمین لرزه شدیدی با بزرگای 3/7، ناحیهای بسیار نزدیك به پایتخت، یعنی پورتوپرنس را لرزاند. براساس برآوردهای قابل اعتماد بهدست آمده در سال 1390/ 2011 بیشتر پورتو پرنس تخریب شد و عملا دولت مستقر هائیتی بعد از این زلزله كنترل اداره كشور ر از دست داد. بیش از 315هزار نفر بر اساس آمار دولت هائیتی و حدود 160 هزار نفر بر اساس برآورد دانشگاه میشیگان آمریكا در این زلزله كشته شدند. بهعنوان نمونهای از زمینلرزه در كشورهای توسعه یافته دو زلزله در نزدیكی كرایستچرچ، نیوزیلند به فاصله شش ماه در سپتامبر 2010 و فوریه2011 جمعا 55نفر تلفات داد.
حدود سه سال بعد از زلزله هائیتی، در 12 آبان 1391/ دوم نوامبر 2012 توفان سندی در منطقه كارائیب موجب آسیب بیشتر به هائیتی شد و این كشور را با بحران جدیدی مواجه كرد. بیش از 54 نفر كشته شدند و هزاران نفر پناهگاههای موقت خود را كه بعد از زلزله 2010 هائیتی راهاندازی شده بود از دست دادند. توفان سندی تنها چادرهای زلزلهزدگان هائیتی را از بین نبرد؛ بلكه ظروف پخت و پز و رختخواب و منابع ناچیزی از غذایشان را نیز نابود كرد.
یكی از اهالی میگفت: «در روز چهارشنبه
(17 آبان) یك كنسرو ذرت برای خوردن داشتیم اما روز پنجشنبه هیچ چیزی نداشتیم. من به غذا نیاز دارم اما پول كافی برای غذا ندارم، به مردم بگویید ما نیاز به پوشك بچه، ظروف پخت و پز و مواد غذایی داریم».
اهالی هائیتی هراس این را داشتند كه عواقب توفان سندی از خود توفان برای هائیتی شدیدتر باشد. هرچند توجه جهان بیشتر بر اثرات توفان سندی در ایالات متحده متمركز شده بود. رنج و عذاب كوتاه مدت و پیامدهای دراز مدت برای این كشور حوزه كارائیب كه فقیرترین كشور در نیمكره غربی است، بهمراتب بیشتر بود.
اردوگاهی به نام اردوگاه پناهندگان ماراسا (Marassa) در هائیتی وجود داشت كه افرادی كه پس از زلزله ژانویه 2010 خانه و خانوادههایشان را از دست داده بودند در آن زندگی میكردند و با توفانهای بعد از زلزله، اثر فاجعه بهدلیل سطح بالایی از فقر، زیر ساخت بد و حاكمیت ضعیف بدتر شد.
تقریبا سه سال پس از زلزله، 350هزار نفر در پایتخت پورتو پرنس در كمپهایی كه برای پناهندگان آواره برپا شده بود، زندگی میكردند. هزاران نفر بارها وادار به گریختن از خانههایشان كه در زلزله ویران شد یا چادرهایشان كه در توفان پاره و دچار آبگرفتگی شد یا پناهگاههایشان در ایستگاه آتشنشانی شدند.
ساكنان كمپ پس از این كه توفان سندی 2012 رخ داد، بازسازی كلیسای ساده خود كه از ورقههای آهنی ساخته شده بود را دوباره انجام دادند. رئیس دفتر هماهنگی كمكهای انساندوستانه سازمان ملل متحد هشدار داد: «این كشور بسیار آسیب پذیر است و همچنین بدترین اپیدمی وبا را در دنیا دارد. 5/3درصد مردم پایتخت تا مدتها در چادرها زندگی میکردند.»
حتی قبل از توفان سندی، در هائیتی بیشتر از كل دنیا در مجموع (یعنی كل دنیا با هم) موارد مبتلا به وبا دیده میشد. تقریبا 6درصد جمعیت دچار وبا شدند و 7500 نفر جان خود را از دست دادند. برای پاسخ به حجم زیاد بیماران مبتلا به وبا پزشكان بدون مرز، مراكز بیشتری برای درمان وبا افتتاح كردند.
اهمیت توسعه علمی
موضوع توسعه علمی در كشورها را بهراحتی میتوان در مدیریت بحرانهای آنها بررسی كرد، آثار پدیدهای مانند زلزله در نقاط مختلف دنیا با توجه به این كه كشورها در چه سطحی از توسعه باشند، متفاوت است و این موضوع را اعداد و آمار به ما نشان میدهند. زلزله بم 1382 در ایران با بزرگای 5/6، با یك میلیارد دلار خسارت 33 هزار كشته داشت. كانون زلزله حدود ده كیلومتری شهر بم با حدود 70 هزار سكنه در بامداد پنجم دی 82 واقع شده بود. گفتیم كه در زلزله 22دی88 هائیتی، هشت میلیارد دلار خسارت و بیش از 315هزار كشته و در زلزله 8اسفند88 شیلی با بزرگای 8/8 كه كانونش در حدود 50 كیلومتری ساحل و در عمق حدود 30 كیلومتری قرار داشت، 30میلیارد دلار خسارت و 723 كشته بر جای ماند.
در نیوزیلند ابتدا در 13 شهریور 1389، زلزله در كرایست چرچ با بزرگای 1/7 و در عمق دهكیلومتری و سپس در سوم اسفند 1389 زمین لرزهای با بزرگای 3/6 در عمق چهار كیلومتری و كانون در شهر كرایست چرچ واقع بود. در زلزله اول فقط دو نفر بهشدت مجروح شدند و البته شمار كلی مجروحان سرپایی به حدود صد نفر رسید. ولی در زلزله دوم 15 میلیارد دلار خسارت و 172 كشته بر جای ماند. در زلزله با بزرگای 0/9 و سپس سونامی 20اسفند 1389 در توهوكوی ژاپن كه كانونش در 125 كیلومتری ساحل و در ژرفای 25 كیلومتری واقع شده بود، 300 میلیارد دلار خسارت، 15هزار و 800كشته و 2800 مفقود برجای ماند.
مقایسه این عددها با یكدیگر نشان میدهد شرایط این كشورها در برخورد با سوانح با یكدیگر متفاوت بوده است. البته میزان توسعهیافتگی و آمادگی كشورهای مختلف در برخورد با سوانح بستگی مستقیم با شاخص توسعه انسانی آنها دارد؛ چنان كه نیوزیلند در ردهبندی جهانی شاخص توسعه انسانی، رتبه 3، ژاپن رتبه 11، شیلی رتبه 45، ایران رتبه 70 و هائیتی رتبه 145 را دارند.
ارتباط توسعهیافتگی با کاهش خسارات
با این كه زلزلههای ژاپن، نیوزیلند و شیلی بسیار شدید بودند به نحوی كه در زلزلههای ژاپن و نیوزیلند بیشینه شتاب ثبت شده به بیش از شتاب جاذبه زمین و در زلزله شیلی به 65/0 شتاب جاذبه زمین رسید و زلزله ژاپن بزرگترین زلزله ثبتشده تاریخ این كشور بهشمار میآید، اما تعداد تلفات آن با میزان خسارت وارده به كشورشان قابل مقایسه نیست. در حالی كه ایران در زلزله بم فقط 3/1 میلیارد دلار خسارت دید اما تعداد كشتهها به 33 هزار نفر رسید. این اعداد و ارقام یك دید علمی برای بررسی وضعیت توسعهیافتگی كشورها به دست میدهد.
درباره وضعیت هائیتی در برخورد با سوانح پیشآمده برای این كشور باید گفت هائیتی كشوری فقیر است و شاخص توسعه انسانی در آن بسیار پایین. كانون زلزله سال 1388 آن درست در 20كیلومتری پایتخت قرار داشت و همه فعالیتها را در این كشور متوقف كرد. ضمن این كه از یك سال قبل هائیتی با توفان، زلزله، سیل و وبا دست و پنجه نرم كرده و در واقع دچار بحرانی مداوم بود. وبا كه عمدتا به دلیل نابسامانی در كمپهای آوارگان زلزله 2010 هائیتی، فقر و نبود بهداشت و البته وقوع توفان و سیلهای پی در پی شیوع یافته بود، بیش از 75هزار نفر مبتلا و بیش از 5000 كشته برجای گذاشت.
اما كشور توسعهیافتهای مانند نیوزیلند، به خوبی از پس سوانح پیشآمده گذر كرد و به خوبی خود را بهعنوان یك جامعه برگشت پذیر (resilient) نشان داد. به نحوی كه با خسارت بالای اقتصادی در زلزلههای سالهای 2010 و 2011 توانست به خوبی بازسازی شده و تلفات بسیار كمی داشته باشد. این در حالی بود كه دومین شهر بزرگ این كشور، دچار سانحه شده بود. سطح توسعهیافتگی كشورها رابطهای مستقیم با كاهش تلفات و خسارات آنها و شیوههای مقابلهشان با سوانح طبیعی نظیر سیل و زلزله دارد. بنابراین راه مهم كاهش تلفات و خسارات زمینلرزه به جای تمركز بر پیشبینی بهروشهای غیرعلمی از مسیر توسعهیافتگی كشورها میگذرد.
22 دی1388 زمین لرزه شدیدی با بزرگای 3/7، ناحیهای بسیار نزدیك به پایتخت، یعنی پورتوپرنس را لرزاند. براساس برآوردهای قابل اعتماد بهدست آمده در سال 1390/ 2011 بیشتر پورتو پرنس تخریب شد و عملا دولت مستقر هائیتی بعد از این زلزله كنترل اداره كشور ر از دست داد. بیش از 315هزار نفر بر اساس آمار دولت هائیتی و حدود 160 هزار نفر بر اساس برآورد دانشگاه میشیگان آمریكا در این زلزله كشته شدند. بهعنوان نمونهای از زمینلرزه در كشورهای توسعه یافته دو زلزله در نزدیكی كرایستچرچ، نیوزیلند به فاصله شش ماه در سپتامبر 2010 و فوریه2011 جمعا 55نفر تلفات داد.
حدود سه سال بعد از زلزله هائیتی، در 12 آبان 1391/ دوم نوامبر 2012 توفان سندی در منطقه كارائیب موجب آسیب بیشتر به هائیتی شد و این كشور را با بحران جدیدی مواجه كرد. بیش از 54 نفر كشته شدند و هزاران نفر پناهگاههای موقت خود را كه بعد از زلزله 2010 هائیتی راهاندازی شده بود از دست دادند. توفان سندی تنها چادرهای زلزلهزدگان هائیتی را از بین نبرد؛ بلكه ظروف پخت و پز و رختخواب و منابع ناچیزی از غذایشان را نیز نابود كرد.
یكی از اهالی میگفت: «در روز چهارشنبه
(17 آبان) یك كنسرو ذرت برای خوردن داشتیم اما روز پنجشنبه هیچ چیزی نداشتیم. من به غذا نیاز دارم اما پول كافی برای غذا ندارم، به مردم بگویید ما نیاز به پوشك بچه، ظروف پخت و پز و مواد غذایی داریم».
اهالی هائیتی هراس این را داشتند كه عواقب توفان سندی از خود توفان برای هائیتی شدیدتر باشد. هرچند توجه جهان بیشتر بر اثرات توفان سندی در ایالات متحده متمركز شده بود. رنج و عذاب كوتاه مدت و پیامدهای دراز مدت برای این كشور حوزه كارائیب كه فقیرترین كشور در نیمكره غربی است، بهمراتب بیشتر بود.
اردوگاهی به نام اردوگاه پناهندگان ماراسا (Marassa) در هائیتی وجود داشت كه افرادی كه پس از زلزله ژانویه 2010 خانه و خانوادههایشان را از دست داده بودند در آن زندگی میكردند و با توفانهای بعد از زلزله، اثر فاجعه بهدلیل سطح بالایی از فقر، زیر ساخت بد و حاكمیت ضعیف بدتر شد.
تقریبا سه سال پس از زلزله، 350هزار نفر در پایتخت پورتو پرنس در كمپهایی كه برای پناهندگان آواره برپا شده بود، زندگی میكردند. هزاران نفر بارها وادار به گریختن از خانههایشان كه در زلزله ویران شد یا چادرهایشان كه در توفان پاره و دچار آبگرفتگی شد یا پناهگاههایشان در ایستگاه آتشنشانی شدند.
ساكنان كمپ پس از این كه توفان سندی 2012 رخ داد، بازسازی كلیسای ساده خود كه از ورقههای آهنی ساخته شده بود را دوباره انجام دادند. رئیس دفتر هماهنگی كمكهای انساندوستانه سازمان ملل متحد هشدار داد: «این كشور بسیار آسیب پذیر است و همچنین بدترین اپیدمی وبا را در دنیا دارد. 5/3درصد مردم پایتخت تا مدتها در چادرها زندگی میکردند.»
حتی قبل از توفان سندی، در هائیتی بیشتر از كل دنیا در مجموع (یعنی كل دنیا با هم) موارد مبتلا به وبا دیده میشد. تقریبا 6درصد جمعیت دچار وبا شدند و 7500 نفر جان خود را از دست دادند. برای پاسخ به حجم زیاد بیماران مبتلا به وبا پزشكان بدون مرز، مراكز بیشتری برای درمان وبا افتتاح كردند.
اهمیت توسعه علمی
موضوع توسعه علمی در كشورها را بهراحتی میتوان در مدیریت بحرانهای آنها بررسی كرد، آثار پدیدهای مانند زلزله در نقاط مختلف دنیا با توجه به این كه كشورها در چه سطحی از توسعه باشند، متفاوت است و این موضوع را اعداد و آمار به ما نشان میدهند. زلزله بم 1382 در ایران با بزرگای 5/6، با یك میلیارد دلار خسارت 33 هزار كشته داشت. كانون زلزله حدود ده كیلومتری شهر بم با حدود 70 هزار سكنه در بامداد پنجم دی 82 واقع شده بود. گفتیم كه در زلزله 22دی88 هائیتی، هشت میلیارد دلار خسارت و بیش از 315هزار كشته و در زلزله 8اسفند88 شیلی با بزرگای 8/8 كه كانونش در حدود 50 كیلومتری ساحل و در عمق حدود 30 كیلومتری قرار داشت، 30میلیارد دلار خسارت و 723 كشته بر جای ماند.
در نیوزیلند ابتدا در 13 شهریور 1389، زلزله در كرایست چرچ با بزرگای 1/7 و در عمق دهكیلومتری و سپس در سوم اسفند 1389 زمین لرزهای با بزرگای 3/6 در عمق چهار كیلومتری و كانون در شهر كرایست چرچ واقع بود. در زلزله اول فقط دو نفر بهشدت مجروح شدند و البته شمار كلی مجروحان سرپایی به حدود صد نفر رسید. ولی در زلزله دوم 15 میلیارد دلار خسارت و 172 كشته بر جای ماند. در زلزله با بزرگای 0/9 و سپس سونامی 20اسفند 1389 در توهوكوی ژاپن كه كانونش در 125 كیلومتری ساحل و در ژرفای 25 كیلومتری واقع شده بود، 300 میلیارد دلار خسارت، 15هزار و 800كشته و 2800 مفقود برجای ماند.
مقایسه این عددها با یكدیگر نشان میدهد شرایط این كشورها در برخورد با سوانح با یكدیگر متفاوت بوده است. البته میزان توسعهیافتگی و آمادگی كشورهای مختلف در برخورد با سوانح بستگی مستقیم با شاخص توسعه انسانی آنها دارد؛ چنان كه نیوزیلند در ردهبندی جهانی شاخص توسعه انسانی، رتبه 3، ژاپن رتبه 11، شیلی رتبه 45، ایران رتبه 70 و هائیتی رتبه 145 را دارند.
ارتباط توسعهیافتگی با کاهش خسارات
با این كه زلزلههای ژاپن، نیوزیلند و شیلی بسیار شدید بودند به نحوی كه در زلزلههای ژاپن و نیوزیلند بیشینه شتاب ثبت شده به بیش از شتاب جاذبه زمین و در زلزله شیلی به 65/0 شتاب جاذبه زمین رسید و زلزله ژاپن بزرگترین زلزله ثبتشده تاریخ این كشور بهشمار میآید، اما تعداد تلفات آن با میزان خسارت وارده به كشورشان قابل مقایسه نیست. در حالی كه ایران در زلزله بم فقط 3/1 میلیارد دلار خسارت دید اما تعداد كشتهها به 33 هزار نفر رسید. این اعداد و ارقام یك دید علمی برای بررسی وضعیت توسعهیافتگی كشورها به دست میدهد.
درباره وضعیت هائیتی در برخورد با سوانح پیشآمده برای این كشور باید گفت هائیتی كشوری فقیر است و شاخص توسعه انسانی در آن بسیار پایین. كانون زلزله سال 1388 آن درست در 20كیلومتری پایتخت قرار داشت و همه فعالیتها را در این كشور متوقف كرد. ضمن این كه از یك سال قبل هائیتی با توفان، زلزله، سیل و وبا دست و پنجه نرم كرده و در واقع دچار بحرانی مداوم بود. وبا كه عمدتا به دلیل نابسامانی در كمپهای آوارگان زلزله 2010 هائیتی، فقر و نبود بهداشت و البته وقوع توفان و سیلهای پی در پی شیوع یافته بود، بیش از 75هزار نفر مبتلا و بیش از 5000 كشته برجای گذاشت.
اما كشور توسعهیافتهای مانند نیوزیلند، به خوبی از پس سوانح پیشآمده گذر كرد و به خوبی خود را بهعنوان یك جامعه برگشت پذیر (resilient) نشان داد. به نحوی كه با خسارت بالای اقتصادی در زلزلههای سالهای 2010 و 2011 توانست به خوبی بازسازی شده و تلفات بسیار كمی داشته باشد. این در حالی بود كه دومین شهر بزرگ این كشور، دچار سانحه شده بود. سطح توسعهیافتگی كشورها رابطهای مستقیم با كاهش تلفات و خسارات آنها و شیوههای مقابلهشان با سوانح طبیعی نظیر سیل و زلزله دارد. بنابراین راه مهم كاهش تلفات و خسارات زمینلرزه به جای تمركز بر پیشبینی بهروشهای غیرعلمی از مسیر توسعهیافتگی كشورها میگذرد.