حالا چند مدل نرم‌افزار برگزاری جلسات آنلاین روی لپ‌تاپ و موبایل‌مان داریم که تا پیش‌ازاین حتی اسم‌شان را هم نشنیده بودیم. حالا دیگر خیلی از مفاهیم را طور دیگری لمس کرده‌ایم. مثلا فهمیده‌ایم می‌شود یک مهمانی خانوادگی برگزار کرد بدون این‌که کسی به خانه کسی برود یا فهمیده‌ایم می‌شود سر کلاس درس حاضر شد و گوش کرد و مشارکت داشت، بدون این‌که از زیر پتو بیرون بیاییم و روی خوشی خواب صبحگاهی‌مان خش بیفتد. کرونا خیلی چیزها را به ما یاد داده و به عقیده کارشناسان، این آموخته‌ها حتی در دنیای پساکرونا هم با ما خواهد ماند. انسان‌هایی که یکی دو سال (خدا کند همین مقدار) با ماسک و دستکش و فاصله دو متری و مراقبت‌های بهداشتی زندگی کرده‌اند، دیگر خودشان هم بخواهند، نمی‌توانند به حالت قبل از کرونا برگردند. دیگر یک‌جور سبک زندگی وسواسی با ما خواهد ماند تا الی‌الابد و البته یک‌جور سبک زندگی مبتنی بر ارتباطات مجازی و بیشتر شدن تعاملات اینترنتی.
مجال پرداختن به این مسأله که این تغییر از چه جهاتی بد است یا خوب، در این یادداشت نیست. ضمن این‌که نمی‌خواهیم مثل نوستالژی‌بازها یاد کاغذ و قلم و نامه بیفتیم و آه بکشیم یا مثل ایسم‌های قرن بیستمی به ماشین‌آلات جدید سنگ بزنیم. ما یک‌چند تن آدم معمولی هستیم که داریم فکر می‌کنیم چطور دورهمی شب یلدایمان را مجازی برگزار کنیم. این حرف را یکی از مسؤولان وزارت بهداشت زده و به مردم گفته از مهمانی رفتن در این شب پرهیزکرده و دورهمی شب یلدایشان را مجازی برگزار کنند. حالا شاید همان دودسته آدمی که پیشتر‌ ذکرشان رفت باز دستی به‌زانو بکوبند که آه از قاچ‌های هندوانه و آجیل و گپ و گفت دور همی. اما به نظر می‌رسد این حد از درگیر شدن مردم با تعاملات اینترنتی و فضاهای مجازی بد هم نباشد.
نمونه‌اش همین موج همه‌گیر مردمی که در محکوم کردن اظهارات عجیب اردوغان راه افتاد. اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه با حضور در جمهوری آذربایجان خودش را روی ابرها و ردای سلطانی عثمانی بر دوش دید و حرف‌های بی‌پایه‌ای را مبنی بر جدا ماندن آذربایجان در این‌سوی ارس اظهار کرد. فوری و پس از واکنش وزیر خارجه کشورمان، موجی مردمی در فضای مجازی شکل گرفت و هر کس در صفحه شخصی خود گزافه‌گویی اردوغان را محکوم کرد. اتفاقی که اگر در زمان جدایی آذربایجان از ایران می‌افتاد، شاید اصلا کار به اینجا نمی‌کشید.
نمونه‌ این اتفاق را می‌شود در گفت‌وگوی سفیر وقت بریتانیا با تیمورتاش، وزیر دربار رضاخان دید. سفیر بریتانیا از حق این کشور بر جزایر خلیج‌فارس مثل بحرین می‌گوید و تیمورتاش که البته خود و دولت و شاه مملکتش را وامدار بریتانیا می‌بیند و ازاین‌رو نمی‌تواند جلوی تجاوز بریتانیا محکم بایستد، می‌گوید: حتی اگر ما (دولت) از این جزایر چشم‌پوشی کنیم، مردم راحت‌تان نخواهند گذاشت و به‌صورت عمومی مطالبه و اعتراض خواهند کرد و این یعنی اعتراض جمعی مردم به موضوع تمامیت ارضی ایران، همیشه دارای اهمیت بوده است.
 حالا هم به لطف فضای مجازی صدای مردم به یکدیگر می‌رسد و می‌توانیم فریادهای اعتراضی علیه زیاده‌خواهی دولت ترکیه را بشنویم. فریادهایی که زمان جدایی آذربایجان از ایران شنیده نشدند.