نگاه یک نویسنده کودک و نوجوان به نمایشگاه
کودکان از بزرگسالان پیشی گرفتند!
اگر حواستان به تابلوهای راهنما هم نباشد، از روی رنگ‌های شادی که در سالن کودکان سی‌وسومین دوره نمایشگاه بین المللی کودک و نوجوان به چشم می‌خورد، می‌توان متوجه شد که وارد سالن کودکان و نوجوانان شده‌اید؛ سالنی که پر است از رنگ‌های قرمز و زرد و نارنجی که پیر و جوان و میانسال را دور هم جمع کرد و همگی در تلاشند تا هیچ بچه‌ای دست خالی از سالن بیرون نرود. طبق آمار روزهای اول نمایشگاه این‌طور اطلاع‌رسانی شده که فروش کتاب‌های کودک و نوجوان از کتاب‌های بزرگسال بیشتر بوده است؛ خبری که از طرفی امیدوار کننده است و از طرفی نگران کننده. امیدوارکننده از این جهت که فروش کتاب کودک و نوجوان از جهت آینده‌سازی برای نسل‌های بعدی نقطه عطف است و نگران کننده از این جهت که چرا باید فروش کتاب‌های بزرگسال کاهش پیدا کرده باشد؟!
در این خصوص با طاهره مشایخ، استاد دانشگاه و نویسنده (که بیشتر با داستان‌هایی که برای نوجوانان نوشته، مطرح است) به گفت‌وگو نشسته ایم. مشایخ ضمن اشاره به فروش بیشتر در حوزه کودک و نوجوان گفت: این موضوع از طرفی می‌تواند خوب باشد، خوبی از این جهت که قشر کودک و نوجوان با خانواده‌ها به نمایشگاه کتاب می‌آیند و این نشان می‌دهد خانواده‌ها به موضوع کتابخوانی فرزندان اهمیت می‌دهند؛ ولی این موضوع یک بعد قضیه است. بعد دیگر موضوع اینجاست که افت فروش کتاب‌های بزرگسال و جوانان شاید به این دلیل باشد که این قشر از مردم دیگر میلی به خواندن کتاب ندارد یا به علت گرانی کتاب‌ها، توان خرید آن را ندارند. از طرفی هم نباید از این نکته غافل شد که احتمال دارد پایین آمدن فروش کتاب بزرگسال نسبت به کتاب کودک را به این دلیل دانست که به دلیل شرایط کرونایی امسال اردوی دانشجویان که از طریق دانشگاه‌ها انجام می‌شد یا از مدارس به نمایشگاه می‌آمدند را شاهد نیستیم و با همزمانی نمایشگاه کتاب با فصل امتحانات دانش‌آموزان، حضور این قشر از بازدیدکنندگان به نمایشگاه کمتر شده است. نکته دیگر هم که احتمال آن می‌رود و با زاویه دید مثبت می‌توان به آن نگاه کرد، این موضوع است که خیلی از افراد از قبل کتاب‌های بسیار زیادی را تهیه کرده‌اند و هنوز فرصت پیدا نکردند که آنها را مطالعه کنند؛ مصداق این مساله خودم و بسیاری از دوستانم هستیم که در ماه‌های اول شروع کرونا که بسیاری از کتابفروشی‌ها برای فروش کتاب‌های‌شان تخفیف و ارسال رایگان گذاشته بودند، کتاب‌های زیادی را خریداری کردیم و هنوز فرصت خواندن همه آن کتاب‌ها ایجاد نشده است و روزهای سخت کرونا و ایام قرنطینه را با کتاب خریدن گذراندیم. وی اضافه کرد: اینکه بچه‌ها همه کتاب‌های خریداری شده را بخوانند یا نه یک مساله است اما همین که در جو نمایشگاه حضور دارند، کتاب خریداری می‌شود و در خانه وجود دارد و کودکان در معرض آن قرار می‌گیرند، بسیار حائز اهمیت است.
«کانون پرورشی کودکان» آمار فروش را بالاتر می‌برد
مشایخ عنوان کرد: بخش دیگر هم برمی‌گردد به اینکه تعدادی از ناشران در نمایشگاه حضور ندارند که شاید این موضوع نیز در افت فروش کتاب بزرگسال بی‌دلیل نباشد. از طرف دیگر من به تازگی متوجه شدم که امسال «کانون پرورشی کودکان» در نمایشگاه حضور ندارد؛ چه به صورت حضوری و چه به صورت مجازی که اگر کانون پرورشی کودکان در نمایشگاه حضور داشت، می‌توانست فروش در حوزه کتاب کودک و نوجوان را خیلی بالاتر از آمار اعلام شده ببرد. من خودم از آن دسته افرادی هستم که به دلیل مسافت زیادی که با تهران دارم، از طریق مجازی کتاب‌ها را خریداری می‌کنم و از آنجا که شهرهای مختلف به راحتی امکان دسترسی به کتاب‌های کانون پرورشی کودکان وجود ندارد، لیستی را تهیه کرده بودم که از طریق مجازی کتاب‌های مورد نظر را تهیه کنم اما وقتی به سایت مراجعه کردم، متوجه شدم که کانون پرورشی کودکان در بخش مجازی حضور ندارد که قطعا اگر حضور داشت، آمار فروش بسیار بالاتر می‌رفت؛ چراکه که کتاب‌های این کانون به نسبت کتاب‌های دیگر قیمت مناسب‌تری دارد و تعداد نسخه‌های خرید را افزایش می‌دهد.
خانواده‌ها با آمادگی قبلی به نمایشگاه می‌روند
طاهره مشایخ در پاسخ در خصوص اینکه: «آیا فکر می‌کنید کرونا و قرنطینه بودن کودکان در منزل به روی آوردن آنان به سمت کتاب موثر بوده است؟» گفت: شاید یک روان‌شناس بهتر بتواند جواب این سوال را بدهد چون من در این زمینه تخصصی ندارم ولی بیشتر مواردی که در کودکان اطرافم مشاهده می‌کردم این بود که بچه‌ها در ایام کرونا بیشتر با گوشی سرگرم بودند و خیلی با کتاب سروکار نداشتند. ضمن اینکه بچه‌ها به اتفاق خانواده در نمایشگاه کتاب حضور پیدا می‌کنند و این خانواده‌ها هستند که فرزندان‌شان را به سالن‌های کودک می‌برند.
مشایخ در ادامه افزود: من از روز اول شاهد بودم افرادی نظیر خانم ایمان‌طلب و خواهران توکلی مشاوره کتاب نوجوان و کودک داشتند که مادر و پدر وقتی وارد سالن می‌شوند، توسط این افراد مشاوره می‌شوند و از طرفی هم در ایام کرونا کارگاه‌های بسیار زیادی از طرف منصوره مصطفی زاده و خانم ایمان‌طلب در فضای مجازی برای انتخاب کتاب کودک و نوجوان داشتیم که باعث شد مادران در زمینه تهیه کتاب برای کودک و نوجوان آگاهی پیدا کنند و ترغیب شوند. این کارگاه‌های مجازی پدر و مادرها را در انتخاب کتاب‌های ارزشی هوشیار کرد. افرادی که در این کارگاه‌ها و کلاس‌ها شرکت کردند حتما یک لیستی برای خود تهیه کردند و نمایشگاه فرصت خوبی برای آنها ایجاد کرده تا به صورت حضوری کتاب‌های پیشنهادی را خریداری کنند. مشاورانی هم که کارگاه‌های مجازی را برگزار می‌کردند در فضای مجازی اعلام می‌کنند که ما مثلا فلان روز در نمایشگاه حضور داریم که همین موضوع هم سبب می‌شود تا خانواده‌ها با مشاورانی که مدت‌ها به صورت مجازی در کلاس‌ها و کارگاه‌های آنان حضور داشتند، از فرصت پیش آمده در نمایشگاه استفاده کنند و به صورت حضوری هم آنان را ملاقات کنند. طاهره مشایخ با اشاره به یکی از نویسندگان حوزه ادبیات کودک به نام سید علی کاشفی، اذعان داشت: آقای کاشفی نیز در این ایام خیلی کارگاه داشت و در صفحه مجازی خود درباره کتاب صحبت کرد که مسلما خانواده‌ها با همه این کتاب‌ها آشنا شدند و فردی که در این شرایط گرانی به نمایشگاه مراجعه می‌کند، حتما لیستی تهیه کرده و با آمادگی و فکر قبلی به غرفه‌ها مراجعه می‌کند که این موضوع بسیار خوشحال‌کننده است.
کتابخوانی گروهی، موثرتر است
این استاد دانشگاه و نویسنده درخصوص تاثیر نمایشگاه چه به صورت مجازی و چه به صورت حضوری در کتابخوان کردن بچه‌ها گفت: طبیعتا وقتی خانواده بچه‌ها را در این محیط می‌برد، بی‌تاثیر نیست ولی تجربه خود من نشان داده که بچه‌ها باید بیشتر در خانه و مدرسه موضوع کتابخوانی را ببینند. نقشی که مدرسه، معلم و گروه همسال دارد بسیار بیشتر است. اگر مدرسه دانش‌آموزان را به صورت اردویی به نمایشگاه می‌برد، باعث می‌شد که بچه‌ها در حالت رقابتی کتاب بخرند و بعد معلم سر کلاس برنامه‌ریزی می‌کرد که مثلا بچه‌ها کتاب‌ها را بخوانید و به هم به صورت امانت قرض بدهید که این موضوع می‌توانست خیلی تاثیرگذارتر باشد ولی وقتی خانواده‌ها فرزاندان‌شان را به صورت منفرد به نمایشگاه می‌برند، آن تاثیر عمیق فرهنگ کتابخوانی را نمی‌گذارد و چه بسا ممکن است که بعضی از خانواده‌ها هم وجود داشته باشند که از روی چشم و هم‌چشمی و به نمایش گذاشتن عکس‌هایشان از حضور در نمایشگاه و به اشتراک گذاشتن در شبکه‌های اجتماعی این کار را انجام می‌دهند که نشان بدهند ما هم به نمایشگاه رفتیم و مثلا فلان کتاب و فلان مجموعه کتاب را برای کودک‌مان تهیه کردیم که این موضوع از معضلات بسیار بزرگ است و متاسفانه وجود دارد.
مرضیه کیان - قفسه کتاب
«کانون پرورشی کودکان» آمار فروش را بالاتر می‌برد
مشایخ عنوان کرد: بخش دیگر هم برمی‌گردد به اینکه تعدادی از ناشران در نمایشگاه حضور ندارند که شاید این موضوع نیز در افت فروش کتاب بزرگسال بی‌دلیل نباشد. از طرف دیگر من به تازگی متوجه شدم که امسال «کانون پرورشی کودکان» در نمایشگاه حضور ندارد؛ چه به صورت حضوری و چه به صورت مجازی که اگر کانون پرورشی کودکان در نمایشگاه حضور داشت، می‌توانست فروش در حوزه کتاب کودک و نوجوان را خیلی بالاتر از آمار اعلام شده ببرد. من خودم از آن دسته افرادی هستم که به دلیل مسافت زیادی که با تهران دارم، از طریق مجازی کتاب‌ها را خریداری می‌کنم و از آنجا که شهرهای مختلف به راحتی امکان دسترسی به کتاب‌های کانون پرورشی کودکان وجود ندارد، لیستی را تهیه کرده بودم که از طریق مجازی کتاب‌های مورد نظر را تهیه کنم اما وقتی به سایت مراجعه کردم، متوجه شدم که کانون پرورشی کودکان در بخش مجازی حضور ندارد که قطعا اگر حضور داشت، آمار فروش بسیار بالاتر می‌رفت؛ چراکه که کتاب‌های این کانون به نسبت کتاب‌های دیگر قیمت مناسب‌تری دارد و تعداد نسخه‌های خرید را افزایش می‌دهد.
خانواده‌ها با آمادگی قبلی به نمایشگاه می‌روند
طاهره مشایخ در پاسخ در خصوص اینکه: «آیا فکر می‌کنید کرونا و قرنطینه بودن کودکان در منزل به روی آوردن آنان به سمت کتاب موثر بوده است؟» گفت: شاید یک روان‌شناس بهتر بتواند جواب این سوال را بدهد چون من در این زمینه تخصصی ندارم ولی بیشتر مواردی که در کودکان اطرافم مشاهده می‌کردم این بود که بچه‌ها در ایام کرونا بیشتر با گوشی سرگرم بودند و خیلی با کتاب سروکار نداشتند. ضمن اینکه بچه‌ها به اتفاق خانواده در نمایشگاه کتاب حضور پیدا می‌کنند و این خانواده‌ها هستند که فرزندان‌شان را به سالن‌های کودک می‌برند.
مشایخ در ادامه افزود: من از روز اول شاهد بودم افرادی نظیر خانم ایمان‌طلب و خواهران توکلی مشاوره کتاب نوجوان و کودک داشتند که مادر و پدر وقتی وارد سالن می‌شوند، توسط این افراد مشاوره می‌شوند و از طرفی هم در ایام کرونا کارگاه‌های بسیار زیادی از طرف منصوره مصطفی زاده و خانم ایمان‌طلب در فضای مجازی برای انتخاب کتاب کودک و نوجوان داشتیم که باعث شد مادران در زمینه تهیه کتاب برای کودک و نوجوان آگاهی پیدا کنند و ترغیب شوند. این کارگاه‌های مجازی پدر و مادرها را در انتخاب کتاب‌های ارزشی هوشیار کرد. افرادی که در این کارگاه‌ها و کلاس‌ها شرکت کردند حتما یک لیستی برای خود تهیه کردند و نمایشگاه فرصت خوبی برای آنها ایجاد کرده تا به صورت حضوری کتاب‌های پیشنهادی را خریداری کنند. مشاورانی هم که کارگاه‌های مجازی را برگزار می‌کردند در فضای مجازی اعلام می‌کنند که ما مثلا فلان روز در نمایشگاه حضور داریم که همین موضوع هم سبب می‌شود تا خانواده‌ها با مشاورانی که مدت‌ها به صورت مجازی در کلاس‌ها و کارگاه‌های آنان حضور داشتند، از فرصت پیش آمده در نمایشگاه استفاده کنند و به صورت حضوری هم آنان را ملاقات کنند. طاهره مشایخ با اشاره به یکی از نویسندگان حوزه ادبیات کودک به نام سید علی کاشفی، اذعان داشت: آقای کاشفی نیز در این ایام خیلی کارگاه داشت و در صفحه مجازی خود درباره کتاب صحبت کرد که مسلما خانواده‌ها با همه این کتاب‌ها آشنا شدند و فردی که در این شرایط گرانی به نمایشگاه مراجعه می‌کند، حتما لیستی تهیه کرده و با آمادگی و فکر قبلی به غرفه‌ها مراجعه می‌کند که این موضوع بسیار خوشحال‌کننده است.
کتابخوانی گروهی، موثرتر است
این استاد دانشگاه و نویسنده درخصوص تاثیر نمایشگاه چه به صورت مجازی و چه به صورت حضوری در کتابخوان کردن بچه‌ها گفت: طبیعتا وقتی خانواده بچه‌ها را در این محیط می‌برد، بی‌تاثیر نیست ولی تجربه خود من نشان داده که بچه‌ها باید بیشتر در خانه و مدرسه موضوع کتابخوانی را ببینند. نقشی که مدرسه، معلم و گروه همسال دارد بسیار بیشتر است. اگر مدرسه دانش‌آموزان را به صورت اردویی به نمایشگاه می‌برد، باعث می‌شد که بچه‌ها در حالت رقابتی کتاب بخرند و بعد معلم سر کلاس برنامه‌ریزی می‌کرد که مثلا بچه‌ها کتاب‌ها را بخوانید و به هم به صورت امانت قرض بدهید که این موضوع می‌توانست خیلی تاثیرگذارتر باشد ولی وقتی خانواده‌ها فرزاندان‌شان را به صورت منفرد به نمایشگاه می‌برند، آن تاثیر عمیق فرهنگ کتابخوانی را نمی‌گذارد و چه بسا ممکن است که بعضی از خانواده‌ها هم وجود داشته باشند که از روی چشم و هم‌چشمی و به نمایش گذاشتن عکس‌هایشان از حضور در نمایشگاه و به اشتراک گذاشتن در شبکه‌های اجتماعی این کار را انجام می‌دهند که نشان بدهند ما هم به نمایشگاه رفتیم و مثلا فلان کتاب و فلان مجموعه کتاب را برای کودک‌مان تهیه کردیم که این موضوع از معضلات بسیار بزرگ است و متاسفانه وجود دارد.
مرضیه کیان - قفسه کتاب
