پیشگامی ارامنه در سینمای ایران
هنرمندان و متخصصان فنی ارامنه سهمی به سزا در گسترش و تعمق هنرهای نمایشی به ویژه سینما در تاریخ معاصر ایران دارند. نقش ارامنه در ورود، راه‌اندازی و گسترش وسایل و ادوات و تجهیزات فیلمسازی در سال‌های اولیه ورود سینما به کشور از یک‌سو و حضور فعال و گسترده و تاثیرگذار آنها از سوی دیگر در تعمیق فرآیند سینما در حیطه‌های مضمونی و فنی که حاصل ارتباط تنگاتنگ ارامنه با اندیشه‌های مدرن هنرهای نمایشی اروپا و جهان در 50 سال اول و حضور سینما در ایران است، از جنبه‌های قابل بررسی تاثیرات هنرمندان ارمنی در تاریخ سینمای ایران محسوب می‌شود.
پیشگام در ساخت و طراحی سینما
در ساخت و طراحی سینما ارامنه در ساخت و طراحی سینما پیشگام بودند. نخستین سالن سینمای ایران به شکل امروزی با نام «سولی» توسط آلک‌ساگینیان سال ۱۲۷۹ در تبریز تاسیس شد و نمایش فیلم با دستگاه سینماتوگرافی که مظفرالدین شاه وارد ایران کرده بود، برای اولین بار در این سینما انجام شد. آرتاشس پاتماگریان سینمادار و تاجر ارمنی در ۱۲۹۱ نخستین سینمای خود با نام سینما تجدد را با گنجایش ۸۰ نفر در خیابان فردوسی تاسیس کرد که تنها یک سئانس در روز به مدت 15دقیقه فیلم‌های صامت در آن نمایش داده می‌شد.
تاثیرگذار در تعمیق فرآیند سینما
ارمنی‌ها از نخستین روزهای پا گرفتن سینما در ایران، حضوری پررنگ در این عرصه داشته‌اند. اولین فیلم بلند سینمایی ایران به نام «آبی و رابی» ساخته شد. نخستین مدرسه بازیگری نیز با عنوان مدرسه آرتیسیتی سینما هم توسط او ساخته شد. بعد از درگذشت اوانس اوگانیانس در سال ۱۳۴۰، تعدادی از ارمنیان که بیشتر آنها سابقه کار در تئاتر داشتند به ساخت فیلم علاقه نشان دادند. ساموئل خاچیکیان که او را هیچکاک ایران می‌نامند، از نامی‌ترین آنهاست. او علاوه بر کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی، در بحث فیلم آگهی و جلوه‌های ویژه نیز فعال بود و نخستین آنونس ایرانی توسط او ساخته شد.
او سال 1334 فیلم «چهارراه حوادث» را که اولین فیلم پلیسی ایران بود، ساخت و با آن موفق به دریافت جایزه بهترین کارگردانی در نخستین جشنواره فیلم‌های ایران به‌نام «گلریزان» شد. خاچیکیان همچنین با فیلم «شب‌نشینی در جهنم» را سال 1335کارگردانی کرده بود و با آن در بخش اصلی هشتمین دوره جشنواره فیلم برلین وارد شد. و از این لحاظ به عنوان نخستین فیلم ایرانی که در بخش اصلی یک فستیوال معتبر بین‌المللی شرکت می‌کند، شناخته می‌شود.
خاچیکیان همچنین فیلم عقاب‌ها را ساخت که با بیش از 10میلیون مخاطب و با احتساب تعداد مخاطب و تطبیق قیمت بلیت‌ها با امروز، پرفروش‌ترین فیلم بعد از انقلاب است. او طی حدود 50 سال فیلمسازی ۳۴ فیلم را کارگردانی کرد که شش فیلم او عنوان پرفروش‌ترین فیلم‌های سال را به دست آوردند. واروژ کریم مسیحی دیگر هنرمند ارمنی با تجربه‌ای برخاسته از دو دهه فعالیت کارگردانان موج نوی سینمای ایران است. او یکی از برترین‌های جشنواره فجر است. او برای کارگردانی «پرده آخر» سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی نهمین دوره جشنواره و برای ساخت «تردید» سیمرغ بلورین کارگردانی بخش فیلم‌های اول و دوم جشنواره بیست‌وهفتم را به دست آورد. برای تدوین دو فیلم تردید و «ندارها» نیز موفق به دریافت سیمرغ بلورین شد. پرده آخر او در هشت رشته موفق به دریافت سیمرغ شد. تردید نیز با دوازده نامزدی سه سیمرغ از جمله بهترین فیلم جشنواره را از آن خود کرد.
در حوزه پژوهش در سینما نیز زاون قوکاسیان بی‌شک از مولفان مطرح در حوزه فیلمسازی است. او سال 1352 کتابچه‌ای درباره فیلم «چشمه» ساخته آوانسیان منتشر کرد که شاید بتوان آن را نخستین تجربه‌هایش برای حرکت به سمت تالیف و گردآوری مطلب درباره فیلمسازان ایرانی و ارائه به صورت یک کتاب دانست. او از سال 1368 با کتاب معرفی و نقد آثار مسعود کیمیایی جریان کتاب‌های شناسنامه‌ای برای فیلمسازان ایرانی را آغاز کرد.
در ساخت و طراحی سینما ارامنه در ساخت و طراحی سینما پیشگام بودند. نخستین سالن سینمای ایران به شکل امروزی با نام «سولی» توسط آلک‌ساگینیان سال ۱۲۷۹ در تبریز تاسیس شد و نمایش فیلم با دستگاه سینماتوگرافی که مظفرالدین شاه وارد ایران کرده بود، برای اولین بار در این سینما انجام شد. آرتاشس پاتماگریان سینمادار و تاجر ارمنی در ۱۲۹۱ نخستین سینمای خود با نام سینما تجدد را با گنجایش ۸۰ نفر در خیابان فردوسی تاسیس کرد که تنها یک سئانس در روز به مدت 15دقیقه فیلم‌های صامت در آن نمایش داده می‌شد.
تاثیرگذار در تعمیق فرآیند سینما
ارمنی‌ها از نخستین روزهای پا گرفتن سینما در ایران، حضوری پررنگ در این عرصه داشته‌اند. اولین فیلم بلند سینمایی ایران به نام «آبی و رابی» ساخته شد. نخستین مدرسه بازیگری نیز با عنوان مدرسه آرتیسیتی سینما هم توسط او ساخته شد. بعد از درگذشت اوانس اوگانیانس در سال ۱۳۴۰، تعدادی از ارمنیان که بیشتر آنها سابقه کار در تئاتر داشتند به ساخت فیلم علاقه نشان دادند. ساموئل خاچیکیان که او را هیچکاک ایران می‌نامند، از نامی‌ترین آنهاست. او علاوه بر کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی، در بحث فیلم آگهی و جلوه‌های ویژه نیز فعال بود و نخستین آنونس ایرانی توسط او ساخته شد.
او سال 1334 فیلم «چهارراه حوادث» را که اولین فیلم پلیسی ایران بود، ساخت و با آن موفق به دریافت جایزه بهترین کارگردانی در نخستین جشنواره فیلم‌های ایران به‌نام «گلریزان» شد. خاچیکیان همچنین با فیلم «شب‌نشینی در جهنم» را سال 1335کارگردانی کرده بود و با آن در بخش اصلی هشتمین دوره جشنواره فیلم برلین وارد شد. و از این لحاظ به عنوان نخستین فیلم ایرانی که در بخش اصلی یک فستیوال معتبر بین‌المللی شرکت می‌کند، شناخته می‌شود.
خاچیکیان همچنین فیلم عقاب‌ها را ساخت که با بیش از 10میلیون مخاطب و با احتساب تعداد مخاطب و تطبیق قیمت بلیت‌ها با امروز، پرفروش‌ترین فیلم بعد از انقلاب است. او طی حدود 50 سال فیلمسازی ۳۴ فیلم را کارگردانی کرد که شش فیلم او عنوان پرفروش‌ترین فیلم‌های سال را به دست آوردند. واروژ کریم مسیحی دیگر هنرمند ارمنی با تجربه‌ای برخاسته از دو دهه فعالیت کارگردانان موج نوی سینمای ایران است. او یکی از برترین‌های جشنواره فجر است. او برای کارگردانی «پرده آخر» سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی نهمین دوره جشنواره و برای ساخت «تردید» سیمرغ بلورین کارگردانی بخش فیلم‌های اول و دوم جشنواره بیست‌وهفتم را به دست آورد. برای تدوین دو فیلم تردید و «ندارها» نیز موفق به دریافت سیمرغ بلورین شد. پرده آخر او در هشت رشته موفق به دریافت سیمرغ شد. تردید نیز با دوازده نامزدی سه سیمرغ از جمله بهترین فیلم جشنواره را از آن خود کرد.
در حوزه پژوهش در سینما نیز زاون قوکاسیان بی‌شک از مولفان مطرح در حوزه فیلمسازی است. او سال 1352 کتابچه‌ای درباره فیلم «چشمه» ساخته آوانسیان منتشر کرد که شاید بتوان آن را نخستین تجربه‌هایش برای حرکت به سمت تالیف و گردآوری مطلب درباره فیلمسازان ایرانی و ارائه به صورت یک کتاب دانست. او از سال 1368 با کتاب معرفی و نقد آثار مسعود کیمیایی جریان کتاب‌های شناسنامه‌ای برای فیلمسازان ایرانی را آغاز کرد.
