مالیات، نسخه نفت را پیچید!
مالیات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی دولت مطرح است و کشورهای پیشرفته حساب ویژه‌ای روی آن باز می‌کنند تا کشور بر پایه عدالت اداره شود. در کشور ما به‌دلیل درآمدهای نفتی، توجه ویژه‌ای به درآمدهای مالیاتی نمی‌شد، اما با تشدید اعمال تحریم‌های نفتی دولت‌های غربی علیه کشورمان در سال‌های اخیر، لزوم قطع وابستگی به درآمدهای نفتی و اتکا به درآمدهای پایدار مالیاتی، با شدت و قوت بیشتری مورد تأکید و توجه مقامات، سیاست‌گذاران و کارشناسان اقتصادی قرار گرفته است.
اهمیت این موضوع به قدری است که هرساله در قانون بودجه نگاه ویژه‌ای به آن می‌شود، به‌طوری‌که در بودجه 1402 نیز رویکرد افزایش سطح اتکا به درآمدهای مالیاتی و حرکت به سمت پایداری تدریجی منابع عمومی به‌عنوان یکی از موضوعات مهم و محوری مطمح نظر قرار گرفت. تا جایی که سهم درآمدهای مالیاتی در بودجه امسال، 1122هزارمیلیارد تومان در نظر گرفته شد که نسبت به قانون بودجه سال 1402، نزدیک به 50درصد رشد داشت.
در بودجه 1404 نیز درآمدهای مالیاتی که درسال ۱۴۰۳ به میزان ۱۲هزار و ۲۲۰هزارمیلیارد تومان بوده با رشد ۳۹درصدی به 1700هزارمیلیارد تومان رسیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم واقعی مالیات‌ها از جمع منابع عمومی دولت برابر با 33درصد است. البته اگر بنا به مقایسه با سال‌های گذشته باشد، این سهم به 57درصد می‌رسد. براساس قانون برنامه هفتم توسعه، باید در سال پایانی این برنامه، نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی به ۱۰درصد افزایش پیدا کند.در این راستا نظام مالیاتی نیز با تأسی از سیاست کلان کشور در کاهش هرچه‌بیشتر وابستگی به درآمدهای نفتی، توانسته با انجام اقداماتی چون هوشمندسازی و داده‌محوری فرآیند اخذ مالیات، برخورد جدی با فراریان مالیاتی و اجرای پایه‌های جدید مالیاتی، زمینه را برای وصول بیشترین درآمدهای مالیاتی در سال‌های اخیر ایجاد کند.
رکوردزنی مالیات‌ستانی
سازمان امور مالیاتی کشور توانست با تحقق 108درصدی «درآمد وصولی نسبت به میزان مالیات مصوب» و رساندن «نسبت درآمدهای مالیاتی به هزینه‌های جاری» به 56درصد در سال 1402، رکورد جدیدی در تاریخ مالیات‌ستانی کشور به ثبت برساند. بنا بر آخرین آمار سازمان امور مالیاتی کشور، در سال 1402 مجموع مالیات و عوارض وصولی توسط این سازمان ۱۰۵۰هزار میلیارد تومان برآورد شده که تحقق ۱۰۸درصدی نسبت به اهداف بودجه و رشد ۷۲درصدی درآمدهای مالیاتی سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ را به دنبال داشته است.بر این اساس، مالیات و عوارض وصولی واریزی به سازمان در سال گذشته، ۸۱۰هزارمیلیارد تومان، عوارض وصولی و واریزی به شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و وزارت کشور ۱۵۰هزارمیلیارد تومان و وصولی و واریزی موضوع ماده ۴۸ قانون محاسبات عمومی به سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها ۴۵هزارمیلیارد تومان بوده است. همچنین میزان درآمدهای مالیاتی از سال 1400 تا 1403 نشان می‌دهد روند رشد وصول این درآمدها با شیب معناداری همراه بوده است. مطابق آمارها، از 810هزارمیلیارد تومان مجموع درآمدهای مالیاتی وصولی سال گذشته، 340هزارمیلیارد آن از استان‌های سراسر کشور وصول شده است. در این بین استان اصفهان با وصول نزدیک به 43هزارمیلیارد تومان، بیشترین درآمد مالیاتی و استان کهگیلویه و بویراحمد با وصول نزدیک به 1700میلیارد تومان، کمترین درآمد مالیاتی را به خود اختصاص داده‌اند. سهم وصولی اداره کل امور مالیاتی مؤدیان بزرگ در تهران نیز که متولی وصول مالیات از بزرگ‌ترین اشخاص حقوقی است 240هزارمیلیارد تومان بوده است. سایر ادارات کل امور مالیاتی در تهران نیز جمعا 128هزارمیلیارد تومان مالیات وصول کرده‌اند. در سال 1403 نیز کل درآمدهای مالیاتی وصولی در بازه زمانی فروردین لغایت خردادماه، 195هزارمیلیارد تومان بوده که رشد 42درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته و تحقق 80درصدی اهداف بودجه مصوب را نشان می‌دهد. براساس اعلام سازمان امور مالیاتی، سهم صنایع تولیدی از درآمدهای مذکور بیش از 64هزارمیلیارد تومان بوده که از این رقم، بیشترین میزان پرداخت مالیات مربوط به صنایع فرآورده‌های نفتی و فعالیت‌های وابسته با رقمی حدود 23هزارمیلیارد تومان و بعد از آن صنایع مربوط به انواع فلز، مصنوعات فلزی و فعالیت‌های وابسته به غیر از فلزات گرانبها با رقمی نزدیک به 12هزارمیلیارد تومان بوده است. صنایع تولیدی مربوط به تجهیزات عکاسی، فیلمبرداری و ادوات موسیقی با 404میلیون تومان و صنایع تولیدی انواع چرم، فرآورده‌ها و محصولات چرمی (اعم از طبیعی و مصنوعی) با رقمی کمتر از هشت‌میلیارد تومان به ترتیب کمترین سهم این بخش را در پرداخت مالیات داشته‌اند. اما سرآمد همه نتایج و دستاوردهای نظام مالیاتی کشور در این دوره را می‌توان نسبت درآمدهای مالیاتی به هزینه‌های جاری کشور عنوان کرد. به‌طوری‌که برای نخستین بار در تاریخ نظام مالیاتی کشور، نسبت درآمدهای مالیاتی به هزینه‌های جاری به 56درصد رسید. این نکته نیز باید مد نظر قرار گیرد که دستیابی به این میزان درآمد مالیاتی بدون ایجاد فشار بر مؤدیان کنونی و خوش‌حساب در نظام مالیاتی امکان‌پذیر بوده و عمدتا از طریق هوشمندسازی نظام مالیاتی، داده‌محور کردن آن و مبارزه قاطع با فرار مالیاتی حاصل شده است. در این خصوص محمدهادی سبحانیان، رئیس‌کل سازمان امور مالیاتی کشور، تحقق درآمدهای مالیاتی دولت در بودجه عمومی را منوط به رعایت دو رویکرد اساسی می‌داند و می‌گوید: «تداوم افزایش باکیفیت و پایدار درآمدهای مالیاتی و حفظ رضایتمندی مردم ضمن افزایش وصولی مالیات دو رویکرد مهم در این زمینه است.» در این میان، رویکرد نظام مالیاتی مبنی بر تمرکز بر دانه‌درشت‌ها و افراد با تمکن مالی بیشتر را هم می‌توان عامل دیگری در راستای تحقق بالای درآمدهای مالیاتی بدون نیاز به فشار بر مؤدیان دانست. قدرمسلم، این رویکرد با هدف تحقق درآمدهای مالیاتی به میزان بالا و همزمان، تعمیق حس عدالت در وصول مالیات صورت گرفته است. ازجمله مصادیق اجرای این رویکرد، وصول 50درصد مالیات مشاغل تنها از یک‌درصد مؤدیان در راستای حفظ رضایتمندی مردم توأم با افزایش وصولی مالیات بوده است.
امین محمودی - گروه اقتصاد
در بودجه 1404 نیز درآمدهای مالیاتی که درسال ۱۴۰۳ به میزان ۱۲هزار و ۲۲۰هزارمیلیارد تومان بوده با رشد ۳۹درصدی به 1700هزارمیلیارد تومان رسیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم واقعی مالیات‌ها از جمع منابع عمومی دولت برابر با 33درصد است. البته اگر بنا به مقایسه با سال‌های گذشته باشد، این سهم به 57درصد می‌رسد. براساس قانون برنامه هفتم توسعه، باید در سال پایانی این برنامه، نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی به ۱۰درصد افزایش پیدا کند.در این راستا نظام مالیاتی نیز با تأسی از سیاست کلان کشور در کاهش هرچه‌بیشتر وابستگی به درآمدهای نفتی، توانسته با انجام اقداماتی چون هوشمندسازی و داده‌محوری فرآیند اخذ مالیات، برخورد جدی با فراریان مالیاتی و اجرای پایه‌های جدید مالیاتی، زمینه را برای وصول بیشترین درآمدهای مالیاتی در سال‌های اخیر ایجاد کند.
رکوردزنی مالیات‌ستانی
سازمان امور مالیاتی کشور توانست با تحقق 108درصدی «درآمد وصولی نسبت به میزان مالیات مصوب» و رساندن «نسبت درآمدهای مالیاتی به هزینه‌های جاری» به 56درصد در سال 1402، رکورد جدیدی در تاریخ مالیات‌ستانی کشور به ثبت برساند. بنا بر آخرین آمار سازمان امور مالیاتی کشور، در سال 1402 مجموع مالیات و عوارض وصولی توسط این سازمان ۱۰۵۰هزار میلیارد تومان برآورد شده که تحقق ۱۰۸درصدی نسبت به اهداف بودجه و رشد ۷۲درصدی درآمدهای مالیاتی سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ را به دنبال داشته است.بر این اساس، مالیات و عوارض وصولی واریزی به سازمان در سال گذشته، ۸۱۰هزارمیلیارد تومان، عوارض وصولی و واریزی به شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و وزارت کشور ۱۵۰هزارمیلیارد تومان و وصولی و واریزی موضوع ماده ۴۸ قانون محاسبات عمومی به سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها ۴۵هزارمیلیارد تومان بوده است. همچنین میزان درآمدهای مالیاتی از سال 1400 تا 1403 نشان می‌دهد روند رشد وصول این درآمدها با شیب معناداری همراه بوده است. مطابق آمارها، از 810هزارمیلیارد تومان مجموع درآمدهای مالیاتی وصولی سال گذشته، 340هزارمیلیارد آن از استان‌های سراسر کشور وصول شده است. در این بین استان اصفهان با وصول نزدیک به 43هزارمیلیارد تومان، بیشترین درآمد مالیاتی و استان کهگیلویه و بویراحمد با وصول نزدیک به 1700میلیارد تومان، کمترین درآمد مالیاتی را به خود اختصاص داده‌اند. سهم وصولی اداره کل امور مالیاتی مؤدیان بزرگ در تهران نیز که متولی وصول مالیات از بزرگ‌ترین اشخاص حقوقی است 240هزارمیلیارد تومان بوده است. سایر ادارات کل امور مالیاتی در تهران نیز جمعا 128هزارمیلیارد تومان مالیات وصول کرده‌اند. در سال 1403 نیز کل درآمدهای مالیاتی وصولی در بازه زمانی فروردین لغایت خردادماه، 195هزارمیلیارد تومان بوده که رشد 42درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته و تحقق 80درصدی اهداف بودجه مصوب را نشان می‌دهد. براساس اعلام سازمان امور مالیاتی، سهم صنایع تولیدی از درآمدهای مذکور بیش از 64هزارمیلیارد تومان بوده که از این رقم، بیشترین میزان پرداخت مالیات مربوط به صنایع فرآورده‌های نفتی و فعالیت‌های وابسته با رقمی حدود 23هزارمیلیارد تومان و بعد از آن صنایع مربوط به انواع فلز، مصنوعات فلزی و فعالیت‌های وابسته به غیر از فلزات گرانبها با رقمی نزدیک به 12هزارمیلیارد تومان بوده است. صنایع تولیدی مربوط به تجهیزات عکاسی، فیلمبرداری و ادوات موسیقی با 404میلیون تومان و صنایع تولیدی انواع چرم، فرآورده‌ها و محصولات چرمی (اعم از طبیعی و مصنوعی) با رقمی کمتر از هشت‌میلیارد تومان به ترتیب کمترین سهم این بخش را در پرداخت مالیات داشته‌اند. اما سرآمد همه نتایج و دستاوردهای نظام مالیاتی کشور در این دوره را می‌توان نسبت درآمدهای مالیاتی به هزینه‌های جاری کشور عنوان کرد. به‌طوری‌که برای نخستین بار در تاریخ نظام مالیاتی کشور، نسبت درآمدهای مالیاتی به هزینه‌های جاری به 56درصد رسید. این نکته نیز باید مد نظر قرار گیرد که دستیابی به این میزان درآمد مالیاتی بدون ایجاد فشار بر مؤدیان کنونی و خوش‌حساب در نظام مالیاتی امکان‌پذیر بوده و عمدتا از طریق هوشمندسازی نظام مالیاتی، داده‌محور کردن آن و مبارزه قاطع با فرار مالیاتی حاصل شده است. در این خصوص محمدهادی سبحانیان، رئیس‌کل سازمان امور مالیاتی کشور، تحقق درآمدهای مالیاتی دولت در بودجه عمومی را منوط به رعایت دو رویکرد اساسی می‌داند و می‌گوید: «تداوم افزایش باکیفیت و پایدار درآمدهای مالیاتی و حفظ رضایتمندی مردم ضمن افزایش وصولی مالیات دو رویکرد مهم در این زمینه است.» در این میان، رویکرد نظام مالیاتی مبنی بر تمرکز بر دانه‌درشت‌ها و افراد با تمکن مالی بیشتر را هم می‌توان عامل دیگری در راستای تحقق بالای درآمدهای مالیاتی بدون نیاز به فشار بر مؤدیان دانست. قدرمسلم، این رویکرد با هدف تحقق درآمدهای مالیاتی به میزان بالا و همزمان، تعمیق حس عدالت در وصول مالیات صورت گرفته است. ازجمله مصادیق اجرای این رویکرد، وصول 50درصد مالیات مشاغل تنها از یک‌درصد مؤدیان در راستای حفظ رضایتمندی مردم توأم با افزایش وصولی مالیات بوده است.
امین محمودی - گروه اقتصاد
