مهدی زاهدی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات
اولین مناظره نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری 1400 و حواشی و تبعات آن، میان عامه مردم و همچنین فضای مجازی و نگاه کارشناسان چندان موفق نبود و از این نظر من به عنوان بیننده متاسف شدم. واقعیت آن است برخی نامزدهای محترم ابتدای مناظره متنی از قبل آماده کرده بودند و شروع به قرائت آن متن کردند. این در حالی است که عموم مردم انتظار داشتند نامزدها به جای این‌که به خواندن بیانیه سیاسی بپردازند، برنامه‌های خود را ارائه می‌کردند. از سویی دیگر، نامزدهایی که در مقام پاسخگویی برآمدند از ادبیات تند استفاده کردند و حالت تعرضی به خود گرفتند. نکته دیگری که در مورد مناظره باید گفت این است در برخی دقایق مناظره، برخی نامزدها رفتاری اشتباه و خلاف اخلاق داشتند و به جای ارائه راهکارهای خود برای حل مشکلات اقتصادی مردم، به تخریب نامزدهای رقیب پرداختند. این رویه، توهین به شعور مردم است. برخی نامزدها به جای پاسخ صرفا بیانیه سیاسی از پیش نوشته شده خواندند. البته این رویکردها مربوط به همه نامزدها نبود و برخی نامزدها هم در نوبت پاسخ، اخلاق‌مدارانه برخورد کرده بودند. حتما این شیوه رفتار باعث بالابردن مشارکت و حضور مردم در روز رای‌گیری خواهد شد. تواضع و اخلاق‌مداری حتما با پاسخ مناسب روبه‌رو خواهد شد. توصیه من به مجریان صداوسیما و برگزارکنندگان و دست‌اندرکاران مناظره و همچنین هیات نظارت این است که در برنامه‌های آتی اجازه ندهند نامزدی برخلاف شیوه معمول به جای پاسخگویی به سوالات به تخریب دیگران بپردازند و اگر کسی خواست خارج از چارچوپ تعیین شده و موضع مناظره پاسخ نامربوط ارائه دهد در درجه اول اخطار و در مرحله بعدی بلافاصله سخنان او را قطع کنند. ما باید یاد بگیریم کسی که می‌خواهد رئیس‌جمهوری جمهوری اسلامی ایران شود اخلاق‌مدار و قانون‌محور باشد و به مردم احترام بگذارد و همچنین احترام رقبای انتخاباتی خود را نگه دارد. اینجا جمهوری اسلامی ایران است و نباید شیوه‌ها، رویه‌ها و رویکردهایی که در مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری کشورهای غربی مثل آمریکا حاکم است  به صورت یک عادت در مناظرات ما جلوه کند. وقتی واژه اسلام را  به کار می‌بریم باید همه شؤونات اسلامی را هم رعایت کنیم به‌خصوص وقتی کسی که به عنوان نامزد انتخابات، خود را در معرض  رای مردم قرار می‌دهد.



 سعید اشیری، پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی
این‌كه یك گفت‌وگو جذاب شود، دست‌كم از موضع علم خطابه باید دو اصل كلیدی در آن رعایت شود؛ یك انسجام در كلام و دوم تناسب. تناسب از این منظر كه خود گفته و متن باید متناسب باحال و هوای مخاطب باشد و مخاطب آن را بپذیرد. انسجام هم به این معناست كه خود گوینده باید به نحوی سخن بگوید كه مخاطب محتوای خاص و مشخصی را از آن دریابد. از این دو حیث و با توجه به این ساختار خطابه عمده محتوای ارائه‌شده در اولین مناظره فاقد عناصر لازم و استانداردهای معین برای بحث خطابه است. علت این است كه ما در فضای آموزشی كمتر به گونه‌های نوشتاری توجه می‌كنیم. یعنی این‌که ما بتوانیم درباره یك موضع خاص و مشخص هم یك متن توصیفی، تبیینی و انتقادی ارائه بدهیم. ثمره این ضعف را در مناظره نخبگان جامعه و همچنین مناظره‌های ریاست جمهوری می‌توانیم ببینیم. ضعف دانش خطابه در نامزدهای انتخاباتی یك ضعف مهارتی است. هرچند یك‌سری از ذوقیات و خلاقیت‌های هنر خطابه هم می‌تواند تا حدودی این ضعف را پوشش بدهد. نكته دومی كه به نظر من خیلی كلیدی و برجسته بود، این‌که باز مطابق دیدگاه‌های رهبر انقلاب، هویت یك جامعه هویت اخلاقی است و اخلاق است كه براساس آن بقیه نظام‌های جامعه قوام پیدا می‌كنند. ما اخلاق گفت‌وگو را خیلی قوی و برجسته در اولین مناظره انتخابات ریاست جمهوری 1400 ندیدیم. حتی نقد كردن و عیب گرفتن و همچنین درست یا نادرست بودن سخن یك نامزد هم اخلاقی دارد و باید رعایت كرد. الزاما نقد به معنای بی‌اخلاقی نیست. خود اخلاق نقد هم شاخصه‌ها، معیارها و دلالت‌هایی دارد كه در اولین مناظره چندان مشاهده نشد. اخلاق نقد مرز مشخصی با توهین، زیاده‌گویی و ابتذال در گفت‌وگو دارد. در مناظره نامزدها گاهی این مرزها باهم آمیخته می‌شد و ما با دولتمردانی روبه‌رو نبودیم تا ضمن این‌كه مرز اخلاق نقد را رعایت كنند، بتوانند از همدیگر انتقاد كرده و برتری منطق خود را به جامعه نشان دهند. اما علت اصلی كه این مناظره‌ها در جامعه بازتاب شایسته‌ای نداشتند البته شاید چندان مربوط به فضای مناظره نباشد و مربوط به حال و هوای مخاطب است. حال و هوای مخاطب عمدتا به‌دلیل ناكارآمدی دولت چندان اشتیاقی برای پیگیری مناظرات ندارد، هرچند امیدواریم با این مناظره‌ها و اخلاقی شدن و فنی‌تر شدن و هنری‌تر‌شدن خطابه‌ها، فضای انتخابات به سمت شور و هیجان بیشتر هدایت شود.



مجید انصاری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
از نظر من مناظره‌ها مبتنی بر تجربه مناظره‌های قبل به‌خصوص سال 88 بود که البته تجربه خوب و موفقی نبود. این شکل مناظره‌ها البته در ادوار بعد هم کم‌وبیش ادامه پیدا کرد. احساس من این بود که نامزدها با نوعی از نگرانی از این‌که در جامعه چه می‌گذرد دست به گریبانند. این حالت ابهام باعث شد که نامزدها فضای مناظره را به مثابه رینگ بوکس یا تشک کشتی بدانند. از سوی دیگر برخی از آنها از قبل متن‌هایی راجع به برنامه‌هایشان آماده کردند و به گمان این‌که دیگر فرصت بهتری پیدا نخواهند کرد آن را در مناظره ارائه دادند. نکته دیگر مربوط به نوع سوالات بود. انتظار این بود که سوالات دقیق‌تر، اجرایی‌تر و ملموس‌تر می‌بود. سوالات ارائه‌شده در مناظره اول که اقتصادی بود عمدتا کلی بود و هر نامزدی در حد کلیات می‌توانست با جمع‌آوری یک‌سری اطلاعات‌عمومی پاسخ کلی به سوالات بدهد. این در حالی است مردم انتظار دارند سوالات به گونه‌ای باشد که پاسخ الزامات به راه‌حل بینجامد و باعث تنویر افکار عمومی در حوزه آسیب‌شناسی، بیان مشکل و همچنین ناظر بر راه‌حل‌های عملیاتی باشد. برخی از نامزدها اصلا به سوالات پاسخ ندادند و بخش عمده‌ای از وقت خود را صرف پرداختن به حواشی کردند. از سوی دیگر در مقوله اقتصاد مباحث مهمی مثل عوامل موثر بر نقدینگی، نقش تخریب نقدینگی بر اقتصاد ملی و راهکارهای مهار آن، مساله تولید و رکود آن و ... وجود دارد و اینها مقولات اقتصادی مهم و دامنه‌داری است که در قالب سه دقیقه حتی فهرست علل موثر بر این ناهنجاری‌ها را نمی‌شود ذکر کرد تا چه برسد به ارائه راه‌حل‌ها. این نحوه ارائه پاسخ هم باعث می‌شود که عامه مردم ندانند راه‌حل‌ها تا چه میزان عملیاتی و اجرایی و از منابع لازم برخوردار است یا خیر. به‌هرحال موضوع اقتصادی موضوعی است که شاید وقت موسع‌تری برای آن باید گذاشته می‌شد. نکته دیگر این‌که در مباحث اولین مناظره اساسا به نقش تحریم‌ها و کرونا و تاثیر آن بر اقتصاد کشور پرداخته نشد. در مجموع به نظر می‌رسد یک مقدار حواشی مناظره بر متن آن چربید و از نامزدهایی که در سالیان گذشته در متن مسائل بودند انتظار می‌رفت غیرشعاری‌تر صحبت کنند. از سوی دیگر برخی خلاف رهنمودهای رهبری، وعد‌ه‌هایی دادند که با ظرفیت اجرایی چهارساله فعالیت دولت سازگاری ندارد. از سوی دیگر برخی در تحلیل چرایی مشکلات غیرمنصفانه رفتار کرده و یک فرد را مسؤول همه نارسایی معرفی کردند.



غلامحسین کرمی،  دبیر اول کمیسیون برنامه و بودجه
قضاوت و داوری در مورد اولین مناظره انتخابات ریاست‌جمهوری 1400
در مرحله فعلی شاید کار ساده‌ای نباشد و باید منتظر بود که در مناظرات بعدی نامزدها چگونه رفتار می‌کنند و تا چه اندازه می‌توانند توقع مردم را برآورده کنند. البته به نظر می‌رسد در اولین مناظره، نامزدها بیشتر تحت تاثیر فضای کلی سیاسی، فضای مناظره و حتی چیدمان صندلی‌ها و میزها بودند و عملا فضای مناظره روی آنها تاثیر گذاشته بود. دیگر نکته قابل ذکر این که گویا نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری چندان در حوزه مخاطب‌شناسی کار نکردند و به این مساله هم توجه نداشتند که در مناظره باید ضمن دادن پاسخ مناسب به دیگر رقبای خود با مردم و مخاطبانی که این برنامه را می‌بینند، صحبت کنند. نامزدها بیش از آن‌که به سوالات مطرح شده پاسخ دهند عمدتا به کل‌کل‌های سیاسی پرداختند. در تحلیل فضای اولین مناظره باید گفت عمده نامزدها گویی به سوالات طرح شده پاسخ نمی‌دادند و جواب‌های آنها متفاوت از سوالی بود که پرسیده شد. به عبارت دیگر سوالات و پاسخ‌ها متفاوت از یکدیگر بود. از این رو به نظر من، فضای غالب جامعه و مخاطبانی که پیگیر مناظره بودند این بود که برخی نامزدها، شأن کاندیدای ریاست‌جمهوری 1400 در جمهوری اسلامی را رعایت نکردند. ماهیت نظام ما اسلامی است و اخلاق حکم می‌کند در مناظره‌ها، خوی و خلق اسلامی رعایت و حرمت نامزدهای رقیب حفظ شود. از نظر من، به‌جز یکی دو نامزد، بقیه رقبای انتخاباتی نمره قبول نگرفتند و حداقل من به عنوان یک شهروند که اولین مناظره را دیدم محتوای ارائه‌شده در این مناظره برایم قانع‌کننده نبود. اولین مناظره حول محور اقتصاد بود اما چیزی از راهکارهای اقتصادی دستگیر مردم نشد. به هر صورت در حال حاضر مهم‌ترین اولویت کشور ما، حل معضلات و مشکلات اقتصادی است و پاسخ نامزدها باید به مردم و آحاد جامعه انگیزه بدهد. به هر دلیلی مردم به خاطر برخی عملکردها گرچه با نظام جمهوری اسلامی مشکلی ندارند اما از نظر سیاسی تا حدودی از فضای مشارکتی فاصله گرفتند. اگر نامزدها می‌توانستند پاسخ روشن اقتصادی همراه راهکار برای حل مشکلات مردم ارائه کنند، این مساله حتما به افزایش مشارکت در سطح جامعه کمک می‌کرد. به نظر می‌رسد مردم حلقه فراموش شده اولین مناظره بودند و نامزدها به مثابه بازی شطرنج به صورت دوطرفه به بحث و گفت‌و‌گو و جدل می‌پرداختند.



امین صبحی، روزنامه نگار و کارشناس مسائل‌سیاسی
 اولین مناظره بین کاندیداهای انتخابات هشتمین رئیس‌جمهوری کشور برگزار شد و متاسفانه این‌بار هم شاهد دعوای تمام‌عیار و خصومت شخصی برخی نامزدهای انتخابات با رقبایشان بودیم؛ مشاجره‌ای که دامنه آن به مواضع حزبی، تخریب سوابق کنونی و گذشته کاندیداها و تمسخر برنامه‌های آتی نیز کشیده شد.
همزمان با سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری شاهد برپایی پنجمین مناظرات انتخاباتی بین کاندیداهای ریاست‌جمهوری هستیم اتفاقی که نقطه‌عطفی در تاثیرگذاری رسانه برای شناخت گزینه اصلح به شمار می‌رود تا رای‌دهندگان و قاطبه مردم که از طریق تلویزیون متوجه برنامه‌های نامزدهای انتخاباتی می‌شوند، طی این برنامه تبلیغی به شناخت وجوه شخصیتی کاندیداهای انتخاباتی نائل شده و در خصوص انتخاب نامزد اصلح برای بالاترین مقام اجرایی کشور جمع‌بندی برسند.
طبق شواهدی که از نظرسنجی‌های مختلف و مستند احصا شده، شخصیت و منش رفتاری نامزدها عامل مهمی در تصمیم‌گیری رای‌دهندگان است و حتی در اولویت موضوعات موردمناقشه نامزدهای انتخاباتی قرار دارد؛ براین اساس ویژگی‌هایی نظیر عدالت‌طلبی، مردمی بودن، صداقت در طرح وعده‌ها، وفای به عهد در اجرای تعهدات، اقتدار، قاطعیت در نحوه تعامل با رقبا و همچنین شرکت در مباحث چالشی از ارزش‌ها و ملاک‌های مردم برای انتخاب کاندیدای اصلح است.
اما در واقعیت ماجرا شاهد این هستیم مناظره‌های انتخاباتی که فلسفه تشکیل آنها ارائه طرح و نقد برنامه رقبا بود، عملا تبدیل به محملی برای تهاجم، درشت‌گویی، استفاده از ادبیات سخیف و... شده‌است، در حالی‌که شرایط آزاردهنده و مملو از بحران‌های اقتصادی کنونی رمقی را برای پیگیری دعواهای سیاسی و مشاجرات لفظی جناح‌های مختلف نگذاشته‌است، علاوه بر این اخبار زرد و غیرواقع فضای مجازی نیز مملو از این اطلاعات مایوس‌کننده است.
بنابراین کاندیدایی می‌تواند اثرگذاری بیشتری را نزد رای‌دهندگان داشته‌باشد که کارنامه‌اش مویدی بر اهداف برنامه محور وی باشد و همچنین طراز مثبتی را در زمینه اخلاق از خود نشان دهد.
اینک پس از برگزاری چهار دوره مناظره انتخاباتی در کشور و همچنین مرور مناظرات سیاسی در کشورهای مختلف می‌توان به این نتیجه رسید نه‌تنها اثبات کارآمدی در گرو تخریب دیگران نیست بلکه طرح شعارهای ساختارشکنانه و وعده‌های غیرواقع می‌تواند پاشنه آشیل کاندیداها در رسیدن به پاستور باشد.
در پایان شاید بتوان برنده مناظره دیروز را افرادی دانست که خواه یا ناخواه مناظره را ندیده و در جریان هجمه‌ها و سخنان خلاف برخی کاندیداها قرار نگرفتند؛ سخنانی که تناقض فاحشی با آرمان دموکراسی و افزایش مشارکت مردم برای حضور در انتخابات پیش رو دارد.