پای صحبت مجید عزیزی که ته و توی ماجرای کولر آبی را در مستندش درآورده است
این مکعب آبی دوست داشتنی
مستند «مکعب آبی» در 5قسمت26دقیقه‌ای تولید و در شبکه مستند پخش‌شده است. این مستند به پژوهش و کارگردانی مجید عزیزی و نویسندگی علی سیف‌اللهی به موضوع کولرآبی می‌پردازد و در خلال آن به دنیای عجیب بادگیرها سفر می‌کند. پای کارشناسان و استادان محیط‌زیست و میراث فرهنگی و معماری می‌نشیند تا قصه پیوند زندگی مردم بیابانی با کولرهای آبی را بررسی کند. کارشناسان در این مستند به واکاوی این موضوع می‌پردازند که بادگیرها، انواع کارآمدی از سیستم‌های تهویه هوا بوده‌اند که اگر الان در معماری جدید احیا شوند، می‌توانند بخش زیادی از نیاز ما را به سیستم‌های تهویه و خنک‌کننده پرمصرف برطرف کنند. در این قسمت از هفتگ جام‌جم پای صحبت مجید عزیزی، کارگردان و پژوهشگر این مستند نشسته‌ایم که برایمان ته و توی ماجرای کولرآبی و بادگیر را دربیاورد.
به‌طور خلاصه برایمان تعریف کنید این کولرهای آبی ما از کجا سروکله‌شان پیدا شد؟
اگر بخواهم از تاریخچه کولرهای آبی بگویم، این‌که اولین کولرهای تبخیری یا آبی در آمریکا اختراع و ثبت و تولید شد ولی بنا بر مستندات و مقالاتی که خود پژوهشگران آمریکایی و اروپایی نوشته‌اند، ایده اولیه‌اش از بادگیرهای ایرانی گرفته‌شده است.
تقریبا بلافاصله بعد از ثبت اختراع این نوع کولر، پتنت آن توسط شرکت ارج یا آزمایش یا هر دو خریداری و تولید آن در ایران شروع شد. دقیقا با همان شکل و سرووضعی که الان هم کولرآبی بالای پشت‌بام خانه‌هاست.جالب این‌که این نوع کولر حتی در خود آمریکا هم هنوز به همین شکل تولید می‌شود و تفاوتی به لحاظ ظاهری ندارد اما در آمریکا تغییراتی در ساختار الکترونیک،موتور،مصرف‌بهینه و کنترل‌های ترموستاتی که به‌طور خودکار کولر را خاموش و روشن کند، ایجادشده است. در ایران هم البته شرکت‌هایی وجود دارد که این ویژگی‌ها را برای کولری که می‌سازند در نظر می‌گیرند ولی اغلب آن را به‌صورت آپشن عرضه می‌کنند و به‌طور پیش‌فرض روی کولر قرار نمی‌دهند،چراکه در کشور ما معمولا کولرها توسط سازندگان ساختمان به‌صورت عمده خریداری می‌شود و هزینه نهایی ساخت برای سازندگان مهم است و این آپشن‌ها هم هزینه کولر را بالا می‌برد.
در حال حاضر کشور ایران این محصول ساده را به‌راحتی می‌سازد و صادر می‌کند. در کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، سودان و چند کشور دیگر کولرهای آبی ساخت ایران مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در مستند مکعب آبی، زیاد درباره بادگیر صحبت می‌شود. به نظر شما ما باید به بادگیرها برگردیم؟
همان‌طور که گفتم ایده اولیه همین کولرهای آبی از بادگیرها گرفته‌شده. در این خصوص در مستند هم نتایج پژوهش‌های ما نشان داده‌شده و مصاحبه‌های ارزشمندی گرفته‌شده است. الان مسأله ما این نیست که باید به بادگیرها برگردیم به همان شکلی که خانه‌های صدسال پیش در مناطق کویری ساخته می‌شد.بازگشت به این نوع معماری به‌رغم زیبایی چشم‌نوازش در زمانه ما نه به‌صرفه است و نه کارآمد اما در مبحثی در معماری نوین مطرح است که در مستند هم استادان معماری درباره آن صحبت می‌کنند،باعنوان «معماری پایدار». حرف این نظریه که امروزه در دنیا در حال فراگیری است، این است که هر ساختمان باید بتواند حداقل انرژی را مصرف کند و همان حداقل را هم خودش بتواند تولید و بازیافت کند. در این نوع معماری دقیقا مثل سازوکار بادگیر، سعی می‌شود طراحی طوری انجام بگیرد که حداکثر استفاده را از جریان باد و تابش نور خورشید در جهت سرمایش و گرمایش ساختمان داشته باشد.ضمن این‌که استفاده از پنل‌های خورشیدی و بازیافت آب ساختمان هم نکته‌ای است که در این نوع معماری به آن توجه ویژه می‌شود.
چند کشور حاشیه خلیج‌فارس اقداماتی را برای ثبت جهانی بادگیر به نام خودشان داشته‌اند. بالاخره این بادگیر برای شمال خلیج‌فارس است یا جنوب آن؟
بادگیر اصولا یک سازه ایرانی است. این یک حقیقت پذیرفته‌شده بین محققان دنیاست که در کتاب‌ها و مقالات معتبر هم آمده است. محققان می‌گویند بادگیرهای حاشیه خلیج‌فارس را هم ایرانی‌هایی که به آن مناطق سفر داشته‌اند، ساخته‌اند. بحث ثبت جهانی یونسکو بادگیر همیشه در حوزه خلیج‌فارس داغ بوده است. کشورهای امارات و عمان نیز دراین‌باره فعالیت‌های زیادی کرده‌اند و همایش‌های بین‌المللی زیادی برگزار کرده و نشان‌های بومی زیادی از آن ساخته و بین مردم پخش کرده‌اند اما تا جایی که من می‌دانم بادگیرهای یزد قطعا ثبت جهانی شده‌اند.
به نظر من مهم نیست چه کشوری بخواهد این سازه را به نام خود ثبت بکند، مهم این است که آیا می‌توانیم از بادگیرهایی که در یزد،میبد و کاشان داریم، حفاظت کنیم؟ و آیا می‌توانیم از این فناوری الان در معماری نوین خودمان بهره بگیریم؟ من در مستند با استادان معماری صحبت کردم که سعی می‌کنند شکل جدیدی از بادگیر را در مناطق کویری احیا کنند و در نمونه‌هایی از آن‌هم بسیار موفق بوده‌اند.
به نظر من مسأله استفاده درست از انرژی و احیای بادگیرهای نو بسیار مهم‌تر از ثبت بادگیرهای قدیمی است. ما باید به خودمان کمک کنیم تا سبک زندگی راحت‌تر و سالم‌تری داشته باشیم.
اگر بخواهم یک مثال خوب دراین‌باره بزنم، باید دوباره به مسأله اختراع کولرهای آبی برگردم. کشور آمریکا که تاریخ و سابقه‌ای طولانی در جهان ندارد و عملا هیچ اثر تاریخی ثبت‌شده‌ای از آن موجود نیست، از یک سازه قدیمی ایرانی ایده می‌گیرد برای ساخت کولرهای آبی جدیدی که زندگی را برای انسان ساده‌تر می‌کند.
اگر بخواهم از تاریخچه کولرهای آبی بگویم، این‌که اولین کولرهای تبخیری یا آبی در آمریکا اختراع و ثبت و تولید شد ولی بنا بر مستندات و مقالاتی که خود پژوهشگران آمریکایی و اروپایی نوشته‌اند، ایده اولیه‌اش از بادگیرهای ایرانی گرفته‌شده است.
تقریبا بلافاصله بعد از ثبت اختراع این نوع کولر، پتنت آن توسط شرکت ارج یا آزمایش یا هر دو خریداری و تولید آن در ایران شروع شد. دقیقا با همان شکل و سرووضعی که الان هم کولرآبی بالای پشت‌بام خانه‌هاست.جالب این‌که این نوع کولر حتی در خود آمریکا هم هنوز به همین شکل تولید می‌شود و تفاوتی به لحاظ ظاهری ندارد اما در آمریکا تغییراتی در ساختار الکترونیک،موتور،مصرف‌بهینه و کنترل‌های ترموستاتی که به‌طور خودکار کولر را خاموش و روشن کند، ایجادشده است. در ایران هم البته شرکت‌هایی وجود دارد که این ویژگی‌ها را برای کولری که می‌سازند در نظر می‌گیرند ولی اغلب آن را به‌صورت آپشن عرضه می‌کنند و به‌طور پیش‌فرض روی کولر قرار نمی‌دهند،چراکه در کشور ما معمولا کولرها توسط سازندگان ساختمان به‌صورت عمده خریداری می‌شود و هزینه نهایی ساخت برای سازندگان مهم است و این آپشن‌ها هم هزینه کولر را بالا می‌برد.
در حال حاضر کشور ایران این محصول ساده را به‌راحتی می‌سازد و صادر می‌کند. در کشورهای عراق، افغانستان، پاکستان، سودان و چند کشور دیگر کولرهای آبی ساخت ایران مورداستفاده قرار می‌گیرد.
در مستند مکعب آبی، زیاد درباره بادگیر صحبت می‌شود. به نظر شما ما باید به بادگیرها برگردیم؟
همان‌طور که گفتم ایده اولیه همین کولرهای آبی از بادگیرها گرفته‌شده. در این خصوص در مستند هم نتایج پژوهش‌های ما نشان داده‌شده و مصاحبه‌های ارزشمندی گرفته‌شده است. الان مسأله ما این نیست که باید به بادگیرها برگردیم به همان شکلی که خانه‌های صدسال پیش در مناطق کویری ساخته می‌شد.بازگشت به این نوع معماری به‌رغم زیبایی چشم‌نوازش در زمانه ما نه به‌صرفه است و نه کارآمد اما در مبحثی در معماری نوین مطرح است که در مستند هم استادان معماری درباره آن صحبت می‌کنند،باعنوان «معماری پایدار». حرف این نظریه که امروزه در دنیا در حال فراگیری است، این است که هر ساختمان باید بتواند حداقل انرژی را مصرف کند و همان حداقل را هم خودش بتواند تولید و بازیافت کند. در این نوع معماری دقیقا مثل سازوکار بادگیر، سعی می‌شود طراحی طوری انجام بگیرد که حداکثر استفاده را از جریان باد و تابش نور خورشید در جهت سرمایش و گرمایش ساختمان داشته باشد.ضمن این‌که استفاده از پنل‌های خورشیدی و بازیافت آب ساختمان هم نکته‌ای است که در این نوع معماری به آن توجه ویژه می‌شود.
چند کشور حاشیه خلیج‌فارس اقداماتی را برای ثبت جهانی بادگیر به نام خودشان داشته‌اند. بالاخره این بادگیر برای شمال خلیج‌فارس است یا جنوب آن؟
بادگیر اصولا یک سازه ایرانی است. این یک حقیقت پذیرفته‌شده بین محققان دنیاست که در کتاب‌ها و مقالات معتبر هم آمده است. محققان می‌گویند بادگیرهای حاشیه خلیج‌فارس را هم ایرانی‌هایی که به آن مناطق سفر داشته‌اند، ساخته‌اند. بحث ثبت جهانی یونسکو بادگیر همیشه در حوزه خلیج‌فارس داغ بوده است. کشورهای امارات و عمان نیز دراین‌باره فعالیت‌های زیادی کرده‌اند و همایش‌های بین‌المللی زیادی برگزار کرده و نشان‌های بومی زیادی از آن ساخته و بین مردم پخش کرده‌اند اما تا جایی که من می‌دانم بادگیرهای یزد قطعا ثبت جهانی شده‌اند.
به نظر من مهم نیست چه کشوری بخواهد این سازه را به نام خود ثبت بکند، مهم این است که آیا می‌توانیم از بادگیرهایی که در یزد،میبد و کاشان داریم، حفاظت کنیم؟ و آیا می‌توانیم از این فناوری الان در معماری نوین خودمان بهره بگیریم؟ من در مستند با استادان معماری صحبت کردم که سعی می‌کنند شکل جدیدی از بادگیر را در مناطق کویری احیا کنند و در نمونه‌هایی از آن‌هم بسیار موفق بوده‌اند.
به نظر من مسأله استفاده درست از انرژی و احیای بادگیرهای نو بسیار مهم‌تر از ثبت بادگیرهای قدیمی است. ما باید به خودمان کمک کنیم تا سبک زندگی راحت‌تر و سالم‌تری داشته باشیم.
اگر بخواهم یک مثال خوب دراین‌باره بزنم، باید دوباره به مسأله اختراع کولرهای آبی برگردم. کشور آمریکا که تاریخ و سابقه‌ای طولانی در جهان ندارد و عملا هیچ اثر تاریخی ثبت‌شده‌ای از آن موجود نیست، از یک سازه قدیمی ایرانی ایده می‌گیرد برای ساخت کولرهای آبی جدیدی که زندگی را برای انسان ساده‌تر می‌کند.
ضمیمه قاب کوچک
