گزیده‌ای از مهم‌ترین رویدادهای علمی یک‌سال اخیر را بررسی کرده‌ایم
365 روز با دانش و فناوری
«اوچو» کامل‌ترین شبیه‌سازی از عالم
اخترفیزیکدانها و کیهانشناسها مدتهاست برای شبیه‌سازی تصویری که نمای کامل کیهان را در بر داشته باشد تلاش می‌کنند. تیم بین‌المللی از پژوهشگران کشورهای ژاپن، اسپانیا، ایالات متحده، آرژانتین، استرالیا، شیلی، فرانسه و ایتالیا توانستند با استفاده از ATERUI II، یعنی قدرتمندترین ابر رایانه نجومی جهان در طول یک سال، نقشه کیهان را به صورت کامل شبیه‌سازی و تکمیل کنند. جمع‌آوری چنین اطلاعاتی چیزی حدود بیست میلیون ساعت برای یک ابر رایانه قوی زمان برد و در نهایت ۳ پتابایت داده تولید شد. شاید از 3 پتابایت تصور دقیقی نداشته باشید؛ بگذارید مثالی بزنیم تا دقیقتر درکش کنید. این مقدار داده معادل ۸۹۴،۷۸۴،۸۵۳ عکس از یک تلفن همراه ۱۲ مگاپیکسلی است.تماشای کیهانی که در آن زندگی میکنیم از نمای بیرون می‌تواند یکی از حیرتانگیزترین تصاویری باشد که هر انسانی در طول عمر خود خواهد دید و امسال به واسطه پروژه اوچو محقق شد.
کیهان شناسان ایرانی اولین سیاهچاله منفرد عالم را شناسایی کردند
سیاهچاله‌ها از اجرام شگفت انگیز و محبوب دنیای نجوم و کیهان‌شناسی هستند؛ ستارههایی مرده با گرانش بسیار بالا که رفتارهای عجیب و رمزآمیزی از خود نشان میدهند. سیاهچاله‌هایی که تا به امروز شناسایی شده بودند همه در منظومه‌های ستاره‌ای دوتایی قرار داشتند و بر اساس ویژگی‌های خاصشان، قابل ردیابی بودند اما در بهمن امسال «دکتر‌سهراب راهوار»، استاد و عضو گروه کیهان‌شناسی دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف و دکتر صدیقه سجادیان، استادیار دانشگاه صنعتی اصفهان به همراه یک تیم بین‌المللی از محققان بیش از ۵۰ موسسه پژوهشی موفق به کشف سیاهچالهای شدند که برخلاف همنوعانش تنها و منفرد است. روش‌های مرسوم برای آشکارسازی و رصد سیاهچاله‌ها زمانی به کار می‌رود که آنها در منظومه‌های ستاره‌ای دوتایی یا چندتایی قرار داشته باشند و ماده ستاره همدم به‌دلیل جاذبه زیاد سیاهچاله به سمت آن کشیده شده و روی آن بریزد اما در کشف دکتر راهوار و همکارانشان از روش ریزهمگرایی گرانشی استفاده شده است.
پیوند اولین کلیه و قلب خوک به انسان
مهر ماه امسال، جراحان یک کلیه رشد یافته در بدن خوکی که تغییر ژنتیکی داده شده را به انسان پیوند زدند و این عضو را به مدت ۵۴ساعت تحت نظر گرفتند تا عملکرد طبیعی آن را تأیید کنند. این روش را که جراحی به نام «رابرت مونتگومری» و تیمش در دانشگاه نیویورک انجام داد، نخستین مورد مهم در زمینه پیوند‌های بیرونی، یعنی پیوند سلول‌ها، بافت‌ها یا اندام‌ها از غیرانسان‌ها به انسان را نشان می‌دهد.
یکی دیگر از پیوند اعضای مهم سال 1400 که توجه همه جهان را به خود جلب کرد پیوند قلب خوک به انسان بود. «دیوید بنت» ۵۷ ساله که از بیماری قلبی رنج می‌برد، با علم به این که ممکن است این عمل جراحی جواب ندهد داوطلب دریافت قلب خوک. او پیش از عمل جراحی گفته بود: «می‌دانم که این تیری در تاریکی است، اما این تنها شانس من است.» سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز اضطراری این پیوند را برای این بیمار که واجد شرایط پیوند معمولی نبوده صادر کرده بود.در این عمل جراحی که ۹ ساعت طول کشید، پزشکان قلب این بیمار را با قلب یک خوک یک ساله حدود ۱۰۸ کیلوگرم جایگزین کردند. ژنهای این خوک به‌طور خاص برای ارائه اندام به انسان ویرایش شد. گرچه این بیمار پس از دو ماه از جراحی، درگذشت اما در حقیقت این فناوری هنوز در روزهای اولیه خود است و باید منتظر پیشرفت‌های بیشتر در این حوزه بود.
آلزایمر به جمع بیماری‌های درمانپذیر پیوست
سال‌هاست بودجه و زمان زیادی برای کشف داروی آلزایمر صرف شده است اما هنوز هیچ یک از داروها به تایید نهایی سازمان غذا و داروی آمریکا نرسیده است. شرکت بایوژن به‌زودی دارویی به نام آدوکانوماب را برای درمان آلزایمر تولید و به بازار عرضه می‌کند. این دارو نوعی آنتیبادی است که به پروتئینهای چسبناک مغز به نام «آمیلوئید» که عامل ایجاد عارضه آلزایمر هستند، وصل می‌شود. نتایح مرحله سوم کارآزمایی بالینی این دارو امیدوار کننده بوده و باید منتظر نتایج نهایی این دارو و طرح توسعه آن برای تولید گسترده بود.
داروی ایدز، سومین فرد مبتلا به اچ‌‌آی‌وی را درمان کرد
درمان بیماری ایدز به کمک سلول‌های بنیادی روشی موثر بوده و در اواخر سال 1400 سومین نفر با همین روش به طور کامل درمان شد. یک زن میانسال آمریکایی که به سرطان خون و ویروس اچ‌‌آی‌وی مبتلا بود، پس از پیوند سلول بنیادی از یک اهداکننده که به طور طبیعی در برابر ویروس عامل ایدز مقاوم بود، درمان شد. او سومین فردی بود که با این روش درمان شد. از زمان دریافت خون بند ناف، این بیمار به مدت ۱۴ ماه است که در بهبودی به سر می‌برد و عاری از ویروس است. این مطالعه بخشی از پژوهش محققان دانشگاه کالیفرنیا و جان هاپکینز است که در آن بیمار در ابتدا تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرد تا سلول‌های سرطانی نابود شود. سپس سلول‌های بنیادی از اهداکنندگانی با یک جهش ژنتیکی خاص، به بیمار پیوند زده می‌شود. در اهداکنندگان، گیرنده‌هایی که ویروس از آن برای آلوده‌کردن سلول استفاده می‌کند، وجود ندارد. اچ‌‌آی‌وی یکی از مهم‌ترین معضلات بهداشت عمومی است که تاکنون جان بیش از ۳۵ میلیون نفر را در جهان گرفته است. با این حال با افزایش آگاهی عمومی در مورد روش‌های پیشگیری، پیشرفت روش‌های تشخیصی و درمانی این بیماری باعث شده است عفونت اچ‌‌آی‌وی به یک بیماری مزمن قابل کنترل تبدیل شود.
تغییر اقلیم، باعث تغییراتی در شکل حیوانات شد
تغییر اقلیم غیر از آن که در بسیاری از مناطق باعث بالاآمدن سطح آب دریاها شده و برای بسیاری از مردم کره زمین دردسرهایی را ایجاد کرده است، باعث بروز تغییرات عجیبی در برخی از حیوانات شده است. برای مثال برخی از حیوانات خونگرم در حال تغییر شکل هستند و منقار و پاها و گوش‌هایشان بزرگ‌تر شده تا بتوانند دمای بدن خود را با گرمتر شدن سیاره، بهتر تنظیم کنند. در گزارشها آمده است که چند گونه از موشها افزایش اندازه دم داشته و بعضی از گونه‌های طوطیهای استرالیایی طول منقارشان بلندتر شده است. برای درک بهتر این تغییرات، پژوهشگران تلاش می‌کنند اسکنهای سه بعدی پرندگان درون موزهها را در 100 سال گذشته بررسی کنند. البته باید توجه داشت که این تغییرات به معنای آن نیست که حیوانات با گرمترشدن هوای سیاره کنار آمدهاند و جای نگرانی وجود ندارد، بلکه اتفاقا به این معناست که حیوانات برای زنده ماندن در شرایط فعلی در حال تغییر هستند. محققان از خود میپرسند آیا همه گونهها میتوانند با سرعت مناسب خود را با شرایط فعلی تطبیق دهند یا در نتیجه محکوم به مرگ هستند. مسأله تغییرات اقلیمی آن قدر اهمیت یافته است که تحقیقات پژوهشگران حوزه‌های زیادی به این موضوع پرداخته‌اند و نوبل فیزیک 2021 امسال هم به «شیوکورو مانابه» از آمریکا و «کلاوس هاسلمن» از آلمان و «جورجیو پاریسی»اهدا شد که برای تغییرات فیزیکی آب و هوای زمین، سنجش متغیرها و پیش بینی دقیق گرمایش جهانی مدلسازیهای بسیار دقیقی ارائه کرده بودند.
پرواز اولین بالگرد فضایی
در دنیایی فرازمینی
مریخ نورد استقامت در اسفندماه سال 99 به فضا پرتاب شد اما آنچه این کاوشگر فضایی را از دیگر همنوعان خود متمایز می‌کرد وجود بالگرد مریخی با نام نبوغ بود. در سال 1400این بالگرد اولین پرواز هوایی در سیارهای به جز زمین را در تاریخ ثبت کرد. این پرواز به این دلیل اهمیت دارد که جو مریخ تنها ۱ درصد زمین (در سطح دریا) تراکم دارد و فوق‌العاده رقیق است. در نتیجه پرواز در نزدیکی سطح مریخ، شبیه پرواز در ارتفاع چند کیلومتری زمین است و نیروی لازم برای غلبه بر گرانش بسیار به سختی فراهم می‌شود. تا اکنون کاوشگر استقامت، بیش از ۱۰۰ هزار عکس گرفته و شش نمونه از سنگ و جو مریخ را جمع‌آوری کرده است که نهایتا برای بررسی بیشتر به زمین آورده می‌شوند. یکی از اهداف کلیدی این ماموریت در مریخ، جستجوی نشانه‌هایی از حیات میکروبی است. این مریخ‌نورد با کمک بالگرد نبوغ، شرایط سطحی و اقلیم گذشته سیاره سرخ را مشخص می‌کند و راه را برای اکتشاف انسان در این سیاره هموار می‌سازد.
کدهای ژنتیکی انسان
به‌طور کامل شناسایی شد
دو دهه پیش خبر به‌دست آمدن اولین پیشنویس توالی ژنوم انسان همه را متحیر کرد. اما پس از چند سال تحقیق هنوز بخشهایی از کد ژنتیکی ما به شکل دقیق مشخص نشده بود. در اردیبهشت ماه امسال بالاخره بخش‌های مجهول شناسایی شد و تیمی متشکل از 99 پژوهشگر توانستند اولین توالی کامل ژنوم انسان را گردآوری کنند. این ژنوم 055/ 3 میلیارد جفت‌باز (Base Pairs) در ۲۳ کروموزوم را داراست. این پژوهش می‌تواند بخش‌های ژنتیکی انسان و فرآیند تغییرات آن را روشن کند، هرچند کار هنوز تمام نشده و محققان در پی توالییابی کروموزوم Y هستند.
ناسا با «دارت» از زمین حفاظت می‌کند
ناسا در آذر ماه امسال، فضاپیمای دارت (DART) را به سوی یک سیارک دوتایی به نام «دیدیموس» پرتاب کرد که جزو سیارک‌هایی است که مسیر حرکتش با مدار زمین تلاقی دارد. قطر سیارک بزرگ‌تر حدود ۷۸۰ متر است و در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴ میلادی از نزدیکی زمین عبور می‌کند. هرچند این سیارک خطری برای زمین محسوب نمی‌شود اما ناسا می‌خواهد فضاپیمای خود را با سرعت ۲۴ هزار کیلومتر در ساعت تا پاییز 1401 به آن بکوبد تا امکان انحراف مسیر سیارک‌ها برای جلوگیری از برخورد با زمین را آزمایش کند. دیدن تصاویر این برخورد می‌تواند جالب و هیجانانگیز باشد به همین علت قرار است پیش از برخورد، دوربینی از فضاپیما جدا شده و عکسهای این تصادف را ثبت و به زمین مخابره کند. این ماموریت از این نظر اهمیت ویژه دارد که اگر موفقیتآمیز باشد می‌تواند تا حدی نگرانیها از برخوردهای سیارک‌ها با زمین را تا حد زیادی رفع کند.
افتتاح گنبد و سازه مکانیکی رصدخانه ملی
مطالعه برای ساخت و طراحی سازه رصدخانه ملی در نزدیکی کاشان، شش سال طول کشیده است. جالب است بدانید این نقطه از بین ۸۰ منطقه، این محل برای تاسیس این رصد خانه انتخاب شد و تمام کار مهندسی آن در داخل کشور انجام شده و در تیرماه امسال بخش‌های مهمی از آن افتتاح شد. رصدخانه ملی ایران بر روی قله گرگش در حوالی شهرستان کاشان به ارتفاع تقریبی ۳۶۰۰ متر از سطح دریا واقع شده است. این رصدخانه از نظر اندازه آینه و دیگر پارامترهای‌ساختاری ویژگی‌های قابل توجهی دارد. برای مثال وزن تلسکوپ این رصدخانه حدود ۹۰ تن بوده و ۴۰ هزار قطعه در این تلسکوپ استفاده شده است. با آغاز پروژههای علمی در رصدخانه علمی، محققان زیادی از کشورهای مختلف با ایران همکاری خواهند کرد و تحقیقات رصدی حوزه اخترفیزیک و نجوم با امکانات داخلی بهتری انجام خواهد شد.
کووپارس، اولین واکسن استنشاقی ایران به بازار مصرف رسید
نخستین واکسن کووید-19 تزریقی- استنشاقی جهان دارای دو دوز تزریقی و یک دوز استنشاقی است و در موسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی ساخته شده است. این واکسن بر پایه پروتئین نوترکیب ساخته شده است که جزو جدیدترین فناوری‌های ساخت واکسن به شمار میآید. محققان مؤسسه رازی همزمان با آغاز عالمگیری کرونا، تحقیقات برای ساخت واکسن مناسب کووید-۱۹ با کمترین عارضه را شروع کردند و در مرداد 99 تمام مدارک و مستندات لازم برای دریافت مجوز آغاز مطالعات بالینی این واکسن به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را ارائه کردند. سرانجام دهم اسفند سال گذشته فاز یکم کارآزمایی بالینی واکسن کووپارس آغاز شد. واکسن کووپارس پس از سپری کردن موفقیت آمیز فازهای یکم و دوم، اکنون نیمی از فاز سوم مطالعه بالینی خود را پشت سر گذاشته است و با صدور مجوز مصرف اضطراری داوطلبانه، این واکسن به سبد واکسیناسیون کووید-19 کشور افزوده شده است. به‌تازگی در مقاله‌ای در نشریه «لَنست» نیز به تحقیقاتی که در ایران در مرحله کارآزمایی بالینی روی این واکسن می‌شود اشاره شده بود. به‌گفته دکتر رضا بنی‌هاشمی، مدیر بیوتکنولوژی موسسه رازی، واکسن کووپارس می‌تواند به عنوان بوستر دوز واکسن‌های تزریقی مورد استفاده قرار بگیرد.
ماهواره ایرانی «نور 2»
با موفقیت در مدار قرار گرفت
ماهواره نور ۲ در هشتم اسفند 1400 به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار قرار گرفت. مأموریت این ماهواره، همچون نور۱ شناسایی و سنجشی است و به‌گونه‌ای طراحی شده تا علاوه بر رصد سایر نقاط کره زمین، بیشترین پوشش را از ایران و منطقه غرب آسیا انجام دهد. در حقیقت این ماهواره دید بسیار وسیعی دارد و می‌تواند علاوه بر کاربرد نظامی، عوامل محیطی و پدیده‌ها را در حوزه بلا‌های طبیعی، میزان آبگرفتگی سیلاب‌ها، سنجش محصولات زیر کشت کشاورزی شناسایی کند. پس از پرتاب، نور2 به مداری در فاصله ۵۰۰ کیلومتری از زمین رسید. طبق پیشبینیهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نور2 طی هفت تا 10 ماه آینده در مدار است و سپس از مدار خارج شود.
رقابت جف بزوس و ریچارد برانسون در مرز فضا
شرکت‌های «ویرجینگلکتیک» و «بلواوریجین» در سال ۲۰۲۱ نخستین پرتاب‌های سرنشین‌دار خود را با موفقیت به مدار زمین انجام دادند تا راه برای سفرهای فضایی توریستی هموار شود. «ریچارد برانسون»، تاجر انگلیسی و موسس ویرجین گلکتیک در تیرماه سال 1400به‌عنوان مسافر پرواز زیرمداری یونیتی، هواپیمای فضایی ویرجین گلکتیک، توانست به عنوان گردشگر، فضا را ببیند. او به همراه ۵ سرنشین دیگر با فضاپیمای تجاری «اسپیس‌شیپ ۲» تا ارتفاع 7/13 کیلومتری اوج گرفتند. آنها در این ارتفاع که لبه فضا نام دارد، برای دقایقی بی‌وزنی را تجربه کردند. این شرکت مدتی بعد برنامه سفرهای توریستی را راه‌اندازی کرد که ارزان‌ترین بلیط آن ۴۵۰ هزار دلار است. یک هفته پس از این پرواز نوبت به شرت «بلو اوریجین» رسید که پرواز توریستی به فضا را عملی کند. در این پروژه «جف بزوس»، بنیانگذار شرکت آمازون و مالک شرکت بلو اوریجین همراه با بردارش و دو فضانورد گردشگر دیگر با راکت «نیوشپرد» تا ارتفاع ۱۰۷ کیلومتری سطح زمین اوج گرفتند و بی‌وزنی را تجربه کردند. به این ترتیب عصر تازهای در سفرهای فضایی برای علاقهمندانی که توان خرید بلیطهای این شرکتها را دارند آغاز شد.
تغییر نام فیسبوک به «متا» و آغاز نسل تازهای از اینترنت
«مارک زاکربرگ» مالک فیسبوک، نام این شرکت را به متا تغییر داد تا جهت‌گیری آینده این غول دنیای فناوری را نشان داده و بهتر بتواند رویای متاورس را دنبال کند. توضیح دقیق متاورس ساده نیست زیرا این دنیای خیالی، مابهازای واقعی ندارد اما اگر سهگانه سینمایی ماتریکس را دیده باشید احتمالا میتوانید درک خوبی از متاورس داشته باشید. سرزمین عجایبی که به نظر میرسد قرار است آینده اینترنت باشد. «متیو بال» از مدیران پایگاه «متاورس پرایمر» متاورس را این چنین توصیف می‌کند: «متاورس شبکه‌ای گسترده از جهان‌ها و شبیه‌سازی‌های سه بعدی پایدار است که به صورت آنی و لحظه به لحظه پردازش می‌شوند و در آن هویت اشخاص، اشیای فیزیکی، تاریخ بشر و حتی سیستم‌های پرداختی پیوستگی خودشان را حفظ می‌کنند. این مجموعه می‌تواند همزمان تعداد زیادی از افراد را به صورت مجازی در خود جای دهد بدون آن که لازم باشد این افراد در یک مکان فیزیکی حضور داشته باشند.»
متاورس (Metaverse) در حقیقت ترکیبی از کلمه یونانی Meta به معنای فراتر و کلمه انگلیسی به معنای جهان Universe است که در نهایت ترکیب «فراتر از جهان هستی» را می‌سازد. متاورس با ابزاری مثل هدست واقعیت مجازی و عینک هوشمند واقعیت افزوده می‌تواند بسیار باورپذیر و جذابتر از دنیای اینترنت فعلی باشد و سطح ارتباطات و تبادلات کاری را دگرگون کند.
نامگذاری یک گونه ماهی تازه کشف شده به نام «علی دایی»
تیم تحقیقاتی ایرانی و آلمانی، به سرپرستی عضو هیات علمی دانشگاه گیلان، گونه جدیدی از ماهی‌ها را کشف و ثبت جهانی کرد. دکتر سید حامد موسوی ثابت، عضو هیات علمی گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان و سرپرست این تحقیق مشترک گفته است: «نامگذاری گونه‌های جدید در راستای احترام به مفاخر و بزرگان امری مرسوم در علوم زیستی است، به طوری که در ایران برخی ماهیان بومی را کاشفانشان به نام فردوسی، حافظ، سعدی، شیخ بهایی، رئیسعلی دلواری، امیرکبیر، محیطبان شهید سعید پرهام و... نامگذاری شده‌اند.» این گروه با توجه به پراکنش این ماهیان در رودخانه‌های استان‌های غربی و جنوب‌غربی کشور، نام علمی یک گونه از این ماهیان را که در رودخانه سیمره کرمانشاه زندگی می‌کند، به پاس فعالیتهای انسان‌دوستانه و میهن‌پرستانه فوتبالیست و مربی پرآوازه ایران بعد از زلزله کرمانشاه، علی دایی Glyptothorax alidaeii نامگذاری کرد.
اخترفیزیکدانها و کیهانشناسها مدتهاست برای شبیه‌سازی تصویری که نمای کامل کیهان را در بر داشته باشد تلاش می‌کنند. تیم بین‌المللی از پژوهشگران کشورهای ژاپن، اسپانیا، ایالات متحده، آرژانتین، استرالیا، شیلی، فرانسه و ایتالیا توانستند با استفاده از ATERUI II، یعنی قدرتمندترین ابر رایانه نجومی جهان در طول یک سال، نقشه کیهان را به صورت کامل شبیه‌سازی و تکمیل کنند. جمع‌آوری چنین اطلاعاتی چیزی حدود بیست میلیون ساعت برای یک ابر رایانه قوی زمان برد و در نهایت ۳ پتابایت داده تولید شد. شاید از 3 پتابایت تصور دقیقی نداشته باشید؛ بگذارید مثالی بزنیم تا دقیقتر درکش کنید. این مقدار داده معادل ۸۹۴،۷۸۴،۸۵۳ عکس از یک تلفن همراه ۱۲ مگاپیکسلی است.تماشای کیهانی که در آن زندگی میکنیم از نمای بیرون می‌تواند یکی از حیرتانگیزترین تصاویری باشد که هر انسانی در طول عمر خود خواهد دید و امسال به واسطه پروژه اوچو محقق شد.
کیهان شناسان ایرانی اولین سیاهچاله منفرد عالم را شناسایی کردند
سیاهچاله‌ها از اجرام شگفت انگیز و محبوب دنیای نجوم و کیهان‌شناسی هستند؛ ستارههایی مرده با گرانش بسیار بالا که رفتارهای عجیب و رمزآمیزی از خود نشان میدهند. سیاهچاله‌هایی که تا به امروز شناسایی شده بودند همه در منظومه‌های ستاره‌ای دوتایی قرار داشتند و بر اساس ویژگی‌های خاصشان، قابل ردیابی بودند اما در بهمن امسال «دکتر‌سهراب راهوار»، استاد و عضو گروه کیهان‌شناسی دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف و دکتر صدیقه سجادیان، استادیار دانشگاه صنعتی اصفهان به همراه یک تیم بین‌المللی از محققان بیش از ۵۰ موسسه پژوهشی موفق به کشف سیاهچالهای شدند که برخلاف همنوعانش تنها و منفرد است. روش‌های مرسوم برای آشکارسازی و رصد سیاهچاله‌ها زمانی به کار می‌رود که آنها در منظومه‌های ستاره‌ای دوتایی یا چندتایی قرار داشته باشند و ماده ستاره همدم به‌دلیل جاذبه زیاد سیاهچاله به سمت آن کشیده شده و روی آن بریزد اما در کشف دکتر راهوار و همکارانشان از روش ریزهمگرایی گرانشی استفاده شده است.
پیوند اولین کلیه و قلب خوک به انسان
مهر ماه امسال، جراحان یک کلیه رشد یافته در بدن خوکی که تغییر ژنتیکی داده شده را به انسان پیوند زدند و این عضو را به مدت ۵۴ساعت تحت نظر گرفتند تا عملکرد طبیعی آن را تأیید کنند. این روش را که جراحی به نام «رابرت مونتگومری» و تیمش در دانشگاه نیویورک انجام داد، نخستین مورد مهم در زمینه پیوند‌های بیرونی، یعنی پیوند سلول‌ها، بافت‌ها یا اندام‌ها از غیرانسان‌ها به انسان را نشان می‌دهد.
یکی دیگر از پیوند اعضای مهم سال 1400 که توجه همه جهان را به خود جلب کرد پیوند قلب خوک به انسان بود. «دیوید بنت» ۵۷ ساله که از بیماری قلبی رنج می‌برد، با علم به این که ممکن است این عمل جراحی جواب ندهد داوطلب دریافت قلب خوک. او پیش از عمل جراحی گفته بود: «می‌دانم که این تیری در تاریکی است، اما این تنها شانس من است.» سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز اضطراری این پیوند را برای این بیمار که واجد شرایط پیوند معمولی نبوده صادر کرده بود.در این عمل جراحی که ۹ ساعت طول کشید، پزشکان قلب این بیمار را با قلب یک خوک یک ساله حدود ۱۰۸ کیلوگرم جایگزین کردند. ژنهای این خوک به‌طور خاص برای ارائه اندام به انسان ویرایش شد. گرچه این بیمار پس از دو ماه از جراحی، درگذشت اما در حقیقت این فناوری هنوز در روزهای اولیه خود است و باید منتظر پیشرفت‌های بیشتر در این حوزه بود.
آلزایمر به جمع بیماری‌های درمانپذیر پیوست
سال‌هاست بودجه و زمان زیادی برای کشف داروی آلزایمر صرف شده است اما هنوز هیچ یک از داروها به تایید نهایی سازمان غذا و داروی آمریکا نرسیده است. شرکت بایوژن به‌زودی دارویی به نام آدوکانوماب را برای درمان آلزایمر تولید و به بازار عرضه می‌کند. این دارو نوعی آنتیبادی است که به پروتئینهای چسبناک مغز به نام «آمیلوئید» که عامل ایجاد عارضه آلزایمر هستند، وصل می‌شود. نتایح مرحله سوم کارآزمایی بالینی این دارو امیدوار کننده بوده و باید منتظر نتایج نهایی این دارو و طرح توسعه آن برای تولید گسترده بود.
داروی ایدز، سومین فرد مبتلا به اچ‌‌آی‌وی را درمان کرد
درمان بیماری ایدز به کمک سلول‌های بنیادی روشی موثر بوده و در اواخر سال 1400 سومین نفر با همین روش به طور کامل درمان شد. یک زن میانسال آمریکایی که به سرطان خون و ویروس اچ‌‌آی‌وی مبتلا بود، پس از پیوند سلول بنیادی از یک اهداکننده که به طور طبیعی در برابر ویروس عامل ایدز مقاوم بود، درمان شد. او سومین فردی بود که با این روش درمان شد. از زمان دریافت خون بند ناف، این بیمار به مدت ۱۴ ماه است که در بهبودی به سر می‌برد و عاری از ویروس است. این مطالعه بخشی از پژوهش محققان دانشگاه کالیفرنیا و جان هاپکینز است که در آن بیمار در ابتدا تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرد تا سلول‌های سرطانی نابود شود. سپس سلول‌های بنیادی از اهداکنندگانی با یک جهش ژنتیکی خاص، به بیمار پیوند زده می‌شود. در اهداکنندگان، گیرنده‌هایی که ویروس از آن برای آلوده‌کردن سلول استفاده می‌کند، وجود ندارد. اچ‌‌آی‌وی یکی از مهم‌ترین معضلات بهداشت عمومی است که تاکنون جان بیش از ۳۵ میلیون نفر را در جهان گرفته است. با این حال با افزایش آگاهی عمومی در مورد روش‌های پیشگیری، پیشرفت روش‌های تشخیصی و درمانی این بیماری باعث شده است عفونت اچ‌‌آی‌وی به یک بیماری مزمن قابل کنترل تبدیل شود.
تغییر اقلیم، باعث تغییراتی در شکل حیوانات شد
تغییر اقلیم غیر از آن که در بسیاری از مناطق باعث بالاآمدن سطح آب دریاها شده و برای بسیاری از مردم کره زمین دردسرهایی را ایجاد کرده است، باعث بروز تغییرات عجیبی در برخی از حیوانات شده است. برای مثال برخی از حیوانات خونگرم در حال تغییر شکل هستند و منقار و پاها و گوش‌هایشان بزرگ‌تر شده تا بتوانند دمای بدن خود را با گرمتر شدن سیاره، بهتر تنظیم کنند. در گزارشها آمده است که چند گونه از موشها افزایش اندازه دم داشته و بعضی از گونه‌های طوطیهای استرالیایی طول منقارشان بلندتر شده است. برای درک بهتر این تغییرات، پژوهشگران تلاش می‌کنند اسکنهای سه بعدی پرندگان درون موزهها را در 100 سال گذشته بررسی کنند. البته باید توجه داشت که این تغییرات به معنای آن نیست که حیوانات با گرمترشدن هوای سیاره کنار آمدهاند و جای نگرانی وجود ندارد، بلکه اتفاقا به این معناست که حیوانات برای زنده ماندن در شرایط فعلی در حال تغییر هستند. محققان از خود میپرسند آیا همه گونهها میتوانند با سرعت مناسب خود را با شرایط فعلی تطبیق دهند یا در نتیجه محکوم به مرگ هستند. مسأله تغییرات اقلیمی آن قدر اهمیت یافته است که تحقیقات پژوهشگران حوزه‌های زیادی به این موضوع پرداخته‌اند و نوبل فیزیک 2021 امسال هم به «شیوکورو مانابه» از آمریکا و «کلاوس هاسلمن» از آلمان و «جورجیو پاریسی»اهدا شد که برای تغییرات فیزیکی آب و هوای زمین، سنجش متغیرها و پیش بینی دقیق گرمایش جهانی مدلسازیهای بسیار دقیقی ارائه کرده بودند.
پرواز اولین بالگرد فضایی
در دنیایی فرازمینی
مریخ نورد استقامت در اسفندماه سال 99 به فضا پرتاب شد اما آنچه این کاوشگر فضایی را از دیگر همنوعان خود متمایز می‌کرد وجود بالگرد مریخی با نام نبوغ بود. در سال 1400این بالگرد اولین پرواز هوایی در سیارهای به جز زمین را در تاریخ ثبت کرد. این پرواز به این دلیل اهمیت دارد که جو مریخ تنها ۱ درصد زمین (در سطح دریا) تراکم دارد و فوق‌العاده رقیق است. در نتیجه پرواز در نزدیکی سطح مریخ، شبیه پرواز در ارتفاع چند کیلومتری زمین است و نیروی لازم برای غلبه بر گرانش بسیار به سختی فراهم می‌شود. تا اکنون کاوشگر استقامت، بیش از ۱۰۰ هزار عکس گرفته و شش نمونه از سنگ و جو مریخ را جمع‌آوری کرده است که نهایتا برای بررسی بیشتر به زمین آورده می‌شوند. یکی از اهداف کلیدی این ماموریت در مریخ، جستجوی نشانه‌هایی از حیات میکروبی است. این مریخ‌نورد با کمک بالگرد نبوغ، شرایط سطحی و اقلیم گذشته سیاره سرخ را مشخص می‌کند و راه را برای اکتشاف انسان در این سیاره هموار می‌سازد.
کدهای ژنتیکی انسان
به‌طور کامل شناسایی شد
دو دهه پیش خبر به‌دست آمدن اولین پیشنویس توالی ژنوم انسان همه را متحیر کرد. اما پس از چند سال تحقیق هنوز بخشهایی از کد ژنتیکی ما به شکل دقیق مشخص نشده بود. در اردیبهشت ماه امسال بالاخره بخش‌های مجهول شناسایی شد و تیمی متشکل از 99 پژوهشگر توانستند اولین توالی کامل ژنوم انسان را گردآوری کنند. این ژنوم 055/ 3 میلیارد جفت‌باز (Base Pairs) در ۲۳ کروموزوم را داراست. این پژوهش می‌تواند بخش‌های ژنتیکی انسان و فرآیند تغییرات آن را روشن کند، هرچند کار هنوز تمام نشده و محققان در پی توالییابی کروموزوم Y هستند.
ناسا با «دارت» از زمین حفاظت می‌کند
ناسا در آذر ماه امسال، فضاپیمای دارت (DART) را به سوی یک سیارک دوتایی به نام «دیدیموس» پرتاب کرد که جزو سیارک‌هایی است که مسیر حرکتش با مدار زمین تلاقی دارد. قطر سیارک بزرگ‌تر حدود ۷۸۰ متر است و در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴ میلادی از نزدیکی زمین عبور می‌کند. هرچند این سیارک خطری برای زمین محسوب نمی‌شود اما ناسا می‌خواهد فضاپیمای خود را با سرعت ۲۴ هزار کیلومتر در ساعت تا پاییز 1401 به آن بکوبد تا امکان انحراف مسیر سیارک‌ها برای جلوگیری از برخورد با زمین را آزمایش کند. دیدن تصاویر این برخورد می‌تواند جالب و هیجانانگیز باشد به همین علت قرار است پیش از برخورد، دوربینی از فضاپیما جدا شده و عکسهای این تصادف را ثبت و به زمین مخابره کند. این ماموریت از این نظر اهمیت ویژه دارد که اگر موفقیتآمیز باشد می‌تواند تا حدی نگرانیها از برخوردهای سیارک‌ها با زمین را تا حد زیادی رفع کند.
افتتاح گنبد و سازه مکانیکی رصدخانه ملی
مطالعه برای ساخت و طراحی سازه رصدخانه ملی در نزدیکی کاشان، شش سال طول کشیده است. جالب است بدانید این نقطه از بین ۸۰ منطقه، این محل برای تاسیس این رصد خانه انتخاب شد و تمام کار مهندسی آن در داخل کشور انجام شده و در تیرماه امسال بخش‌های مهمی از آن افتتاح شد. رصدخانه ملی ایران بر روی قله گرگش در حوالی شهرستان کاشان به ارتفاع تقریبی ۳۶۰۰ متر از سطح دریا واقع شده است. این رصدخانه از نظر اندازه آینه و دیگر پارامترهای‌ساختاری ویژگی‌های قابل توجهی دارد. برای مثال وزن تلسکوپ این رصدخانه حدود ۹۰ تن بوده و ۴۰ هزار قطعه در این تلسکوپ استفاده شده است. با آغاز پروژههای علمی در رصدخانه علمی، محققان زیادی از کشورهای مختلف با ایران همکاری خواهند کرد و تحقیقات رصدی حوزه اخترفیزیک و نجوم با امکانات داخلی بهتری انجام خواهد شد.
کووپارس، اولین واکسن استنشاقی ایران به بازار مصرف رسید
نخستین واکسن کووید-19 تزریقی- استنشاقی جهان دارای دو دوز تزریقی و یک دوز استنشاقی است و در موسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی ساخته شده است. این واکسن بر پایه پروتئین نوترکیب ساخته شده است که جزو جدیدترین فناوری‌های ساخت واکسن به شمار میآید. محققان مؤسسه رازی همزمان با آغاز عالمگیری کرونا، تحقیقات برای ساخت واکسن مناسب کووید-۱۹ با کمترین عارضه را شروع کردند و در مرداد 99 تمام مدارک و مستندات لازم برای دریافت مجوز آغاز مطالعات بالینی این واکسن به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را ارائه کردند. سرانجام دهم اسفند سال گذشته فاز یکم کارآزمایی بالینی واکسن کووپارس آغاز شد. واکسن کووپارس پس از سپری کردن موفقیت آمیز فازهای یکم و دوم، اکنون نیمی از فاز سوم مطالعه بالینی خود را پشت سر گذاشته است و با صدور مجوز مصرف اضطراری داوطلبانه، این واکسن به سبد واکسیناسیون کووید-19 کشور افزوده شده است. به‌تازگی در مقاله‌ای در نشریه «لَنست» نیز به تحقیقاتی که در ایران در مرحله کارآزمایی بالینی روی این واکسن می‌شود اشاره شده بود. به‌گفته دکتر رضا بنی‌هاشمی، مدیر بیوتکنولوژی موسسه رازی، واکسن کووپارس می‌تواند به عنوان بوستر دوز واکسن‌های تزریقی مورد استفاده قرار بگیرد.
ماهواره ایرانی «نور 2»
با موفقیت در مدار قرار گرفت
ماهواره نور ۲ در هشتم اسفند 1400 به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار قرار گرفت. مأموریت این ماهواره، همچون نور۱ شناسایی و سنجشی است و به‌گونه‌ای طراحی شده تا علاوه بر رصد سایر نقاط کره زمین، بیشترین پوشش را از ایران و منطقه غرب آسیا انجام دهد. در حقیقت این ماهواره دید بسیار وسیعی دارد و می‌تواند علاوه بر کاربرد نظامی، عوامل محیطی و پدیده‌ها را در حوزه بلا‌های طبیعی، میزان آبگرفتگی سیلاب‌ها، سنجش محصولات زیر کشت کشاورزی شناسایی کند. پس از پرتاب، نور2 به مداری در فاصله ۵۰۰ کیلومتری از زمین رسید. طبق پیشبینیهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نور2 طی هفت تا 10 ماه آینده در مدار است و سپس از مدار خارج شود.
رقابت جف بزوس و ریچارد برانسون در مرز فضا
شرکت‌های «ویرجینگلکتیک» و «بلواوریجین» در سال ۲۰۲۱ نخستین پرتاب‌های سرنشین‌دار خود را با موفقیت به مدار زمین انجام دادند تا راه برای سفرهای فضایی توریستی هموار شود. «ریچارد برانسون»، تاجر انگلیسی و موسس ویرجین گلکتیک در تیرماه سال 1400به‌عنوان مسافر پرواز زیرمداری یونیتی، هواپیمای فضایی ویرجین گلکتیک، توانست به عنوان گردشگر، فضا را ببیند. او به همراه ۵ سرنشین دیگر با فضاپیمای تجاری «اسپیس‌شیپ ۲» تا ارتفاع 7/13 کیلومتری اوج گرفتند. آنها در این ارتفاع که لبه فضا نام دارد، برای دقایقی بی‌وزنی را تجربه کردند. این شرکت مدتی بعد برنامه سفرهای توریستی را راه‌اندازی کرد که ارزان‌ترین بلیط آن ۴۵۰ هزار دلار است. یک هفته پس از این پرواز نوبت به شرت «بلو اوریجین» رسید که پرواز توریستی به فضا را عملی کند. در این پروژه «جف بزوس»، بنیانگذار شرکت آمازون و مالک شرکت بلو اوریجین همراه با بردارش و دو فضانورد گردشگر دیگر با راکت «نیوشپرد» تا ارتفاع ۱۰۷ کیلومتری سطح زمین اوج گرفتند و بی‌وزنی را تجربه کردند. به این ترتیب عصر تازهای در سفرهای فضایی برای علاقهمندانی که توان خرید بلیطهای این شرکتها را دارند آغاز شد.
تغییر نام فیسبوک به «متا» و آغاز نسل تازهای از اینترنت
«مارک زاکربرگ» مالک فیسبوک، نام این شرکت را به متا تغییر داد تا جهت‌گیری آینده این غول دنیای فناوری را نشان داده و بهتر بتواند رویای متاورس را دنبال کند. توضیح دقیق متاورس ساده نیست زیرا این دنیای خیالی، مابهازای واقعی ندارد اما اگر سهگانه سینمایی ماتریکس را دیده باشید احتمالا میتوانید درک خوبی از متاورس داشته باشید. سرزمین عجایبی که به نظر میرسد قرار است آینده اینترنت باشد. «متیو بال» از مدیران پایگاه «متاورس پرایمر» متاورس را این چنین توصیف می‌کند: «متاورس شبکه‌ای گسترده از جهان‌ها و شبیه‌سازی‌های سه بعدی پایدار است که به صورت آنی و لحظه به لحظه پردازش می‌شوند و در آن هویت اشخاص، اشیای فیزیکی، تاریخ بشر و حتی سیستم‌های پرداختی پیوستگی خودشان را حفظ می‌کنند. این مجموعه می‌تواند همزمان تعداد زیادی از افراد را به صورت مجازی در خود جای دهد بدون آن که لازم باشد این افراد در یک مکان فیزیکی حضور داشته باشند.»
متاورس (Metaverse) در حقیقت ترکیبی از کلمه یونانی Meta به معنای فراتر و کلمه انگلیسی به معنای جهان Universe است که در نهایت ترکیب «فراتر از جهان هستی» را می‌سازد. متاورس با ابزاری مثل هدست واقعیت مجازی و عینک هوشمند واقعیت افزوده می‌تواند بسیار باورپذیر و جذابتر از دنیای اینترنت فعلی باشد و سطح ارتباطات و تبادلات کاری را دگرگون کند.
نامگذاری یک گونه ماهی تازه کشف شده به نام «علی دایی»
تیم تحقیقاتی ایرانی و آلمانی، به سرپرستی عضو هیات علمی دانشگاه گیلان، گونه جدیدی از ماهی‌ها را کشف و ثبت جهانی کرد. دکتر سید حامد موسوی ثابت، عضو هیات علمی گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان و سرپرست این تحقیق مشترک گفته است: «نامگذاری گونه‌های جدید در راستای احترام به مفاخر و بزرگان امری مرسوم در علوم زیستی است، به طوری که در ایران برخی ماهیان بومی را کاشفانشان به نام فردوسی، حافظ، سعدی، شیخ بهایی، رئیسعلی دلواری، امیرکبیر، محیطبان شهید سعید پرهام و... نامگذاری شده‌اند.» این گروه با توجه به پراکنش این ماهیان در رودخانه‌های استان‌های غربی و جنوب‌غربی کشور، نام علمی یک گونه از این ماهیان را که در رودخانه سیمره کرمانشاه زندگی می‌کند، به پاس فعالیتهای انسان‌دوستانه و میهن‌پرستانه فوتبالیست و مربی پرآوازه ایران بعد از زلزله کرمانشاه، علی دایی Glyptothorax alidaeii نامگذاری کرد.
