صف‌آرایی در برابر فضای امن فرهنگی

جام‌جم برخی تخلفات پلتفرم‌های نمایش خانگی را مرور می‌کند

صف‌آرایی در برابر فضای امن فرهنگی

مناقشات برسر نظارت بر درگاه‌های پخش فیلم و سریال در فضای مجازی طی روزهای اخیر وارد مرحله جدید شد. پس از توافق قطعی میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر نظارت کامل و جامع ساترا بر درگاه‌های پخش فیلم و سریال در دایره مفهومی رسانه‌های فراگیر و پایان اختلافات این دو نهاد بعد از سه سال کشمکش، گمان می‌رفت این فضای پرمخاطب و حساس که مملو از محتواهای غیراخلاقی و ضدفرهنگی و خارج از نظام فرهنگی کشور شده است از ولنگاری نجات یابد و با تمکین از دستورالعمل‌های ساترا به فضای امن فرهنگی برای مخاطبان ایرانی تبدیل شود. اما به نظر می‌رسد تجربه زمان خریدن در فضای بلاتکلیفی و ماهیگیری مدیران برخی از این درگاه‌ها از آب گل آلود به مذاق‌شان خوش آمده و قرار نیست بگذارند ساماندهی این فضا در شرایط آرام و منطقی پیش رود. ظاهرا گردش مالی قابل توجه در این عرصه، تولید محتوای دلخواه و بدون نظارت و شائبه نقش‌آفرینی جریان‌های ضدفرهنگی در پشت پرده این موقعیت، سبب شده صف‌آرایی جدی در قامت سازمانی غیررسمی شکل بگیرد که با ایجاد موج رسانه‌ای و موج‌سواری بر آن، مانع از ساماندهی محصولات دراه‌های رسمی پخش فیلم و سریال شود. در ادامه برای تشریح وضعیت ناامن فرهنگی در این عرصه، سرفصل تخلفات آشکار درگاه‌ها را مرور می‌کنیم. اطلاعات متن پیش رو توسط احسان رشیدی، همکار پژوهشگرمان احصا شده است.

 تخلفات ساختاری
فیلیمو با استفاده از شرایط موجود اقدام به  انتشار سریال‌های جیران،  یاغی،  جادوگر و ساخت ایران ۳ و  سریال روزی روزگاری مریخ بدون دریافت مجوز انتشار کرده است. همچنین  برنامه‌های شب‌های مافیا، سریال هم‌گناه، جوکر،  نیمه‌شب با...، ممیزی و... بدون مجوز تولید و انتشار عرضه کرده است. درمجموع نقض کلیه فرآیندهای تولید و انتشار مرتبط با تولید محتوای ایرانی. همچنین در تخلفی آشکار مسابقات ورزشی را به صورت زنده  و بدون دریافت مجوزهای لازم پخش می‌کند. 
اعمال ممیزی با آزاردهنده‌ترین روش‌ها 
درگاه پخش فیلیمو در مهم‌ترین اقدام خود در برابر ممیزی قانونی و عرفی در تمام آثار با روشی که بربزرگنمایی سانسور تاکید دارد، عمل می‌کند و در بیننده خود نوعی انزجار و آزردگی ایجاد می‌کند. سال‌هاست که با اتکا به  فناوری‌های جدید، ترمیم پوشش نامناسب با رنگ و بافت لباس شخصیت‌ها بدون جلوه‌گری در فیلم‌ها و سریال‌ها، امری عادی و بدیهی است. ولی فیلیمو همچنان به روش سیستم‌های آنالوگ دهه 70 با قرار دادن دایره‌ای مات، نه‌تنها ممیزی را به آزاردهنده‌ترین روش اعمال می‌کند، بلکه باعث بزرگنمایی نقص و آزردگی مخاطب می‌شود. 
درحالی که به عنوان یک پلتفرم حرفه‌ای، وظیفه دارد حداقل با احترام به مخاطبی که برای دیدن آثار پول پرداخت می‌کند، این کار را در بهترین روش انجام دهد. با این روش حتی کودکان نیز متوجه این نقص فنی و نابخردانه می‌شوند و حس کنجکاوی در آنها برانگیخته می‌شود. 
 نمایش برهنگی بدون پروا 
اثر «به مارون خوش آمدید» بدون رعایت حدود اولیه و با شخصت‌هایی عروسکی زنان که پوششی تحریک‌آمیز دارند به مخاطب عرضه شده است. 
این فیلم داستان عکاسی را روایت می‌کند که با استفاده از عروسک‌های باربی، دنیای فانتزی خود را می‌سازد. فارغ از جان‌بخشی به عروسک‌های زن با پوشش نیمه‌برهنه  در فیلم،  شخصیت اصلی تصریح می‌کند هریک از عروسک‌ها مصداق یکی از خانم‌های حاضر در روستاست. فیلمیو نه‌تنها این فیلم را عرضه کرده، بلکه حتی رده‌بندی سنی هم برای آن در نظر نگرفته و در بدیهی‌ترین برخورد، کودکان در تماشای آن با انبوهی از تصاویر و روابط غیراخلاقی مواجه می‌شوند . کافی است به سکانس ماشین‌سواری دختر شیرفروش همراه با سطل شیر در این فیلم نگاه کنید! 
«وی‌او‌دی»‌ها باید بر محصولات خود نظارت دقیقی داشته باشند تا خانواده‌ها با سلامت کامل و بدون هیچ دغدغه‌ای بتوانند این محصولات را ببینند. وی‌اودی‌‌ها وظیفه سنگینی دارند، چون بعضی مواقع خانواده‌ها دسته‌جمعی این فیلم‌ها را تماشا می‌کنند، پس باید از عهده این وظیفه سنگین بربیایند.
پخش سریال «عشق اجاره‌ای‌» دیگر تخلف آشکار پلتفرم هاست، اثری که درپی عادی جلوه دادن روابط بین دختر و پسر و روابط عشق مثلثی است -  باعث می‌شود سریال‌هایی که در شبکه‌های  ماهواره‌ای پخش می‌شود از طریق وی‌او‌دی‌ها به‌راحتی در دسترس مخاطب قرار گیرد.
پخش سریال «عاشقان ماه» که تعداد اضلاع عشقی داستانش به هشت ضلع می‌رسد و از مثلث نیز عبور کرده است، عقایدی مانند تناسخ را به‌وضوح نشان می‌دهد و مخاطب تحت‌تأثیر درام، عقاید کشور شرقی را نیز قبول می‌کند و این فرهنگ و فرقه خود را به مخاطب ایرانی تحمیل می‌کند.
 انیمیشن‌هایی با مضمون عادی‌سازی روابط آزاد برای کودکان و نوجوانان 
«بیگ نیت»، «آبشار سرنوشت»، «مرینت دختر کفشدوزکی» (ماجراجویی در پاریس) و «استار علیه نیروهای شیطانی» از جمله انیمیشن‌هایی است که با عادی جلوه دادن دوستی دختر و پسر به تبلیغ این امر می‌پردازد و در قالبی شیرین و جذاب، این ارتباطات را به مخاطب نشان می‌دهد. ایجاد بلوغ زودرس در کودکان، بیش از هرکس به خود آنها آسیب می‌رساند و سپس به خانواده و جامعه. 
نمایش فیلم‌های غیرقانونی مروج اندیشه صهیونیسم
پخش فراگیرهرگونه محصول مروج اندیشه صهیونیسم و رژیم اشغالگر قدس درنظام فرهنگی کشور، امری غیرقانونی است.  
ضرورت توجه به این امر آنجا آشکار می‌شود که حتی دوبله این‌گونه آثار امری غیرقانونی تلقی می‌شود. این در حالی است که برای مثال فیلیمو از آغازین روزهای فعالیت،  فیلم‌هایی چون  «پیانیست»،  «فهرست شیندلر» و ... را با علم به غیرقانونی بودن،  ناگزیر به صورت زیرنویس عرضه کرده است. این دست آثار با هدف ترویج و مستندسازی و همسوسازی افکار عمومی با دروغ بزرگ نسل‌کشی یهودیان  توسط آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، تولید شده‌اند. 
 تبلیغ مهاجرت به سرزمین‌های اشغالی 
پخش مستند «اورشلیم» ساخت 2013؛ مستندی که به ظاهر برای معرفی جلوه‌های گردشگری سرزمین‌های اشغالی است اما با ایجاد سمپاتی، چهره رژیم کودک‌کش اسرائیل را تلطیف کرده، در این منطقه همه چیز را پر از صلح و محبت نشان داده و به عنوان پازل بصری تشویق به مهاجرت، کاربرد‌های غیرقابل انکار دارد.
 تقویت قدرت خیالی دشمن 
پخش سریال‌های «منطقه بی‌طرف»، «لیست سیاه» و «مک مافیا» که در مورد قدرت موساد و سیستم‌های امنیتی و مافیایی در رژیم صهیونیستی است که با هدف تأثیرگذاری بر مخاطب، پیرامون قدرت عملیاتی این رژیم تولید شده است به نحوی که  تصمیم‌سازان اصلی جهان را یهودیان صهیونیسم معرفی می‌کند. 
 سریال ضدایرانی در پلتفرم رسمی!
سریال منطقه بی‌طرف، از جریان فتنه شروع می‌شود و به عملیات و شهادت دانشمندان هسته‌ای ایران می‌انجامد. این اثر به نفوذ موساد در منطقه با پروپاگاندای چند برابری این رژیم می‌پردازد، موساد را قدرت اول جاسوسی جهان در این سریال معرفی می‌کند و در همه جهان چتر نفوذ اطلاعاتی این رژیم را نشان می‌دهد، در پاسخ به این پرسش که چرا باید این سریال از وی‌او‌دی رسمی کشورمان پخش شود؟ به دنبال چه جوابی باید بود! 
سریال مک مافیا، در مورد مافیا در رژیم صهیونیستی و باندهای صهیونیسم در آمریکا و دیگر کشورها است. این سریال سعی دارد قدرت اول جهان را صهیونیسم معرفی کند و در فیلیمو در دسترس است.
جعل تاریخ به نفع رقیب 
 سریال «خلافت» در آغاز، تصویری موجه از مسلمانان نشان می‌دهد اما در ادامه روایت، همه مسلمانان را قاتل و داعشی معرفی می‌کند. حتی در این میان آرمان آزادی فلسطین را یکی از اهداف داعش و رهبران آن معرفی می‌کند! و دروغی به این بزرگی از یک درگاه رسمی پخش می‌شود. اگر در اثر فعالیت رسانه‌ای نظام سلطه، مخاطب جهانی آگاه نیست اما ما به خوبی می‌دانیم که داعش هیچ‌گاه یک گلوله به رژیم صهیونیستی شلیک نکرده که هیچ، از کمک‌ها و خدمات این رژیم نیز بهره جسته است.
 تکثیر خود زنی امنیتی!
سریال «لیست سیاه» نیز در وی‌او‌دی‌های مختلف پخش شده است،  این سریال به ابعاد مختلف نفوذ سرویس‌های مختلف در جهان و در قسمتی با دروغ‌پردازی علیه سپاه قدس، به ترور فرمانده سپاه قدس در خاک آمریکا می‌پردازد. 
ترویج اندیشه‌های انحرافی 
سریال‌های «تابو»، «بی‌خدا»، انیمه «کیمیاگر تمام فلزی»، «وایکینگ‌ها»، «وست ورلد» و انیمیشن «کسلوانیا» نیز در این وی‌او‌دی‌ها پخش می‌شود. دیالوگ‌های تابو هدفدار، ضدخدا و با تمرکز بر توهین به ادیان ساخته‌شده است، برخی از آین آثار همچون بی‌خدا آشکارا رویکرد کاملا ضدمذهبی دارند. این سریال خدا و مذهب را ریشه همه بدبختی‌ها می‌داند و تاکید دارد انسان‌ها بدون خدا و دین زندگی بهتری خواهند داشت. 
در کسلوانیا شیطان خوب و بد وجود دارد و تمام مذهبیان، انسان‌های خونریزی نشان داده می‌شوند تا انسان‌های بیشتری را تحت سلطه خود درآورند.
 در کیمیاگر تمام فلزی از نمادهایی استفاده‌شده که کاملا واضح به تطهیر شیاطین و ترویج مکتب‌های مختلف  می‌پردازد. این انیمه هدف خود را نفی دین‌های الهی و ترویج اندیشه‌های خاصه قرار داده است.
سریال وست ورلد نیز از طریق وی‌اودی‌های مختلف در دسترس است، این اثر اندیشه‌های آتئیستی را در بطن خود دارد و می‌خواهد بحث خالق و مخلوق را زیر سؤال ببرد تا مخاطب خود را در اولین مرحله گیج کند و بتواند محتوایی که خود مدنظر دارد را جایگزین اعتقادات آن کند.
نمایش آثارمروج فمینیسم
همچنین شاهد آثاری با ساختار مستند، سریال و سینمایی هستیم که یک بسته  آموزشی کامل از گرایش فمینیستی با رویکرد غربی  است. 
ترویج طلاق با مستند اجتماعی «طلاق به قیمت زندگی»، آزادی بی قید جنسی را با طلاق و جدایی از مرد معنی می‌کند. 
مردان را دشمن زندگی زنان معرفی و این گونه القا  می‌کند که اگر زنان آسایشی در زندگی خود می‌خواهند، باید از مردان جدا شوند و به برتری برسند. ترویج اندیشه‌ای نادرست در نقطه مقابل فرهنگ ایرانی - اسلامی که مرد و زن را کامل‌کننده یکدیگر  می‌داند و  با توصیه  احترام به ارزش‌های خانواده سعی دارد درخت استوار خانواده که ستون‌های جامعه سالم است از هر آفتی به دور بماند.
در این رهگذر برخی پلتفرم‌ها  به ترتیب با روندی تبلیغی و ترویجی مراحل ایجاد و رشد فمینیسم را در سریال، فیلم و مستندهای خود معرفی می‌کنند.
برای مثال فیلم «سافرجت» یا «حق رأی»،  به جنبش حق رأی که جنبش اولیه زنان در غرب نامیده می‌شود، می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه اولین جرقه ایجاد فمینیسم در جهان با این جنبش رقم خورد. مشکلی که دراین آثار وجود دارد، پرداخت نامناسب به موضوع و مغایرت آن با فرهنگ ایرانی- اسلامی است.
مجموعه تلویزیونی «خانم آمریکا»، جنبش فمینیسم و مبارزه زنان در دهه 1970 را به نمایش می‌گذارد و نگاه تند به مردان دارد. این اثر آمریکا را نماد مبارزه برای زنان و کلید نجات و آزادی زنان اعلام می‌کند و جنبش فمینیسم را که در این سال‌ها  وارد مرحله رادیکال شده، حرکتی نجات‌بخش معرفی می‌کند.
نمایش آثار مروج افکار تکفیری
در سریال‌های ترکی، افکار تکفیری به خورد جهانیان داده می‌شود و هر دینی به‌جز اسلام را تکفیر کرده و پیروان آن‌ را کفار می‌نامند. در سریال‌هایی مانند «قیام عثمان» و «قیام ارطغرل» (پخش‌شده درنماوا و فیلیمو) هم تحریف تاریخی اتفاق می‌افتد و هم ترویج افکار تکفیری نشر داده می‌شود. در این سریال‌ها به دنبال ترویج پان‌ترکیسم در منطقه به‌خصوص ایران هستند تا بتوانند تحریفاتی که مدنظر دارند را به مخاطب برسانند. در این اثر به تمام ادیان، ‌جز اسلام کفار گفته می‌شود و رفتار داعش‌گونه‌ای را ترویج می‌دهد. باید در مقابل فیلم‌ها و سریال‌هایی با این اندیشه‌ ایستاد. ترکیه به دنبال به دست آوردن پروپاگاندای رسانه‌ای و رسیدن به قلمروی عثمانی و سلجوقی سابق است و این آثار نمایشی کمک می‌کند تا مردم بهتر با این هدف ترکیه ارتباط برقرار کنند. در دسترس قرار دادن تماشای چنین آثاری در جهت کمک به اهداف ترکیه است.
 عدم رعایت رده‌بندی سنی
این درگاه پخش، اصولا رده‌بندی سنی ندارد و اینگونه خودش را از پاسخگویی رها کرده. در سریال‌های کلیله‌ و دمنه (فیلم نت) و برنامه مهمونی (نماوا) دیالوگ‌هایی ردوبدل شد که با حذف آنها نیز در رده‌بندی بالای 18 سال امکان پخش دارد و حتی در رده‌بندی برای 12 ساله‌ها هم مناسب نیستند. برخی دیالوگ‌های جنسی که باعث جذب مخاطب می‌شود، سطح کارگردانی چون ایرج طهماسب و مرضیه برومند که نوستالژی‌سازان نسل دهه 60 بودند را به کارگردانانی که خنده را فقط از طریق دیالوگ جنسی می‌توانند بگیرند، تبدیل کرده است.
 خبرنگار آپارات اسپورت به دنبال تحریم تیم ملی
بعد از راهیابی تیم ملی به جام‌جهانی و اتفاقاتی که در مشهد رخ داد، برخی به دنبال تحریم تیم ملی از جام‌جهانی و حذف تیم بودند و در این میان خبرنگار آپارات اسپورت با پرسشی این شائبه را دامن زد.  وقتی که از رئیس فیفا پرسید: «نظر شما راجع به اتفاقات مشهد چیست و آیا ایران از جام‌جهانی حذف خواهد شد» که البته رئیس فیفا بی‌توجه به خبرنگار فقط اظهار نگرانی کرد و تلنگر این که «وی‌او‌دی»‌های مختلف باید نظارت دقیق‌تری نسبت به خبرنگاران خود داشته باشند تا این‌گونه نفوذها شکل نگیرد. 
ضرورت تمکین از قانون
در پایان باید گفت که نظارت محتوایی بر پلتفرم‌های نمایش خانگی و حجم عظیم از دیتای تولید و عرضه‌شده توسط آنها هم نیازمند زیرساخت‌های تکنیکی لازم و هم برخورداری «ساترا» از بدنه کارشناسی توانمند و گسترده‌ است که توان نظارت دقیق و محتوایی بر محتوای ارائه‌شده را داشته باشند. از سوی دیگر پلتفرم‌ها نیز باید ضمن احترام گذاشتن به قوانین تصریح‌شده در این حوزه در تعامل بیشتر با نهادهای نظارتی، کمک به ایجاد به فضای امن فرهنگی را در دستور کار خود قرار دهند کما این‌که هم‌اکنون نیز برخی پلتفرم‌ها در این مسیر در حال حرکت هستند. 

مریم فلاح - نویسنده و پژوهشگر