در داستان سیاسی، نویسنده برای انتقال افکار و عقاید شخصیت و کنش‌های او باید به حد قابل قبولی به ویژگی‌های آن نحله فکری اشراف داشته‌باشد. در غیر این‌صورت نتیجه کار یا اثری سطحی، شتاب‌زده یا شعاری می‌شود که از ارتباط برقرار کردن با خواننده عاجز است. همچنین موضع سیاسی نویسنده نه تنها در انتخاب سوژه بلکه در نوع نگاه به آن و روایتی که انتخاب می‌کند نیز تاثیرگذار است. در این خصوص شاید اثری را بتوان موفق‌تر ارزیابی کرد که در آن نویسنده توانسته‌باشد مواضع سیاسی خود را به نحوی بیان کند که حتی خواننده مخالف خود را هم به تحسین وادارد. داستان سیاسی با هر تعریفی که در مورد آن در نظر بگیریم، در ادبیات ایران و جهان سابقه‌ای طولانی دارد. اما اگر ظهور داستان و رمان را با تعریف مدرن آن، در ایران دارای سابقه‌ای صد ساله بدانیم، می‌توان گفت که رخدادها و فضاهای سیاسی همواره یکی از سوژه‌های اصلی ادبیات داستانی در کشور بوده‌اند. بر این اساس پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از داستان‌هایی در مورد جنگ و آنها که درونمایه‌ای از ماجراهای گروهک‌های ضد انقلاب داشتند که بگذریم، اعتراضات سال88 یکی از اتفاقاتی است که توانسته دستمایه نگارش داستان‌ها و رمان‌ها شود. در ادامه نگاهی مختصر داریم به چند کتابی که پیرنگ اصلی یا یکی از پیرنگ‌های اصلی آن وقایع سال 88 کشورمان است. ترتیب کتاب‌ها بر اساس تاریخ انتشار چاپ اول آنهاست.

امان از دوغ لیلی
حسینعلی جعفری، نویسنده و مدرس دانشگاه که چند کتاب در کارنامه خود دارد، در اولین رمانش «دقیقا نیمه‌شب» در قالب داستانی اجتماعی ـ سیاسی مستقیم سراغ وقایع پیش‌آمده رفته‌است. داستان که از زاویه دید دانای کل روایت می‌شود، درباره مردی به نام صادق است که ناخواسته در آستانه انتخابات خرداد88 درگیر ماجراهای گوناگونی می‌شود. او که وضعیت زندگی نابسامانی دارد، با آشنایی با دختری به نام لیلی در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد که دائم او را به یاد خاطرات و گذشته‌اش می‌اندازد. اما در «دقیقا نیمه‌شب» با وجود شروع جذابش، ما با داستانی شعارزده و از نظر شخصیت‌پردازی ضعیف مواجه‌ایم. طرفداران جنبش سبز و طیف مقابل آنها، از اسامی افراد تا نحوه و سبک زندگی‌شان، همان تیپ آشنا را دارند. در یک داستان رئالیستی(واقعگرا) سابقه شخصیت‌ها و شکل معرفی آنها مهم است؛ اما در این اثر ما با شخصیت‌هایی تخت و کلیشه‌ای مواجه هستیم که کنش‌هایی تصادفی و ناگهانی دارند. اثری از سیر تحول و تغییر سیاسی و فکری شخصیت اصلی مشهود نیست و برای خواننده معلوم نیست این رزمنده سابق که 40سالگی را هم پشت سر گذاشته‌است، چرا و به چه دلیل وارد چنین ماجراهایی می‌شود. شاید تنها نقطه قوت کتاب گفت‌وگوهای آن باشد که بار اصلی انتقال مفهوم را بر دوش کشیده و نسبت به عناصر دیگر آن، بهتر از آب درآمده‌است.
این کتاب در 30 فصل و 507 صفحه در سال 1396 توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده‌است.
 
تاب  طناب دار
مهدی پناهیان در اولین رمانش «تاب طناب دار» توانسته‌است به خوبی نظر مخاطبان را به خود جلب کند. داستان از حدود یک ماه قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری و از یک آتش‌سوزی در محیط دانشگاه و درگیری چند دانشجو باهم شروع می‌شود. در ادامه با معرفی شخصیت‌ها وارد فضای فکری آنها شده و داستان را تا وقایع بعد از انتخابات پیش می‌برد. چند راوی اول شخص برای نقل داستان و روایت هر فصل از زبان یکی از آنها، این اثر را از یکدستی خارج کرده‌است. نقطه قوت داستان شخصیت‌های خاکستری آن است. راویانی که منزه از اشتباه و خطا در عقاید و افکارشان نیستند و داعیه حق مطلق بودن ندارند. گذشته از برخی ایرادات نگارشی و ویرایشی، توجه کافی به جزئیات و توصیفات و استفاده از اصل غافلگیری مخاطب، کتاب را به اثری قابل قبول در این زمینه تبدیل کرده‌است.
چاپ اول این کتاب را در 11فصل و 400صفحه انتشارات عهد مانا سال1396 منتشر کرده‌است.
 
اندوه طویل
«گزارش اندوه» از زبان دانای کل روایت می‌شود و داستان مردی را تعریف می‌کند که پسرش در وقایع انتخابات سال88 دستگیر شده‌است و از سرنوشت او خبری نیست. روزهای به دنبال فرزند گشتن، فرصتی است تا مرد که تا آخر داستان نامش برده نمی‌شود، خاطرات و گذشته زندگی‌اش را از کودکی تا امروز مرور کند؛ مروری که به تعبیر نویسنده بازخوانی دوره 30ساله بعد از 57 است. زبان گویا و روان اثر حاکی از سال‌ها تجربه محمود‌جوانبخت در نوشتن آثار ادبی و مستند است. او در این کتاب فاقد فصل‌بندی، توانسته‌است بدون وقفه خواننده را به دنبال خود بکشاند. در گزارش اندوه وقایع سال88 پیرنگ اصلی نیست، ولی داستان یک نسل است؛ نسلی که زکات عقلش، اندوهی طویل است.
چاپ اول این کتاب سال 1397 توسط انتشارات نیستان در 251صفحه منتشر و در همان سال برنده جایزه ادبی شهیدغنی‌پور شده‌ است.
 
پدران و پسران
ویژگی خاص «عیار ناتمام» این است که توسط دو نویسنده نوشته شده‌است؛ هادی معصوم‌دوست و خسرو شکوری‌فرد که در اولین رمان مشترک‌شان سراغ روایتی سیاسی رفته‌اند. داستان از چند سال قبل از انقلاب اسلامی شروع و به وقایع سال88 ختم می‌شود و زندگی دو خانواده را که سرنوشت‌شان به هم گره خورده‌است، روایت می‌کند. زبان غنی و محکم داستان و پرداختن صحیح به جزئیات شخصیت‌ها، توصیفات و گفت‌وگوها، از ویژگی‌های مهم این اثر است. نویسندگان ترجیح داده‌اند برای روایت خود از چند زاویه‌دید استفاده کنند. اما این تغییر زاویه دید از اول شخص به سوم‌شخص و به دانای کل و رفت و برگشت‌هایی در زمان که گاه در یک صفحه و با رفتن به هر بند (پاراگراف) اتفاق می‌افتد، بیشتر از آن‌که خوشایند خواننده باشد، ذهن او را به سمت دو نویسنده بودن کتاب سوق می‌دهد و این‌که گویا هر بند یا هر‌صفحه اثر یک نفر است. عیار ناتمام داستان مبارزان ناکام است؛ مبارزانی که نسل در نسل تقریبا معلوم نیست برای چه هدفی و علیه چه چیزی می‌جنگند. مارکسیستی سرخورده، انقلابی خام، رزمنده‌ای که منتظر تمام‌شدن جنگ است، سردار سپاهی که کنج عافیت گزیده و جوانی که از سر ملال و دلزدگی وارد حرکت‌های اعتراضی شده‌ است. آدم‌های این داستان اغلب با چهره‌هایی که خواننده از آنها در ذهن دارد، متفاوتند. این تفاوت در فصل‌های مربوط به جنگ بیشتر مشهود است. رزمنده‌هایی که همه با صورت‌های لاغر و زرد و نزار با ترسی که از مرگ در وجنات‌شان پیداست، در انتظار تمام‌شدن جنگ و برگشتن به خانه‌هایشان هستند. حتی شعارهای گل‌درشت و دم زدن آنها از امام‌حسین(ع) و کربلا نیز به نظر وصله ناجوری در متن داستان است. در این خصوص می‌توان آن را در زمره آثار ضدجنگ نیز به شمار آورد.
چاپ اول این کتاب سال1397 و در21فصل و 491صفحه توسط نشر نیلوفر منتشر شده‌است.
 
همان همیشگی
«گمشده در غبار» هم اولین رمان فاطمه استکی است که با یک صحنه جنایی آغاز می‌شود و نوید یک داستان معمایی را به خواننده می‌دهد. دختر دانشجویی به نام پریناز به دنبال راز مرگ دخترعمویش، به ماجراهای سال 88 می‌رسد. او با خواندن دفترچه خاطرات مینا به مسائلی پی می‌برد که مستقیما با اتفاقات سیاسی آن روزها مرتبط است. در این اثر وجهه معمایی داستان و چینش وقایع، بهتر از توصیفات و شکل‌دهی شخصیت‌ها از کار درآمده‌است. آدم‌های سیاه و سفید و خط‌کشی میان خطاکار و بی‌گناه ویژگی بارز شخصیت‌های گمشده در غبار است؛ البته با فرض این‌که بتوان گفت نویسنده توانسته‌است از تیپ‌سازی به ساخت شخصیت برسد.
این کتاب در هفت فصل و 311صفحه توسط انتشارات کتابستان معرفت در سال 1398 به چاپ رسیده‌است.

پونه فضائلی - منتقد ادبی