به‌تازگی و طی مراسمی، شهر مقدس قم به عنوان «پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران» انتخاب شده‌است
پایتخت مسجدها
آیین معرفی شهر مقدس قم به عنوان «پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران» عصر پنجشنبه ۱۶ مرداد در جوار حرم مطهر حضرت معصومه(س) برگزار شد. قم از دیرباز نقش بسیار مهم و مؤثری در انقلاب اسلامی داشته و وجود بارگاه ملكوتی حضرت فاطمه معصومه(س)، حوزه‌های علمیه و مراجع عظام تقلید بر اهمیت این جایگاه افزوده‌است. در تمام این سال‌ها گام‌های موثری در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری با تكیه بر ظرفیت مساجد در این شهر برداشته شده‌است و انتخاب قم به این عنوان انتخاب به‌جا و صدالبته هوشمندانه‌ای می‌نماید. در این گزارش نگاهی به ابعاد این اتفاق مهم فرهنگی می‌اندازیم و ظرفیت‌های گوناگون این شهر با احتساب عنوان جدیدش را با هم به تماشا می‌نشینیم.
طرح «فهما» چیست؟
سامانه بچه‌های مسجد به‌عنوان یك مركز فرهنگی برای خلق تجربیات و ایده‌های جدید در كانون‌های فرهنگی هنری مساجد كشور است و نوجوانان و جوانان با حضور در این سامانه می‌توانند خلاقیت‌های خود را عینیت ببخشند. سامانه فهما (فرهنگی و هنری مساجد ایران) با همت ستاد هماهنگی و نظارت بر كانون‌های فرهنگی و هنری مساجد كشور راه‌اندازی شده‌است و در راستای ثبت‌نام اعضای كانون‌های فرهنگی و هنری، ثبت فعالیت‌ها و رویدادهای كانون‌های فرهنگی و هنری سطح كشور فعالیت می‌كند. فهما فضای جدیدی برای تلاش مضاعف در مساجد است و تمرینی است برای آن‌كه تمام فعالیت‌ها و همچنین اطلاعات موجود در یك نهاد فرهنگی مهم مثل مسجد در جایی ثبت شود.
یك ظرفیت عظیم
«امروز در شهر مقدس قم بیش از 25500 كانون فرهنگی فعال وجود دارد و بیش از دو میلیون نفر به عنوان خدام مسجد در این شهر ثبت‌نام كرده‌اند. این مساله یك ظرفیت بزرگ محسوب می‌شود و شرق و غرب و شمال و جنوب ایران را در برمی‌گیرد.» اینها بخشی از صحبت‌های سیدعباس صالحی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم انتخاب قم به عنوان پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران است.
وی همچنین اظهار كرد: «پیامبر گرامی اسلام(ص) ویژگی‌های متنوع و متعددی داشت كه امتیاز ایشان محسوب می‌شود، از جمله ویژگی‌های ایشان كتاب و قرآن‌كریم بود، چرا كه خیلی از انبیایی كه كتاب داشتند، این كتاب بعدا به آنها ملحق شد، ولی پیامبر ما از همان ابتدا با كتاب همراه بود.» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به ویژگی و امتیاز دوم پیامبر گرامی اسلام(ص) افزود: «بعثت نبوی در كنار مسجد آغاز شد و شاید ما پیامبر دیگری را در تاریخ انبیا نمی‌شناسیم كه بعثت ایشان از كنار مسجدی به عظمت مسجدالحرام آغاز شده باشد و وقتی هم كه دولت شهر اسلامی می‌خواهد شكل بگیرد اولین اقدام خودشان را تأسیس مسجد قرار می‌دهند.» وی در ادامه عنوان كرد: «قرآن و مسجد دو شاخصه اصلی بعثت پیامبر گرامی اسلام(ص) محسوب می‌شود و انقلاب اسلامی ایران هم به‌عنوان تداوم‌دهنده مسیر انبیا عظام و حضرت محمد(ص) به شكل وسیع و محكمی با مساجد پیوند و از آغاز و ادامه تا به امروز با مساجد ارتباط داشته است.» وی با تأكید بر این كه مجموعه كانون‌های مساجد یك ظرفیت قابل توجه فرهنگی، دینی و انقلابی است كه باید گسترش داده شده و عمق پیدا كند، بیان كرد: دوستان ما در كانون‌های فرهنگی و هنری مساجد ایده‌های مختلفی برای تداوم كارهای پیشین دنبال كرده‌اند كه یكی از آنها ایده «فهما» بوده‌است؛ این كه بیش از 25 هزار كانون درگیر با یك رقابت و مسابقه به خیرات شدند كه این رقابت یكساله از درونش پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران درآمد چون قرار بر این بود كه در این مسابقه در معروف الگوها متمایز و مشخص شود و بعد هم این الگوها تكثیر شود.
پایگاه‌های مهم
به بهانه انتخاب قم به‌عنوان پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران مناسب دیدیم كه تعدادی از مساجد مهم شهر قم را كه در حوزه‌های فعالیت‌های فرهنگی و هنری فعالیت چشمگیری داشته‌اند بررسی كنیم. مشخص است كه این مساجد تمام ظرفیت موجود این شهر فرهنگی نیستند و كماكان ظرفیت‌های دور از نظر بسیاری در این شهر وجود دارد كه عنوان جدید قم، طبیعتا به شكوفاتر شدن این ظرفیت كمك خواهد كرد.
مسجد جامع
بنا‌بر نقل موجود این مسجد، قدیمی‌ترین مسجد شهر قم است. مسجد جامع قم، دارای بنایی با مساحت حدود 6000 متر‌مربع می‌باشد كه ساخت و احداث آن، در چندین دوره مختلف، صورت گرفته‌است.
این عمارت كهن دارای قسمت‌‌های متعددی از جمله سردر ورودی، صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان می‌باشد. روایات حاكی از آن است كه گنبدخانه این مسجد، قبل از دیگر قسمت‌‌های این مسجد بنا شده‌است.
در حال حاضر این مجموعه علی‌رغم بافت قدیمی، امكانات بسیار مناسبی دارد كه می‌تواند محل خوبی برای فعالیت‌های مختلف فرهنگی و هنری باشد. برای مثال این مسجد مجهز به سیستم صوتی و تصویری پیشرفته IPTV با قابلیت‌هایی از قبیل انتخاب از طیف متنوعی از فیلم‌ها، انتخاب موسیقی و نمایش ادعیه است.
مسجد جمكران
مسجد جمكران، مسجدی منسوب به امام زمان(عج)، در حاشیه قم كه گفته شده در قرن چهارم قمری به‌دستور ایشان ساخته شده‌است. بنا‌به گفته میرزا حسین نوری، محدث شیعی در قرن چهاردهم، مسجد جمكران به دستور امام زمان(عج) و به‌دست شخصی به نام ابوالحسن از علمای قم بنا شده‌است. در حال حاضر این مسجد بعد از آستان مقدس حرم حضرت معصومه(س) جدی‌ترین و مهم‌ترین نهاد فرهنگی قم به‌شمار می‌آید. برخی از مراسم مذهبی مانند جشن نیمه‌شعبان، دعای توسل و دعای ندبه در این مسجد برگزار می‌شود و افرادی از مناطق مختلف ایران به‌ویژه در شب‌های چهارشنبه، در مسجد جمكران حضور می‌یابند. گفته شده‌است كه حضور مردم در شب‌های چهارشنبه در مسجد جمكران از زمان شیخ محمدتقی بافقی، عالم شیعی دوره پهلوی رونق گرفته است؛ چرا كه او به همراه شماری از طلاب، شب‌های چهارشنبه در مسجد جمكران به عبادت می‌پرداختند.
مسجد اعظم
مسجد اعظم قم مسجدی شیعی در كنار حرم حضرت معصومه(س) كه پرجمعیت‌ترین درس‌های حوزه علمیه قم در آن برگزار می‌شود. این مسجد در دهه ۱۳۳۰ شمسی با حمایت آیت‌ا... سید‌حسین بروجردی و معماری حسین لرزاده ساخته شد. در این مسجد حوادث سیاسی مهمی از جمله سخنرانی امام خمینی(ره) در فروردین ۱۳۴۳ رخ داده است. مسجد اعظم یكی از مهم‌ترین مراكز تدریس حوزه علمیه قم است و معمولا جلسه تدریس مراجع تقلید هر روزه در این مسجد برگزار می‌شود. به‌جز نماز جماعت و مراسم مهم مذهبی، این مسجد محل برگزاری مجالس ترحیم عالمان مشهور شیعه و اعتكاف در ایام البیض ماه رجب است. مسجد ۱۲ هزار متر‌مربع مساحت، چهار شبستان، یك صحن و یك كتابخانه دارد. قبر آیت‌ا... بروجردی نیز در یكی از ورودی‌های این مسجد است.
مسجد امام حسن عسکری(ع)
این مسجد عظیم نزدیك حرم واقع شده كه به صورت ابتدایی توسط احمدبن اسحاق اشعری(ره) به امر حضرت امام حسن عسكری(ع) ساخته شد، بدیهی است كه سال‌های بعد به توسعه و تعمیرات و بازسازی‌های جدید، پرداخته شد در دوران صفویه و قاجاریه تغییرات و اضافات در آن شده است و اخیرا نیز توسط مرحوم آیت‌ا... میرزا ابوالفضل زاهدی(ره) قسمت سرداب و مسجد بالای سرداب به طور كلی عوض شده و به صورت جالب و نوینی درآمده‌است. علاوه بر ادای فریضه نماز، برپایی برنامه‌های فرهنگی و تحصیل طلاب نیز در این مسجد صورت می‌گیرد، این مسجد یكی از پایگاه‌های مهم برگزاری مراسم اعتكاف در استان قم است؛ قدمت برگزاری مراسم اعتكاف در مسجد امام حسن عسکری(ع) به بیش از 90سال پیش میرسد.
سامانه بچه‌های مسجد به‌عنوان یك مركز فرهنگی برای خلق تجربیات و ایده‌های جدید در كانون‌های فرهنگی هنری مساجد كشور است و نوجوانان و جوانان با حضور در این سامانه می‌توانند خلاقیت‌های خود را عینیت ببخشند. سامانه فهما (فرهنگی و هنری مساجد ایران) با همت ستاد هماهنگی و نظارت بر كانون‌های فرهنگی و هنری مساجد كشور راه‌اندازی شده‌است و در راستای ثبت‌نام اعضای كانون‌های فرهنگی و هنری، ثبت فعالیت‌ها و رویدادهای كانون‌های فرهنگی و هنری سطح كشور فعالیت می‌كند. فهما فضای جدیدی برای تلاش مضاعف در مساجد است و تمرینی است برای آن‌كه تمام فعالیت‌ها و همچنین اطلاعات موجود در یك نهاد فرهنگی مهم مثل مسجد در جایی ثبت شود.
یك ظرفیت عظیم
«امروز در شهر مقدس قم بیش از 25500 كانون فرهنگی فعال وجود دارد و بیش از دو میلیون نفر به عنوان خدام مسجد در این شهر ثبت‌نام كرده‌اند. این مساله یك ظرفیت بزرگ محسوب می‌شود و شرق و غرب و شمال و جنوب ایران را در برمی‌گیرد.» اینها بخشی از صحبت‌های سیدعباس صالحی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم انتخاب قم به عنوان پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران است.
وی همچنین اظهار كرد: «پیامبر گرامی اسلام(ص) ویژگی‌های متنوع و متعددی داشت كه امتیاز ایشان محسوب می‌شود، از جمله ویژگی‌های ایشان كتاب و قرآن‌كریم بود، چرا كه خیلی از انبیایی كه كتاب داشتند، این كتاب بعدا به آنها ملحق شد، ولی پیامبر ما از همان ابتدا با كتاب همراه بود.» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به ویژگی و امتیاز دوم پیامبر گرامی اسلام(ص) افزود: «بعثت نبوی در كنار مسجد آغاز شد و شاید ما پیامبر دیگری را در تاریخ انبیا نمی‌شناسیم كه بعثت ایشان از كنار مسجدی به عظمت مسجدالحرام آغاز شده باشد و وقتی هم كه دولت شهر اسلامی می‌خواهد شكل بگیرد اولین اقدام خودشان را تأسیس مسجد قرار می‌دهند.» وی در ادامه عنوان كرد: «قرآن و مسجد دو شاخصه اصلی بعثت پیامبر گرامی اسلام(ص) محسوب می‌شود و انقلاب اسلامی ایران هم به‌عنوان تداوم‌دهنده مسیر انبیا عظام و حضرت محمد(ص) به شكل وسیع و محكمی با مساجد پیوند و از آغاز و ادامه تا به امروز با مساجد ارتباط داشته است.» وی با تأكید بر این كه مجموعه كانون‌های مساجد یك ظرفیت قابل توجه فرهنگی، دینی و انقلابی است كه باید گسترش داده شده و عمق پیدا كند، بیان كرد: دوستان ما در كانون‌های فرهنگی و هنری مساجد ایده‌های مختلفی برای تداوم كارهای پیشین دنبال كرده‌اند كه یكی از آنها ایده «فهما» بوده‌است؛ این كه بیش از 25 هزار كانون درگیر با یك رقابت و مسابقه به خیرات شدند كه این رقابت یكساله از درونش پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران درآمد چون قرار بر این بود كه در این مسابقه در معروف الگوها متمایز و مشخص شود و بعد هم این الگوها تكثیر شود.
پایگاه‌های مهم
به بهانه انتخاب قم به‌عنوان پایتخت فرهنگ و هنر مساجد ایران مناسب دیدیم كه تعدادی از مساجد مهم شهر قم را كه در حوزه‌های فعالیت‌های فرهنگی و هنری فعالیت چشمگیری داشته‌اند بررسی كنیم. مشخص است كه این مساجد تمام ظرفیت موجود این شهر فرهنگی نیستند و كماكان ظرفیت‌های دور از نظر بسیاری در این شهر وجود دارد كه عنوان جدید قم، طبیعتا به شكوفاتر شدن این ظرفیت كمك خواهد كرد.
مسجد جامع
بنا‌بر نقل موجود این مسجد، قدیمی‌ترین مسجد شهر قم است. مسجد جامع قم، دارای بنایی با مساحت حدود 6000 متر‌مربع می‌باشد كه ساخت و احداث آن، در چندین دوره مختلف، صورت گرفته‌است.
این عمارت كهن دارای قسمت‌‌های متعددی از جمله سردر ورودی، صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان می‌باشد. روایات حاكی از آن است كه گنبدخانه این مسجد، قبل از دیگر قسمت‌‌های این مسجد بنا شده‌است.
در حال حاضر این مجموعه علی‌رغم بافت قدیمی، امكانات بسیار مناسبی دارد كه می‌تواند محل خوبی برای فعالیت‌های مختلف فرهنگی و هنری باشد. برای مثال این مسجد مجهز به سیستم صوتی و تصویری پیشرفته IPTV با قابلیت‌هایی از قبیل انتخاب از طیف متنوعی از فیلم‌ها، انتخاب موسیقی و نمایش ادعیه است.
مسجد جمكران
مسجد جمكران، مسجدی منسوب به امام زمان(عج)، در حاشیه قم كه گفته شده در قرن چهارم قمری به‌دستور ایشان ساخته شده‌است. بنا‌به گفته میرزا حسین نوری، محدث شیعی در قرن چهاردهم، مسجد جمكران به دستور امام زمان(عج) و به‌دست شخصی به نام ابوالحسن از علمای قم بنا شده‌است. در حال حاضر این مسجد بعد از آستان مقدس حرم حضرت معصومه(س) جدی‌ترین و مهم‌ترین نهاد فرهنگی قم به‌شمار می‌آید. برخی از مراسم مذهبی مانند جشن نیمه‌شعبان، دعای توسل و دعای ندبه در این مسجد برگزار می‌شود و افرادی از مناطق مختلف ایران به‌ویژه در شب‌های چهارشنبه، در مسجد جمكران حضور می‌یابند. گفته شده‌است كه حضور مردم در شب‌های چهارشنبه در مسجد جمكران از زمان شیخ محمدتقی بافقی، عالم شیعی دوره پهلوی رونق گرفته است؛ چرا كه او به همراه شماری از طلاب، شب‌های چهارشنبه در مسجد جمكران به عبادت می‌پرداختند.
مسجد اعظم
مسجد اعظم قم مسجدی شیعی در كنار حرم حضرت معصومه(س) كه پرجمعیت‌ترین درس‌های حوزه علمیه قم در آن برگزار می‌شود. این مسجد در دهه ۱۳۳۰ شمسی با حمایت آیت‌ا... سید‌حسین بروجردی و معماری حسین لرزاده ساخته شد. در این مسجد حوادث سیاسی مهمی از جمله سخنرانی امام خمینی(ره) در فروردین ۱۳۴۳ رخ داده است. مسجد اعظم یكی از مهم‌ترین مراكز تدریس حوزه علمیه قم است و معمولا جلسه تدریس مراجع تقلید هر روزه در این مسجد برگزار می‌شود. به‌جز نماز جماعت و مراسم مهم مذهبی، این مسجد محل برگزاری مجالس ترحیم عالمان مشهور شیعه و اعتكاف در ایام البیض ماه رجب است. مسجد ۱۲ هزار متر‌مربع مساحت، چهار شبستان، یك صحن و یك كتابخانه دارد. قبر آیت‌ا... بروجردی نیز در یكی از ورودی‌های این مسجد است.
مسجد امام حسن عسکری(ع)
این مسجد عظیم نزدیك حرم واقع شده كه به صورت ابتدایی توسط احمدبن اسحاق اشعری(ره) به امر حضرت امام حسن عسكری(ع) ساخته شد، بدیهی است كه سال‌های بعد به توسعه و تعمیرات و بازسازی‌های جدید، پرداخته شد در دوران صفویه و قاجاریه تغییرات و اضافات در آن شده است و اخیرا نیز توسط مرحوم آیت‌ا... میرزا ابوالفضل زاهدی(ره) قسمت سرداب و مسجد بالای سرداب به طور كلی عوض شده و به صورت جالب و نوینی درآمده‌است. علاوه بر ادای فریضه نماز، برپایی برنامه‌های فرهنگی و تحصیل طلاب نیز در این مسجد صورت می‌گیرد، این مسجد یكی از پایگاه‌های مهم برگزاری مراسم اعتكاف در استان قم است؛ قدمت برگزاری مراسم اعتكاف در مسجد امام حسن عسکری(ع) به بیش از 90سال پیش میرسد.
