یک سال از شروعبه کار مجلس یازدهم گذشت؛ نمایندگان این دوره در چه زمینههایی موفق و در کدام موارد ناموفق بودهاند؟
یازده نکته از کارنامه مجلس یازدهم
پارلمان یازدهم با انتخاب هیأترئیسه مجلس برای اجلاسیه دوم قدم به یکسالگی خود گذاشت. عمر مجالس در ایران چهارساله است و از این رو شاید بررسی و ارزیابی عملکرد پارلمان در هر دوره 365 روزه، اقدام بایستهای باشد. طبعا انتظارات از مجلسی که رهبر معظم انقلاب در اولین دیداری که نمایندگان مجلس با ایشان داشتند بر انقلابی بودن آن تاکید داشتند و بهنوعی از ابتدای تشکیل رنگی اصولگرایانه داشت بیشتر از مجلسی است که رنگ بوی سهامی دارد. بازخوانی عملکرد یکساله مجلس یازدهم، اینکه منتخبان مردم چقدر نسبت به مسیری که از قبل برای خود در نظر گرفته بودند پیشرفت کردند و در چه مراحل از برنامهها و اهداف خود بازماندند را میتوان در قالب یک کارنامه بررسی کرد و دید آیا در طی یکسال گذشته نمایندگان مجلس توانستند که در کنار حفظ روحیه انقلابی در قالب انجام وظایف قانونی خود باری از مشکلات مردم بردارند یا اینکه در انجام برخی تکالیف خود، ضعف و نقایصی داشتند.
پایان امتیازدهی به غرب
مصوبه مجلس، اجرای دواطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کرد و جلوی شدیدترین بازرسیهای آژانس بینالمللی از فعالیتهای هستهای کشور را گرفت و قاطعانه در برابر غرب و متحدانش اعلام شد دوران امتیاز دادن از سوی ایران و امتیاز ندادن اروپا و طرفهای برجام گذشته است. از سوی دیگر مقدمات غنیسازی 20درصدی در فردو آغاز شد. با اتخاذ این سیاستها جمهوری اسلامی ایران با صراحت تاکید کرد تنها معادله قابلقبول پذیرش تعهد در برابر تعهد است. رویکرد جدید جمهوری اسلامی ایران همان موضع قاطع رهبری است که از این پس به عنوان «حرف قطعی» در محافل سیاسی مورد توجه قرار گرفت و این قاطعیت از این پس به عنوان یکی از زمینهها برای تقویت اقتدار ایران در عرصه سیاسی و بینالمللی شناخته میشود.
تحول ساختاری مجلس
یکی از مشکلات اصلی مجلس دهم، ناکارآمدی ساختار مجلس بوده است. موضوع کارآمدی نمایندگان و عملکرد مجلس همواره یکی از بحثهایی بوده که در ادوار مختلف فعالیت خانه ملت مورد بحث و بررسی بوده است و هربار نمایندگان برای اینکه روند فعالیت مجلس از کیفیت بهتر و مطلوبتری برخوردار باشد موضوع اصلاح آییننامه مجلس را مطرح میکردند. در مجلس یازدهم هم با تشکیل کمیسیون آییننامه داخلی مجلس از ابتدای شروع به کار خانه ملت این موضوع مورد پیگیری و بررسی نمایندگان قرار گرفت. یکی از آخرین تلاشهای نمایندگان ارائه 10بسته پیشنهادی برای اصلاح آییننامه داخلی بود. از حیث سازوکار مجلس، نحوه ورود نمایندگان به طرحها و لوایح ازجمله نکاتی بود که نشان میداد این دوره از فعالیت نمایندگان با دورههای قبلی تفاوتهایی دارد. بحث اصلاح موارد دهگانه آییننامه ازجمله این مسائل بود که تلاشهای کارشناسی زیادی از سوی نمایندگان برای این موضوع صورت گرفت.
نظارت میدانی، یک سرمایه اجتماعی
از سوی دیگر تاکید بیشتر روی مبحث نظارت آن هم به شیوه میدانی امیدهایی را در دل مردم زنده کرد تا از این پس نمایندگان و هیاترئیسه مجلس در قالب هیاتهای کارشناسی با افزایش سفرهای استانی خود بیشتر در جریان روند اجرایی مصوبات مجلس قرار گیرد. گرچه سرکشی به مناطق و حوزههای انتخابیه مختلف طبق قانون جزو وظایف نمایندگی محسوب نمیشود اما این سرکشیها جزو سرمایههای بزرگ اجتماعی حاکمیت است. یعنی مردم در محیطهای زندگی و اجتماعی خود با مسؤولانی مثل فرماندار، استاندار، فرمانده نیروی انتظامی، امامجمعه و ... روبهرو میشوند که عمدتا انتصابی هستند. در میان مسؤولان و مدیران کشور، رئیسجمهور، نمایندگان و اعضای شوراهای شهر و روستا هستند که از سوی مردم انتخاب میشوند. بنابراین حضور نمایندگان و رئیس مجلس در بین مردم منافع بسیار دارد و هم مردم میتوانند با آنها به صورت مستقیم گفتوگو کنند و مسائلشان را با آنها در میان بگذارند و هم نمایندگان میتوانند با آگاهی بیشتر از اوضاع و احوال اجتماعی و اقتصادی کشور به وظایف خود بهتر عمل کنند. بنابراین حفظ سرمایه اجتماعی کار بسیار مهمی است و نباید آن را از دست داد. این اقدام مورد تایید رهبری هم قرار گرفت. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی درباره نظر رهبر معظم انقلاب درباره نظارتهای میدانی وی، اظهار کرد: من در جلسهای خدمت رهبر انقلاب بودم و موارد را خدمت ایشان عرض میکردم. ایشان به بنده فرمودند که حتما این سفرهای استانی را، اولویت بدانید و بروید. اساس انقلاب این است که در بین مردم باشید، شرایط سخت مردم را بدانید و مردم در روزهای سخت، مسؤولان، مخصوصا روسای قوا را کنار خود ببینند. رفتن شما به آنها روحیه میدهد و باعث میشود تا مشکلات آنها را رفع کنید.
کارآمدی بودجه
تصویب بودجه 1400 را باید یکی دیگر از اقدامات مثبت مجلس یازدهمیها دانست. تاکید نمایندگان مردم بر واقعیبینی درآمدها، در نظرگرفتن تمهیداتی برای جلوگیری از سوءاستفادههای درآمدی و کسری بودجه، اخذ مالیات از خانههای خالی، اخذ مالیات از طبقات پردرآمد جامعه و فعالان عرصه مجازی، توجه به جهش تولید مسکن، تلاش برای اصلاح سیستم بانکداری و ... جزو نقاط قوت مجلس محسوب میشود.
اولویت معیشت
مجلس یازدهم بیش از ادوار دیگر مجلس روی اقتصاد و تامین معیشت مردم تمرکز دارد. فارغ از برخی شور و هیجانات ابتدایی نمایندگان مجلس یازدهم با توجه به روحیه جوانگرایی آنها اما بعد از شکلگیری کمیسیونهای تخصصی و روشن شدن تکلیف هرکدام از نمایندگان در قبال وظایف نظارتی و تقیننی، موضوع اقتصاد و بهبود شرایط زندگی مردم بیش از هر موضوع دیگری مورد توجه و اهتمام مجلسیان قرار گرفت. پرداختن به موضوعاتی مثل اصلاح قانون اوراق بهادار، ساماندهی بازار خودرو، تضمین کالاهای اساسی، مالیات بر عادی سرمایه، توجه به بانکداری اسلامی و دهها طرح دیگر حاکی از توجه نمایندگان به موضوعات اقتصادی است.
موضوع شفافیت آرای نمایندگان ازجمله شعارهای محوری نمایندگان مجلس یازدهم محسوب میشد. هدفی که البته با وجود جدیتی که در ابتدا از سوی برخی نمایندگان به کار برده میشد هنوز در لابهلای امور مرتبط با آییننامه سرگردان است و به نتیجهای مشخصی نرسیده.
دریافت امکانات با حفظ مشی انقلابیگری
از دیگر چالشهای مجلس یازدهم، بحث درباره دادن دناپلاس، مسکن و هدایا به نمایندگان بود. برخی در چنین فضایی این قضیه را با مشی انقلابی نمایندگان در تضاد میدانستند و در عین حال برخی دیگر شرایط زندگی نمایندگان و نحوه سرکشی به حوزههای انتخابیه را ازجمله دلایل دریافت این خودرو عنوان میکردند.
ترجیح ملاحظات منطقهای
بخشی از توجهات نمایندگان مجلس ناظر بر مشکلات حوزههای انتخابیه و بخشی دیگر هم معطوف به حوزههای تقنین و نظارت است. طبعا باید بین این مسائل تفکیک لازم صورت گیرد. بعضا به نظر میرسد برخی از نمایندگان بیش از آنکه بهصورت ملی و فراگیر فکر کنند توجه بیشتری نسبت به مسائل حوزههای انتخابیه خود نشان میدهند و در این راستا در حوزه نظارتی و در فرصت استفاده از ابزارهای قانونی در قالب تذکرات کتبی و شفاهی و سوال با مسؤول مربوط به خاطر مسائل حوزه انتخابیه چالش میکنند. این رویه البته در دوره گذشته هم تجربه شد و در عین حال انتظار میرود نگاه نمایندگان در این دوره از فعالیت پارلمان فراگیرتر باشد.
طرحهای غیرضرور
یکی از موضوعات چالشبرانگیز این است که ارائه برخی از طرحها متناسب با شرایط روز نیست یا کمتر به مسائل حیاتی جامعه میپردازند. گاهی طرحهایی در قالب دوفوریتی و حتی سهفوریتی از سوی نمایندگان ارائه میشود که ضرورتی برای آن احساس نمیشود. ازجمله اینکه برخی از نمایندگان طرح سهفوریتی برای تعطیلی یکماهه کشور ارائه داده بودند که با مخالفتهای زیادی روبهرو شد.
تداوم تصویب قوانین مشابه
نکته دیگر اینکه قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی در برخی موارد دچار آفت تکرار است و با قوانین قبلی مشابهتهایی دارد. پالایش قوانین موجود میتواند گام موثری در فرآیند کارآمدی مجلس تلقی شود. نکته دیگر اینکه به نظر میرسد مجلس باید حساسیت بیشتری در قبال اجرایی شدن قوانین از سوی نهادهای مسؤول نشان دهد.
لزوم حفظ شأن نمایندگی
رفتار بخشی از نمایندگان در حوزه اجتماعی و همچنین تاخیر مجلس برای رسیدگی به این موضوع شاید یکی از چالشهای پارلمان باشد. بعد از واکنشهایی فراوانی که در عرصه رسانهای، مجازی و سیاسی و اجتماعی در قبال رفتار نماینده سبزوار نسبت به یک سرباز راهور راهنمایی و رانندگی صورت گرفت مجلس وعده رسیدگی داد اما با گذشت چند ماه همچنان نتیجه رسیدگی از سوی هیات نظارت بر رفتار نمایندگان معلوم نیست.