گزارشی از عملکرد 8ساله دولت در زمینه توسعه راهها و حمل و نقل
راه نیمـهکـاره
وزارت راه و شهرسازی در حوزه افتتاح و بهرهبرداری پروژههای ریلی، جادهای، هوایی و دریایی عملكرد خوبی را در بین تمامی وزارتخانهها برجای گذاشته است، به طوری كه در بخش جادهای در این دولت معادل 25 درصد كل آزادراههای كشور به شبكه آزادراهی افزوده شده و 60 درصد از كل بزرگراههای كشور به بهرهبرداری رسیده است. تا پایان عمر دولت دوازدهم طول كل خطوط اصلی ریلی از ۱۰ هزار و ۲۲۳ كیلومتر در سال 92 به ۱۳ هزار كیلومتر میرسد، همچنین ظرفیت اسمی حمل و نقل دریایی، در طول این هشت سال 95 میلیون تن افزایش پیدا كرده است. سهم حمل و نقل هوایی از جابهجایی مسافر داخلی كشور، از 6/4 درصد در پایان دولت دهم به 3/7 درصد تا پایان سال گذشته رسیده كه انتظار میرود تا پایان دولت دوازدهم این آمار تا 7/7 درصد نیز افزایش یابد. همچنین تعداد هواپیماهای موجود در ناوگان كشور، از 121 فروند در سال 92 به ۳۲۸ فروند در پایان سال 99 رسیده است.
همچنین سهم حمل و نقل جادهای از جابهجایی مسافر داخلی كشور، از 86 درصد در پایان دولت دهم به 83/4 درصد تا پایان سال گذشته رسیده كه انتظار میرود تا پایان دولت دوازدهم این آمار تا 83 درصد نیز كاهش یابد.
از طرف دیگر سهم حمل و نقل جادهای از حمل و نقل بار داخلی كشور، از بیش از 91 درصد در پایان دولت دهم به 88/77 درصد تا پایان سال گذشته رسیده كه انتظار میرود تا پایان دولت دوازدهم این آمار تا 88/15 درصد نیز كاهش یابد، حال به بررسی اقدامات وزارت راه در زیربخشهای آزادراه، بزرگراه، راههای روستایی و راههای اصلی پرداخته میشود.
آزادراه
آمارهای وزارت راه و شهرسازی حاكی از آن است كه تا پایان دولت دهم طول آزادراههای كشور به 2185 كیلومتر آزادراه رسید كه این آمار تا اواسط سال 99 طول به 2500 كیلومتر افزایش پیدا كرد و پیشبینیهای حاكی از آن است كه تا پایان دولت دوازدهم این آمار به 3162 كیلومتر آزادراه خواهد رسید. بنابراین باید گفت كه طی هشت سال گذشته نزدیك به
1000 كیلومتر آزادراه در كشور به بهرهبرداری رسیده و در دولت یازدهم و دوازدهم معادل 25 درصد كل آزادراههای كشور به شبكه آزادراهی افزوده شده است.
اكنون كه دولت دوازدهم نیز رو به اتمام است، نزدیك به ۱۲۰۰ كیلومتر آزادراه در دست احداث قرار دارد كه ۲۸۵ كیلومتر از این آزادراهها كه در سه پروژه توسط شركت ساخت و توسعه زیرساختهای حملونقل كشور احداث میشوند، تا پیش از اتمام دولت تدبیر و امید افتتاح خواهند شد.
همچنین از مهمترین پروژههای افتتاحشده در هشت سال گذشته، میتوان به احداث آزادراه تهران - شمال به طول
32 كیلومتر، آزادراه تبریز - ارومیه به طول 28 كیلومتر، تعریض آزادراه تهران- كرج به طول 14/5 كیلومتر، آزادراه ساوه - همدان به طول 33 كیلومتر، آزادراه كنارگذر غربی اصفهان به طول 14 كیلومتر، آزادراه منجیل- رودبار به طول 3/5 كیلومتر و آزادراه قم - گرمسار به طول 152 كیلومتر و آزادراه غدیر كمربند جنوبی تهران به طول 158 كیلومتر اشاره كرد.
بزرگراه
در هشت سال گذشته حدود 8000 كیلومتر بزرگراه در كشور احداث شده، به معنای دیگر 60 درصد از كل بزرگراههای كشور، در دولتهای یازدهم و دوازدهم احداث شده است. با این وجود و طبق گزارشات وزارت راه و شهرسازی، آهنگ احداث بزرگراه حتی در ماههای پایانی دولت نیز قصد كند شدن ندارد و جهاد ساخت بزرگراه كماكان ادامه دارد. به طوری كه تا پایان دولت، 917 كیلومتر بزرگراه دیگر تكمیل شده و به بهرهبرداری خواهد رسید. در سه ماهه نخست سال 1400، 40 پروژه ساخت و بهسازی بزرگراه در شركت ساخت و توسعه زیربناهای حملونقل كشور در جریان بوده است كه بخش مهمی از این پروژهها در ماههای اردیبهشت و خرداد به اتمام رسیده و بخشی دیگر نیز در تیرماه به بهرهبرداری خواهد رسید.
از مهمترین پروژههای افتتاحشده در هشت سال گذشته، میتوان به احداث بزرگراه نائین- انارك، بزرگراه بم-زاهدان- میرجاوه، باند دوم بابامیدان -یاسوج - سمیرم، احداث قطعه ششم باند دوم محور زابل- زاهدان، احداث بزرگراه انزلی - رشت -
لاهیجان - بابلسر - بابل، آمل -محمودآباد، ساری - بهشهر، تیران- سامان- چالشتر، بزرگراه شهركرد- بن - داران، بزرگراه اهر-تبریز، راه اصلی دشت ارژن - كازرون، لار- كهورستان، لار-بستك، لار- جهرم، گزبلند - احمدی - برازجان، فیروزآباد -جم، سوریان - هرابرجان - هرات و هرات به شهربابك، راه اصلی سنگر - سیاهكل اشاره كرد.
راه روستایی
آمارها نشان میدهد كه طی هشت سال گذشته نزدیك به 12 هزار و 500 كیلومتر راه روستایی در كشور به بهرهبرداری رسیده است.
گفتنی است پیش از انقلاب اسلامی در كشور 9000 كیلومتر راه روستایی وجود داشت كه ۲۰۰ كیلومتر آن آسفالت شده بود، اما امروز طول راههای روستایی كشور به ۲۰۶ هزار كیلومتر رسیده است و ۱۱۱ كیلومتر آن حداقل یك بار آسفالت شده است.
با این حال سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای اعلام كرده كه در حوزه افتتاح راههای روستایی در پایان دولت قرار است با انجام عملیاتهایی همچون احداث محور، آسفالت، بهسازی و تكمیل راه روستایی در ۸۰ پروژه، این طرحها را افتتاح کند و به بهرهبرداری برساند. این تعداد پروژه در حوزه راههای روستایی، در استانهایی مانند هرمزگان، گلستان، آذربایجانشرقی، آذربایجانغربی، البرز، چهارمحال و بختیاری، خراسانجنوبی، خراسانرضوی، ایلام، اصفهان، اردبیل، خراسانشمالی، لرستان، مازندران، سمنان، مركزی، خوزستان، زنجان، فارس، قزوین، قم، كردستان، كرمان، كرمانشاه، كهگیلویه و بویراحمد، گیلان و ایرانشهر خواهد بود كه تا تیر سال ١۴٠٠ به بهرهبرداری میرسد.
راه اصلی
آمارهای وزارت راه و شهرسازی حاكی از آن است كه تا پایان دولت دهم، طول راههای اصلی كشور به 21 هزار و 234 كیلومتر راه اصلی رسیده كه طبق آمار تا اواسط سال 99 طول این راههای اصلی 25 هزار و 814 كیلومتر بوده و پیشبینیهای این وزارتخانه حاكی از آن است كه تا پایان دولت دوازدهم این آمار به26 هزار و 28 كیلومتر راه اصلی خواهد رسید. این آمارها نشان میدهد كه طی هشت سال گذشته، نزدیك به 4580 كیلومتر راه اصلی و آسفالت در كشور به بهرهبرداری رسیده است.
از جمله پروژههای احداث راه اصلی در كشور كه در تیرماه به اتمام میرسد، میتوان به احداث 20 كیلومتر راه اصلی میانه - میاندوآب، فیروزآباد - آقكند، رضوانشهر -خلخال و فیروزآباد- خلخال اشاره كرد. راه اصلی كرمان - بافت و محور كرمان - دیهوك، راه اصلی ایذه - باغملك - هفتگل - نمره یك - قبرسید، رامهرمز - نمره یك، كنارگذرهای شوشتر و دزفول و محور كارون 3 - دشت ایذه، راه اصلی اهواز -
رامهرمز - بهبهان، ماهشهر - هندیجان - دیلم، دارخوین -
شادگان - خوردورق و واریانت تنگ فنی و راه اصلی ساری -
كیاسر - سمنان و دامغان - معلمان -جندق - چوپانان - اردكان و طرود- شاهرود اشاره كرد.
پنج مركز استان، یعنی همدان، رشت، كرمانشاه، ارومیه و تبریز (از مسیر جدید) به شبكه ریلی كشور متصل شده و تا پایان امسال استانهای اردبیل، چهارمحالوبختیاری، كردستان و بخشهایی از خراسانشمالی نیز دارای خط آهن خواهند شد. از سوی دیگر، احداث راهآهن خواف-هرات در این دولت سبب شده كه اتصال ریلی افغانستان به داخل ایران برقرار شده و از این مسیر، ترانزیت افغانستان و حوزه آسیای میانه به حوزه اقیانوس هند گسترش یابد.
به صورت كلی عملكرد وزارت راه و شهرسازی در دولت تدبیر و امید در حوزههای مختلف ناوگان حمل و نقل ریلی كشور
حاكی است كه طی سالهای 92 تا ۹۹ تعداد كل ناوگان ریلی نو و بازسازیشده داخلی، رشد قابلتوجهی داشته، به طوری كه تعداد كل ناوگان ریلی شامل انواع لكوموتیو، واگن باری، واگن مسافربری و خودكشش، ۲۵ هزار و ۱۱۳ دستگاه بوده است و پیشبینی میشود این تعداد تا پایان دولت تدبیر و امید به ۲۹ هزار و ۸۰۴ دستگاه افزایش پیدا كند.
از سال ۱۳۹۴ كه در واقع نیمه دوم دولت یازدهم محسوب میشود، افزایش تعداد ناوگان ریلی كشور رشد چشمگیری داشته و طی سالهای ۹۶، ۹۸ و ۹۹ تعداد كل واگنهای باری به بیش از ۷۷ هزار دستگاه رسیده است.
همچنین در سالهای ۹۴، ۹۶، ۹۸ و ۹۹ كلیه ناوگان ریلی توسعهیافته با بهرهگیری از حداكثر توان تولید داخل
بوده است، پیشبینی این بود تا پایان سال ۱۳۹۹ تعداد ناوگان ریلی توسعهیافته از طریق تولید ناوگان نو و بازسازیشده داخلی از میزان این شاخص در سال ۹۸ پیشی بگیرد.
طول كل خطوط اصلی ریلی در سال ۹۲ و شروع دولت تدبیر و امید ۱۰ هزار و ۲۲۳ كیلومتر بوده كه تاكنون به ۱۱ هزار و ۷۷۳ كیلومتر رسیده است و پیشبینی میشود تا پایان كار این دولت
به ۱۳ هزار كیلومتر برسد. این آمارها نشان میدهد طی هشت سال گذشته نزدیك به
1436 خط اصلی ریلی به بهرهبرداری رسیده است؛ همچنین باید 331 خط فرعی ریلی به بهرهبرداری برسد.
تعداد لكوموتیوهای موجود در ابتدای كار این دولت، در سال ۹۲ حدود ۷۷۸ دستگاه بوده كه هماكنون به ۹۵۱ مورد رسیده است و پیشبینی میشود تا پایان كار این دولت به ۹۶۲ دستگاه برسد. همچنین تعداد واگنهای باری موجود ۲۲ هزار و ۲۳۰ دستگاه در سال ۹۲ بوده كه این تعداد هماكنون به ۲۶ هزار و ۴۴۵ دستگاه رسیده است و پیشبینی میشود تا پایان كار این دولت
به ۲۶ هزار و ۷۰۰ دستگاه برسد.
تعداد كل واگنهای مسافربری در سال ۹۲ حدود 1983 دستگاه بوده كه هماكنون به 1885 مورد رسیده است و با برنامههای انجامشده، پیشبینی میشود تا پایان كار دولت به تعداد
1893 دستگاه برسد. همچنین تعداد واگنهای مسافربری خودكشش ۱۲۱ دستگاه در سال ۹۲ بوده كه به ۲۴۵ دستگاه در بازه زمانی فعلی رسیده است و دولت بنا دارد تا پایان زمان كار خود این تعداد را به ۲۴۹ دستگاه ارتقاء دهد.
تعداد كل واگنهای باری در ابتدای سال ۹۲ حدود
۲۲ هزار و ۵۶۳ دستگاه بوده است كه در ۱۰ ماهه سال ۹۹ به ۲۶ هزار و ۴۴۵ دستگاه رسیده است. گفتنی است، تعداد مسافر جابهجا شده در سال ۹۲ حدود ۲۵ هزار و ۵۳۳ نفر بوده كه در ۱۰ ماهه سال ۹۹ این رقم به 8200 نفر رسیده است.
سهم حمل و نقل ریلی از جابهجایی مسافر عمومی داخلی در سال ۹۲ حدود ۶ درصد بوده است كه این رقم در ۱۰ ماهه
سال ۹۹ به ۹ درصد افزایش یافته است.
سهم حمل و نقل ریلی از ترانزیت كشور نیز از 8 درصد در پایان دولت دهم، به 24 درصد تا پایان سال گذشته رسیده كه انتظار میرود تا پایان دولت دوازدهم، این آمار به 26 درصد نیز ارتقاء یابد.
از طرف دیگر سهم حمل و نقل ریلی از جابهجایی مسافر داخلی كشور از 7/4 درصد در پایان دولت دهم به 6/9 درصد تا پایان سال گذشته رسیده كه انتظار میرود تا پایان دولت دوازدهم، این آمار ثابت بماند و تغییر محسوسی در آن ایجاد نشود.
سهم ریلی در حمل و نقل بار داخلی كشور از بیش از
8 درصد در پایان دولت دهم به بیش از 11 درصد تا پایان سال گذشته رسیده كه انتظار میرود تا پایان دولت دوازدهم، این آمار به نزدیك به 12 درصد ارتقاء یابد. از مهمترین خطوط ریلی احداثشده میتوان به احداث خط ریلی قزوین - رشت به طول 164 كیلومتر و خط آهن میانه- بستانآباد به طول 132 كیلومتر، راهآهن ملایر- كرمانشاه به طول 157 كیلومتر و راهآهن مراغه -ارومیه به طول 95 كیلومتر اشاره نمود. از طرف دیگر براساس اعلام شركت ساخت و توسعه زیربناهای
حمل و نقل كشور، در حال حاضر پنج پروژه ریلی در این شركت فعال است كه پیشبینی میشود تا قبل از پایان دولت دوازدهم به بهرهبرداری برسند.
ظرفیت تعداد مسافر در سال ۱۳۹۲، 6/16 میلیون مسافر داخلی و 1/9 میلیون مسافر خارجی از خدمات صنعت هوانوردی كشور استفاده كرده بودند، اما این رقم در سال ۱۳۹۶ یعنی سال اوج فعالیت هوانوردی در دولت تدبیر و امید به ترتیب به ارقام 7/23 و ۱۲ میلیون رسیده است. در سال ۱۳۹۸ و پیش از آغاز بحران كرونا نیز 5/18 میلیون مسافر داخلی و 5/8 میلیون مسافر خارجی، با استفاده از ظرفیتهای هوانوردی ایران جابهجا شدهاند. همچنین در سال ۱۳۹۲، سهم هوانوردی از جابهجایی مسافر عمومی داخلی ۴ درصد بوده كه این سهم در سال ۱۳۹۶ به ۸ درصد رسیده و اكنون نیز ۶ درصد است.
8 خرداد سال جاری بود كه اسلامی وزیر راه و شهرسازی از افزایش ظرفیت فرودگاههای كشور به ۵۷ میلیون مسافر در سال، در دولت تدبیر و امید خبر داد و گفت: «طی سه سال اخیر به ظرفیت فرودگاهها ۱۰ میلیون نفر افزوده شده كه تا پایان ۱۴۰۰ این ظرفیت حدودا ۱۰ میلیون نفر دیگر افزایش پیدا خواهد كرد.
بهرهبرداری از ترمینال سلام شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) با افزایش ظرفیت سالانه به میزان 4/5 میلیون مسافر با اعتباری بالغ بر 700 میلیارد تومان و ترمینال جدید اردبیل با افزایش ظرفیت سالانه به میزان یک میلیون مسافر به ارزش مبلغ 50 میلیارد تومان، احداث، توسعه و بازسازی 9 فرودگاه داخلی و بینالمللی به ظرفیت پنج میلیون و 300 هزار نفر در فرودگاههای اردبیل، تبریز، ارومیه، بجنورد، اهواز، ایرانشهر، لارستان، لامرد و ساری، افزایش ظرفیت اپرون به میزان 13 استند و مساحت 567 هزار متر مربع در فرودگاههای ساری، بندر عباس، شیراز، زاهدان و بوشهر و همچنین توسعه، نوسازی و بهسازی سطوح عوامل میدان پروازی فرودگاه به میزان دو میلیون و 539 هزار متر مربع در فرودگاههای پارسآباد، تبریز، لارستان، سمنان، زنجان، شیراز، یاسوج، خرمآباد و رامسر از مهمترین اقدامات وزارت راه در افزایش تعداد ظرفیت مسافران هوایی طی هشت سال گذشته بوده است.
ظرفیت افزایش ناوگان
بعد از مذاكرات ایران با كشورهای غربی و امضای قرارداد برجام، ایران توانست چندین فروند هواپیما از شركتهای مطرح ای تی آر ایتالیا و ایرباس خریداری كند.
در سال ۱۳۸۴ كل ناوگان حمل و نقل هوایی كشور ۱۲۱ فروند بوده كه تعداد ۷۸ فروند آن ناوگان فعال بوده است و با متوسط رشد حدود ۱۰ درصد، در سال ۱۳۹۱ تعداد كل ناوگان حمل و نقل هوایی كشور به ۲۱۹ فروند ارتقاء پیدا کرده كه تعداد ۱۳۲ فروند از آنها فعال میباشد. در حال حاضر نیز تعداد هواپیماهای موجود در ناوگان ۳۲۸ فروند است كه از این تعداد 162 فروند فعال است و پرواز دارند. با این حال پس از خروج یكطرفه آمریكا از برجام و بازگشت مجدد تحریمها، مسیر خرید و نوسازی ناوگان هوایی كشور با چالش اساسی مواجه شده است. بهطوریكه قراردادهای ایران با سه شركت هواپیمایی برای خرید ۲۰۰ فروند هواپیما معلق و روند تحویل هواپیماهای خریداریشده، متوقف شده است.
ظرفیت اسمی حمل و نقل بنادر و دریانوردی كشور
آمارها نشان میدهد تا پایان دولت دهم ظرفیت اسمی حمل و نقل دریایی 180 میلیون تن بوده كه این آمار تا اواسط سال 99 به 246 میلیون تن رسیده و پیشبینیهای وزارت راه و شهرسازی این است كه تا پایان دولت دوازدهم، این آمار به 275 میلیون تن خواهد رسید.
این آمارها نشان میدهد كه ظرفیت اسمی حمل و نقل دریایی در طول این هشت سال 95 میلیون تن افزایش پیدا كرده است.
ظرفیت كانتینری حمل و نقل بنادر و دریانوردی كشور
آمارها نشان میدهد كه تا پایان دولت دهم ظرفیت كانتینری حمل و نقل دریایی 4580 پا(TEU) بوده كه این آمار تا اواسط سال 99 به 7700 پا(TEU) رسیده بود و پیشبینیهای وزارت راه و شهرسازی این است كه تا پایان دولت دوازدهم این آمار به 8300 پا(TEU) خواهد رسید.
از طرف دیگر، طرح بزرگ ساخت قطاربرقی مشهد-تهران که قرار بود طعم شیرین کاهش 50درصدی زمان سفر بین این دو شهر را به کام میلیونها زائر بنشاند، پس از ۱۰سال کش وقوس با درصد پیشرفت فیزیکی «صفر» همچنان در نقطه مانده است؛ موضوعی که مدیرعامل شرکت راهآهن اواخر سال گذشته در آخرین اظهارنظر خود در این باره به صورت رسمی آن را تأیید کرد که فاینانسور چینی اعلام کرده است نمیتواند پروژه راهآهن برقی تهران-مشهد را بسازد و قرار شده با توان و ظرفیت داخلی ساخته شود.
یکی دیگر از انتقادات وارده به وزارت راه این است که در سالهای اخیر، بلیت قطار و هواپیما با افزایش زیادی روبهرو بوده است و حتی روز گذشته مسؤولان افزایش 60 درصدی بلیت قطار را مطرح کردند و قیمت بلیت هواپیما نیز در شرایطی در مهرماه سال گذشته افزایش 50 تا 80 درصدی را به خود دیده که در خرداد همان سال افزایش یافته بود؛ در حالی که طی سالهای اخیر، از میزان قدرت خرید خانوار بهشدت کاسته شده است و عملا با گرانی بلیت این دو وسیله نقلیه، مردم طبقات پایین و متوسط از سفرهای زیارتی و سیاحتی محروم میشوند.
از طرف دیگر، بدون شک احداث راهها و جادهها یکی از نیازهای ضروری کشور برای توسعه ارتباطات است. اما پرواضح است احداث جاده جدید به طور قطع با تخریب جنگلها و آلودگیهای زیستمحیطی همراه خواهد بود.
به طوری که در سالهای اخیر در ساخت جادههای جدید در کشور، کمترین توجهی به محیطزیست توسط وزارت راه و شهرسازی نشده است. به بیان دیگر، با وجود شکننده بودن وضعیت طبیعی بهویژه مسیر جادهها و راهها باید در خاکبرداری و اقدامات دیگر توجه زیادی شود که عملا اینگونه نشده است. در نتیجه، آسیبهای جدی به محیطزیست بیشتر مناطق کشور وارد شده است. بنابراین اجرای طرحهایی که به گونه دقیق کارشناسی نشدهاند در بلندمدت نه تنها ثمری نخواهد داشت، بلکه باعث ضرر و زیان ملی قابلتوجهی خواهد شد.
و در پایان به آمار فزاینده جادههای ناایمن و حادثهساز کشور میتوان اشاره کرد، به طوری که وضعیت فاجعهبار جادهها و خیابانهای تمام کشور بر هیچکس پوشیده نیست و تقریبا تمام مردم به نحوی در جادههای کشور دچار صدمات مالی یا جانی شدهاند. ولی در این بین جادههایی هستند که تردد در آنها به مراتب بیشتر از نقاط دیگر کشور است و برخلاف انتظار، ایمنی این جادهها چندان چنگی به دل نمیزند. به همین دلیل هر ساله آمار فوتیها در این جادهها رو به فزونی است و وزارت راه و شهرسازی هنوز نتوانسته آنچنان که باید و شاید برای ایمنسازی راههای حادثهساز و فاقد زیرساخت چارهای بیندیشد.