چند روایت از فعالیتهای تبلیغی عقیله بنیهاشم(س) در گفتوگو با رئیس مجمع تبیین و ترویج تمدن نوین اسلامی
زینب کبری(س) پرچمدار رسانه اهل بیت(ع)
شخصیت حضرتزینب(س) در تاریخ اسلام و شیعه تنها به عنوان زنی از خاندان وحی مطرح نیست. او بانویی است که تأثیرگذاری بسیاری در دنیای پیرامون خود در نقل حدیث، فعالیتهای علمی و فرهنگی و روشنگری سیاسی داشتهاست. مهمترین نقل قول تاریخی از حیات این بانوی گرانقدر در وقایع عاشورا و پس از آن است. اتفاقاتی که منجر شد برای مدتی او در کنار امام سجاد(ع) پرچمداری تبلیغی- رسانهای جریان اهلبیت را به دست بگیرد و تحولات ژرفی در دنیای اسلام بهوجود آورد. از این رو تحلیل شخصیت زینب کبری(س) نه به عنوان خواهرستم کشیده حسینبنعلی(ع)، و نه به عنوان دختری که مادر خود را در خردسالی از دست داده، که به عنوان بانویی تأثیرگذار قابل بررسی است. حجتالاسلام دکتر عباس نصیری فرد استاد دانشگاه، پژوهشگر معرفتشناسی دینی، رئیس مجمع تبیین و ترویج تمدن نوین اسلامی در گفتوگوی پیش رو به بیان رمز و راز موفقیت زینب کبری(س) در فعالیتهای تبلیغی پرداختهاست.
شخصیت حضرتزینب(س) باید به درستی شناخته شود و ایشان را به عنوان الگوی قابل دسترس برای دختران و جامعه زنان جامعه مطرح کنیم. در غیر این صورت ایشان فقط به عنوان شخصی مطرح میشود که به هیچ وجه دستیافتنی نیست.
حضرتزینب(س) نقشی متفاوت نسبت به زنان عصر خود داشت و تأثیری بهسزا بر جامعه خود گذاشت و این نشان از بلوغ فکری، رشد سیاسی و تأثیرگذاری ایشان بود.
تربیت حضرتزینب(س) توسط پیامبر اکرم(ص) و حضرتعلی(ع) و مادری همچون فاطمه زهرا(س) و برادرانی همانند امامحسن و امامحسین(ع)سبب شد این شخصیت والامقام به عنوان سومین بانوی جهان اسلام پس از حضرتخدیجه(س) و فاطمه زهرا(س) به شمار آید.
از دوران کودکی، نبوغ و درکی فوقالعاده در وجود بانوی قهرمان کربلا، به ویژه در مسائل اعتقادی مشاهده میشد. سخنان و خطبههای عالمانه، همراه با استدلال به آیات قرآن، در کوفه مجلس عبیدا...بن زیاد و همچنین در دربار یزید، از سوی حضرتزینب(س) هر کدام شاهدی بر توانایی دانش این بانوست. ابن عباس گفتار پر ارج فاطمه زهرا(س) را درباره «فدک»، از حضرتزینب(س)نقل کرده، میگوید: «عقیله ما زینب دختر علی چنین گفت...» افزون بر آن، درس و تفسیر قرآن از سوی حضرتزینب(س)، برای زنهای کوفه در زمان حکومت پدرش حضرتعلی(ع)بیانگر دانش ایشان است.
عقیله بنیهاشم حتی آگاهی به حوادث آینده را از پدر بزرگوار خود فرا گرفتهبود، همانگونه که بعضی از اصحاب خاص پیامبر(ص) مانند سلمان، ابوذر و برخی یاران حضرتعلی(ع)مانند میثم تمار و رشید هجری به اینگونه اسرار آگاه بود. در هر صورت، حضرتزینب «عالمه غیرمعلَّمه» بود، چنانکه احتجاجات او در کوفه و شام در برابر دشمن مانند احتجاج مادرش حضرتزهرا(س) بود که درباره «فدک» ابراز کرد.
حضرتزینب(س) که ایشان را با خطابه بسیار مشهورش میشناسیم،چگونه توانست در عصر بیرسانه صدای قدرتمندی شود که ارزش رسانهای آن تاکنون ادامه داشته و دارد؟
حضرتزینب(س) هم که دستپرورده خاندان وحی و دوستار هدایت مردم به سوی سعادت و رستگاری بود، در میدان تبلیغ نقش موثری داشت بنابراین میتوانند الگوی شایستهای برای دیگران باشند. ایشان در فرصتهای مختلف متناسب با شرایط و مخاطبان از شیوههای پیامرسانی مؤثری استفاده میکردند و با توان علمیبالا و شجاعت و شهامت سعی میکردند به تمییز جبهه حق و باطل بپردازند. حضرتزینب(س) علاوه بر اینکه پایبند به فضائل الهی بود، با عمق جان مصائب و ارزشهای نهضت و قیام عاشورا را درک کرد. ایشان جهاد خود را خوب تبلیغ کردن، خوب سخن گفتن و ابلاغ پیام شهیدان دید و برای این منظور تصمیم گرفت در شهرها و سرزمینها حقیقت وقایع عاشورا را بازگو کند. حضرتزینب(س) دو خطبه اصلی، یکی در کوفه و دیگری در شام (مجلس یزید) ایراد کرد که هر دو اهمیتی بهسزا دارند. این دو خطبه هم از حیث مضمون و محتوا و هم شرایط مکانی و موقعیت ایراد آن متفاوتند. اندیشمندانی که در خطبههای حضرتزینب(س) تدبر کردهاند به ویژگیها و صفات خاص اشاره داشتهاند که میتواند ویژگیهای یک مبلغ و یک مروج عقیده باشد. در میان این مورخان میتوان به افرادی نظیر مرحوم مکرم در کتاب «مقتل الحسین»، شیخ جعفر نقدی در کتاب «زینب کبری» و اسد حیدر در کتاب «مع الحسین فی نهضته» و بسیاری دیگر اشاره کرد.
آنان به عناصر و ویژگیهایی مثل سخنوری، بلاغت، رسایی، قدرت بیان و استدلال اشاره کردهاند که بسیار شبیه سخنوری امامعلی(ع) است. صراحت، شیوایی و تأثیرگذاری بر مخاطبان و شنوندگان از ویژگیهای یک خطابه است و خطیب و سخنور باید شجاعت بیان حقایق در هر مجلسی را که باشد داشته باشد. علی احمد شلبی در این زمینه معتقد است تغییر افکار عمومیمدینه و آگاهی آنها نسبت به فاجعهای که در کربلا اتفاق افتاد و نیز آگاهی نسبت به فساد و تباهی خاندان اموی مرهون روشنگریهای حضرتزینب(س) است.
حضرتزینب(س) در در عصر عاشورا از چه تاکتیکهای رسانهای برای عمومیکردن پیام حسین(ع) استفاده کرد؟
گرچه اصول روانشناسی در تبلیغ به صورت کلاسیک از ابتکارات علوم معاصر است ولی در تبلیغات اصیل آسمانی نیز مورد توجه قرار گرفتهاست و سیره رهبران و ائمهاطهار نشان میدهد آن است که آنان در تبلیغ به اصول روانشناسی فردی و اجتماعی توجه کامل داشتهاند. حضرتزینب(س) نیز، در امر رساندن پیام امامحسین(ع) به جهانیان از این اصول از جمله تحقیر دشمنان، تکریم دوستان، تحریک عواطف و مخاطبشناسی استفاده کرد.
وقتی که با کوفیان سخن میگوید، در آغاز خطبه بر اصالت خاندان خودش تاکید میورزد و از پیامبر (ص) تعبیر به پدر میکند تا عواطف و احساسات مردم را در اختیار بگیرد و آنان خود بهخود آماده قیام شوند. یکی از عوامل موفقیت زینب (س) در رساندن پیام حسینی به جهانیان، بهرهگیری از شیوههای موفق در تبلیغ بودهاست. یکی از آنها تبلیغ با عمل بودهاست او همواره تلاش میکرد به وظیفه الهی خود عمل کند و در رعایت حلال و حرام الهی هیچگونه سهلانگاری نمیکرد و از هیچ وظیفه شرعی فروگذار نمیکرد. نقل است وقتی اسرا را وارد کوفه کردند، مردم کوفه از روی ترحم به اطفال و اسیران نان و خرما میدادند، امکلثوم فریاد میزد: ای اهل کوفه! صدقه بر ما حرام است و آنان را از دست و دهان بچهها میگرفت و به سوی مردم میانداخت. یکی از موارد عملی تبلیغ حضرتزینب (س) حفظ حجاب است، او نه تنها در حالت عادی، بلکه در بحرانیترین لحظات زندگی اهتمام زیادی در حفظ خود از دیدههای مردم داشت. او میخواهد با عمل و رفتار خود به جهانیان بفهماند حسین و یارانش برای احیای احکام الهی شهید شدهاند و زنان و کودکانش به همین دلیل به اسارت میروند و بنیامیه و دستگاه حاکمه یزید نسبت به احکام الهی نه تنها بیاعتنا هستند بلکه احکام الهی را واژگون نشان میدهند.
یکی دیگر از شیوههای تبلیغی حضرتزینب(س) دعا و عبادت است. او همواره میدانست دشمنان در انتظارند تا کوچکترین واکنش کلامی را جستوجو کنند که نشانهای از ضعف خاندان وحی باشد و از این رو او برای این که دشمنان را مایوس کند در روز یازدهم وقتی که در کنار جسد برادر آمد توقف کرد و عرض کرد: خداوندا این قربانی کوچک را از ما قبول کن.
از دعایی که حضرتزینب(س) نمود میتوان دریافت که با همه این مصایب و مشکلات باز هم در برابر توفانهای کوبنده ایستادهاست و با خدای خود میگوید: «ای پناهگاه آن که جز تو پناهی ندارد، ای تکیهگاه آن که جز تو پشتوانهای نمیشناسد، ای خدایی که سیاهی شب و سپیدی روز و روشنایی خورشید و صدای آرام درخت و آب بر تو سجده میکنند، ای خدا، ای خدا، ای خدا.
آیا در جنگ رسانهای آن زمان حضرت توانست رقابت را به نفع جریان حسینی بچرخاند؟
دو جریان و جبهه رسانهای در آن زمان فعال بود، جبهه نخست متعلق به یزید و بنیامیه بود که تلاش میکرد باطلگرایی را ترویج کند و مبارزه با حقانیت اسلام و اهلبیت(ع) بود. جبهه دوم، رسانه جریان حق و اهل بیت بود که توسط اهل بیت و شاگردان و یاران آنان اداره میشد و به دنبال آگاهی بخشی به مردم بود. در مقابله این دو جریان رسانهای با یکدیگر، قیام امامحسین(ع)، حرکتی بود علیه رسانه باطل یزیدی.
هدف جریان یزیدی حذف اندیشه دینی مبتنی بر مکتباهلبیت از جانعه بود و قیام حسینی مانع تحقق این هدف شد. بعد از شهادت امامحسین(ع)، همه جریانهای فکری و سیاسی مانند تاسیس حوزههای علمیه شیعی توسط صادقین(ع) و قیامهای عدالتخواهانه که تا به امروز هم ادامه دارد، متاثر از قیام حسینی و حرکت تبلیغی حضرتزینب(س) است. بعد از شهادت امامحسین(ع)، حضرتسجاد و زینب کبری(علیهماالسلام) پرچمدار رسانه اهلبیت بودند. حرکتی که باعث شد تفکر و اندیشه امویان از بین برود و مکتباهلبیت(ع) تداوم یابد و به دست جامعه بشری برسد. این اتفاق ثمره تلاش رسانهای – تبلیغی امامسجاد و حضرتزینب(علیهماالسلام) است. رمز موفقیت انقلاب رسانهای زینب(س) این بود که آرمانهای قیام حسینی در لایههای اجتماعی جهان اسلام نفوذ کرد. امروز حرکتهای ضدامپریالیستی و عدالتخواهانه جهان اسلام مبتنی بر اندیشههای عاشورایی و زینبی شکل گرفتهاست.
رسالت زنان جامعه ما در مسیری که زینب کبری(س) پیمود، چیست؟
یکی از تکنیکهای تبلیغی حضرتزینب(س) این بود که حضور اجتماعی داشت. یعنی مردم، مطالب را از زبان خودش میشنیدند. این مساله مانع تحریف مطالب شد. نکته مهم این حضور این است که زن با حفظ شعایر و پرهیز از حرام میتواند در جامعه حضور داشتهباشد و مانعی برای آن نیست و در مواقعی که ضرورت دینی است، حضور او لازم و واجب است که فعالیت اجتماعی داشتهباشد. بنابراین حضور زنان در جامعه جایز است که در مواقعی لازم و واجب است. البته به شرط رعایت دستورات دینی.