شاعری برای همه اعصار

به انگیزه سالگرد درگذشت پروین اعتصامی

شاعری برای همه اعصار


پروین اعتصامی در طول عمر کوتاه اما پربرکت خود، دیوانی مشتمل بر اشعاری در قالب مثنوی، قطعه و قصیده را منتشر کرده‌است. این بانوی اندیشمند در بستر مناسبی پرورش پیدا کرد. کمااین‌که هر دانه‌ای که در نهایت تبدیل به درختی مثمرثمر و کارآمد می‌شود و در نهایت می‌توان از میوه‌های آن بهره برد هم از ابتدا در محیطی مناسب پرورش می‌یابد. خانواده و بالاخص پدر ایشان شخصیت نام‌آشنایی در هنر، فرهنگ و سیاست این کشور بودند و اقدامات ارزشمندی را از خود به یادگار گذاشتند. حتی اگر در مضامین و معانی اشعار پروین دقیق شویم، کاملا دلبستگی عمیق او را به پدرش، روحیه ظلم‌ستیزی و مخالفت با ستمگران و حمایت و وفاق با محرومان و زجرکشیدگان را می‌بینیم. البته موردی که ذکر کردم صرفا مختص به پروین نمی‌شود بلکه اکثر
قریب به‌اتفاق هنرمندان ما در خانواده‌های فرهنگی (به معنای خانواده‌ای که از ادبیات و فرهنگ و هنر برخوردار است و آشنایی فرزندانش با گنجینه‌های ادبی برایشان حائز اهمیت است) پرورش یافتند. پروین اعتصامی هم با گنجینه‌های ادبی آشنا بود و از سنین خیلی کم مورد توجه جامعه ادبی کشور قرار گرفت و کم‌کم جایگاه خود را در ادبیات فارسی ایران پیدا کرد. پروین اعتصامی در عمر کوتاه خود، آثار منسجم و جذابی را تالیف کرد و درجه و مقام رفیعی بین بانوان شاعر ایران یافت.
به تعبیر ولادیمیر مایاکوفسکی (یکی از بزرگ‌ترین شعرای روس) هنرمند از دل جامعه می‌آید و از جامعه سفارش می‌گیرد. بنابراین اگر هنرمندی در طول تاریخ نامش تا ابد ماندگار می‌ماند و با غربالگری‌های دوره‌ای حذف نمی‌شود، حتما نگاهی اجتماعی را در آثارش رعایت کرده است. توجه به زن و خانواده و سبک زندگی از نکاتی است که پروین اعتصامی در اشعارش توجه ویژه‌ای به آنها داشته است. این هنرمند در دوران پس از مشروطه، به‌‌عنوان یک بانوی شاعر در اشعارش همواره به مبارزه با استبداد پرداخت و البته در همان زمان گفتمان‌های جدیدی مبتنی بر آزادی و عدالت برای زنان و همچنین بین کلیت اقشار مختلف جامعه مطرح شد. البته این گفتمان‌ها همان زمان و حتی تا
به امروز موافقان و مخالفان خودش را داشته و متاسفانه هنوز هم هستند کسانی که جایگاه زنان را صرفا در خانه می‌دانند و هیچ حرمت و حقوق اجتماعی برای آنها قائل نیستند.
با این وجود از این منظر فاصله معناداری بین فروغ و پروین اعتصامی وجود دارد. چرا که پروین در کمال احترام به هنر و توانمندی‌اش نتوانست آن‌طور که باید راوی زوایای جدیدی از زندگی امروزی زنان باشد. در طول تاریخ ادبیات فارسی نیز شعرایی مانند رابعه بنت کعب قزداری (زن شاعر پارسی‌گوی نیمه نخست سده چهارم هجری) یا مهستی گنجوی (از شاعران زن متقدم تاریخ ادبیات فارسی و همدوره با غزنویان) هم با اسلوب و زاویه نگاه مردان شعر می‌سروده‌اند.  با تمام این نکات، شعر پروین به لحاظ بلاغت، تصویرسازی و مضمون‌یابی جایگاه رفیعی در ادبیات فارسی دارد. زوایای مؤثر و جذابی در حکایات و قلم پروین اعتصامی وجود دارد که متاسفانه کمتر به آن پرداخته شده و مهجور واقع شده است. این شاعر ارجمند در اشعارش، تعاملاتی با ادبیات کهن داشته است و استفاده از روایات و حکایات جاری میان عامه‌ مردم، باعث غنی‌تر شدن اشعارش شده است که این مسأله در جای خود قابل تأمل است. امیدوارم امسال و سال‌های آینده آثار این بانوی ارزشمند بیشتر مورد مطالعه و توجه قرار بگیرد و نقدهای دقیق‌تر و مفصل‌تری درباره آنها نوشته شود.