زنان هیچ‌گاه بیکار نبوده‌اند
در لابه‌لای برگه‌های تاریخ که می‌گردی، زنان از همان روزگار نخستین شاغل بوده‌اند. مرکز آمار ایران تعریفی برای شغل و اشتغال ارائه می‌دهد که شاید چندان جامع نباشد اما برای منظور ما کافی است. طبق این تعریف، هر فعالیت اقتصادی، فکری یا بدنی که به‌منظور کسب درآمد (نقدی یا غیرنقدی) صورت پذیرد و هدف آن تولید کالا یا ارائه خدمت باشد شغل یا کار نامیده می‌شود. این مرکز، شاغل را نیز کسی تعریف می‌کند که به کاری با تعریف گفته‌شده مشغول باشد؛ حداقل یک ساعت در هفته.
زنان در روزگاران گذشته علاوه‌بر رتق‌وفتق امور داخل خانه، به کارهایی چون دامداری و کشاورزی در سطوح مختلف و بعدها کارهایی که ما به آن صنایع‌دستی می‌گوییم، پخت نان و ... مشغول بوده‌اند. این سطح اشتغال زنان در زمانی بوده که مردان تنها کارهایی چون شکار و محافظت از حریم خانواده خود را برعهده داشته‌اند.
با گذر زمان و تغییر و تحولات زمانه، رفته‌رفته کار زنان محصور در خانه شد و درآمدشان تنها رضایت اعضای خانواده بود و کار بیرون از خانه بر دوش مردان قرار گرفت. دیگر زنان دوشادوش مردان یا پیشاپیش آنها کار نمی‌کردند، کارهایشان ارزش‌گذاری مادی نمی‌شد و تلاش شبانه‌روزی‌شان به چشم نمی‌آمد. بدین‌گونه در نگاه عموم مردم، شغل و اشتغال کاری شد که خارج از خانه انجام شود یا لااقل درآمد مادی در پی داشته‌باشد.
چه شد که کار درون خانه مخصوص زنان شد و کار بیرون از خانه مخصوص مردان ماند شاید برای زمانی دیگر، همچنین چه شد که ارزش یکی زیاد و دیگری بی‌ارزش و پیش‌پاافتاده شد هم‌بماند.
با انقلاب صنعتی در تمام جهان، زنان بازهم پا به بیرون از خانه گذاشتند، جایی که برای کاری که انجام می‌دادند حقوق دریافت می‌کردند، هرچند نابرابر. زنانی که تلاش بی‌وقفه‌شان در خانه دیده نمی‌شد، دریافت حقوق انگیزه بیشتری برای کار کردن‌شان شد و روزبه‌روز حضورشان در مشاغل گوناگون پررنگ‌تر گردید اما چرخه نابرابری همچنان ادامه داشت و زنان «کارگران ارزان» به حساب می‌آمدند.
در ایران اما حضور زنان در دوره حکومت قاجار و در پی ارتباطات بین ایران و اروپا گسترده‌تر شد. دختران، باسواد و زنان اشراف و دربار با زندگی زنان در اروپا آشنا شدند. در این دوره نوعی از منورالفکری در کشور ــ البته در شهرهای بزرگ و بیشتر تهران ــ رواج پیدا کرد.
زنان دیگر اجازه درس‌‌خواندن داشتند و برایشان مدرسه تأسیس شد. بعضی مدارس، اختصاصی برای دختران بودند و بعضی مدارس مختلط. دیگر زنان می‌توانستند مانند مردان علوم گوناگون را بیاموزند و در مناصب گوناگون شغلی قرار بگیرند. زنان سیاستمدار و هنرمند و ... پا به جامعه گذاشتند اما بیشترین جایی که زنان در آن حضور داشتند کارخانه‌‌ها بود و حقوق ناچیزی که در ازای ساعت‌های طولانی به آنها تعلق می‌گرفت خود دلیل رغبت کارفرمایان شد برای استخدام زنان.
کاری که در برخی مواقع با مخالفت‌هایی هم مواجه بود و گاهی از طرف مراجع دینی هم حرام شمرده می‌شد.به مرور زنان در شغل‌های مختلفی حضور پیدا کردند اما هنوز برابری در اشتغال وجود نداشت. زنان با گذر از تاریخ تجارب گوناگونی از کارهای مختلف پیدا کردند تا به این روزگار و آغاز سده ۱۵ هجری شمسی رسیدند.
امروزه شغل برای زنان و مردان به یک نسبت تعریف می‌شود و به‌جز چند شغل خاص در باقی مشاغل حضور زنان و مردان بدون توجه به جنسیت آنهاست اما توقع از زنان و مردان شاغل هنوز به یک میزان نیست. وقتی زنی مشغول شغلی مانند مردان باشد همچنان وظایف تعریف‌شده خانه‌داری را هم بر عهده دارد بدون هیچ کم‌وکاستی. در بعضی از مواقع هم اگر کار او در بیرون از خانه خللی در وظایف تعریف‌شده‌اش در خانه ایجاد کند با جمله‌ای کلیشه‌ای مواجه می‌شود با این مضمون که بنشین خانه و به وظایفت برس. وظایفی که به‌صورت نانوشته بر عهده او قرار داده‌شده‌است و گویی هیچ‌وقت حق کوتاهی یا نادیده‌گرفتن آنها را ندارد. از این اجبار که بگذریم بازهم دغدغه‌هایی که یک زن برای شاغل بودن دارد با یک مرد برابر نیست. مردان داشتن شغلی خارج از خانه و کسب درآمد را وظیفه خود می‌دانند، اما زنان گاهی جور دیگری به شغل و اشتغال بیرون از خانه نگاه می‌کنند. برخی بر این باورند که با داشتن یک شغل از توانایی و علم خود بهره لازم را می‌برند و حس مفیدبودن را در پس آن جست‌وجو می‌کنند. برخی داشتن درآمد برایشان اصلی است که سبب می‌شود به خیل زنان شاغل بپیوندد و عده‌ای دیگر هم شاغل‌بودن بیرون از خانه را انتخاب می‌کنند تا برابری خود با مردان را اثبات کنند و عده‌ای ... .
شغل‌ها و دلایل انتخاب‌شان در طول تاریخ تغییرات شگرفی داشته‌اند، اما از یک جایی به بعد بعضی شغل‌ها حذف یا تبدیل شدند به وظایفی بدون دستمزد که کسی سختی انجام آنها را نمی‌بیند. حتی کسانی که خودشان این سختی را پشت‌سر گذاشته‌اند. زمانی زنان شغل‌های برتری داشتند و دوره زن‌سالاری بود. در دوره‌ای هم برابری جنسیتی در انتخاب شغل بود و اکنون ما دوره مردسالاری در اشتغال را پشت‌سر گذاشته‌ایم و دوباره در پی برابری هستیم اما عرف و جامعه و شرع هرکدام تعریف متفاوتی از برابری دارند. چه به این برابری برسیم چه نرسیم با توجه به تعریفی که در ابتدا از شغل و شاغل گفتیم و با توجه به تعریف مرکز آمار، وظایفی که زنان در خانه انجام می‌دهند نیز خود نوعی شغل محسوب می‌شود و تمامی زنانی که در خانه به کارهای خانه‌داری می‌پردازند نیز یک فرد شاغل هستند و دستمزدشان گرمی خانه و خانواده‌شان است.
زهرا پویان‌پور - پژوهشگر
با گذر زمان و تغییر و تحولات زمانه، رفته‌رفته کار زنان محصور در خانه شد و درآمدشان تنها رضایت اعضای خانواده بود و کار بیرون از خانه بر دوش مردان قرار گرفت. دیگر زنان دوشادوش مردان یا پیشاپیش آنها کار نمی‌کردند، کارهایشان ارزش‌گذاری مادی نمی‌شد و تلاش شبانه‌روزی‌شان به چشم نمی‌آمد. بدین‌گونه در نگاه عموم مردم، شغل و اشتغال کاری شد که خارج از خانه انجام شود یا لااقل درآمد مادی در پی داشته‌باشد.
چه شد که کار درون خانه مخصوص زنان شد و کار بیرون از خانه مخصوص مردان ماند شاید برای زمانی دیگر، همچنین چه شد که ارزش یکی زیاد و دیگری بی‌ارزش و پیش‌پاافتاده شد هم‌بماند.
با انقلاب صنعتی در تمام جهان، زنان بازهم پا به بیرون از خانه گذاشتند، جایی که برای کاری که انجام می‌دادند حقوق دریافت می‌کردند، هرچند نابرابر. زنانی که تلاش بی‌وقفه‌شان در خانه دیده نمی‌شد، دریافت حقوق انگیزه بیشتری برای کار کردن‌شان شد و روزبه‌روز حضورشان در مشاغل گوناگون پررنگ‌تر گردید اما چرخه نابرابری همچنان ادامه داشت و زنان «کارگران ارزان» به حساب می‌آمدند.
در ایران اما حضور زنان در دوره حکومت قاجار و در پی ارتباطات بین ایران و اروپا گسترده‌تر شد. دختران، باسواد و زنان اشراف و دربار با زندگی زنان در اروپا آشنا شدند. در این دوره نوعی از منورالفکری در کشور ــ البته در شهرهای بزرگ و بیشتر تهران ــ رواج پیدا کرد.
زنان دیگر اجازه درس‌‌خواندن داشتند و برایشان مدرسه تأسیس شد. بعضی مدارس، اختصاصی برای دختران بودند و بعضی مدارس مختلط. دیگر زنان می‌توانستند مانند مردان علوم گوناگون را بیاموزند و در مناصب گوناگون شغلی قرار بگیرند. زنان سیاستمدار و هنرمند و ... پا به جامعه گذاشتند اما بیشترین جایی که زنان در آن حضور داشتند کارخانه‌‌ها بود و حقوق ناچیزی که در ازای ساعت‌های طولانی به آنها تعلق می‌گرفت خود دلیل رغبت کارفرمایان شد برای استخدام زنان.
کاری که در برخی مواقع با مخالفت‌هایی هم مواجه بود و گاهی از طرف مراجع دینی هم حرام شمرده می‌شد.به مرور زنان در شغل‌های مختلفی حضور پیدا کردند اما هنوز برابری در اشتغال وجود نداشت. زنان با گذر از تاریخ تجارب گوناگونی از کارهای مختلف پیدا کردند تا به این روزگار و آغاز سده ۱۵ هجری شمسی رسیدند.
امروزه شغل برای زنان و مردان به یک نسبت تعریف می‌شود و به‌جز چند شغل خاص در باقی مشاغل حضور زنان و مردان بدون توجه به جنسیت آنهاست اما توقع از زنان و مردان شاغل هنوز به یک میزان نیست. وقتی زنی مشغول شغلی مانند مردان باشد همچنان وظایف تعریف‌شده خانه‌داری را هم بر عهده دارد بدون هیچ کم‌وکاستی. در بعضی از مواقع هم اگر کار او در بیرون از خانه خللی در وظایف تعریف‌شده‌اش در خانه ایجاد کند با جمله‌ای کلیشه‌ای مواجه می‌شود با این مضمون که بنشین خانه و به وظایفت برس. وظایفی که به‌صورت نانوشته بر عهده او قرار داده‌شده‌است و گویی هیچ‌وقت حق کوتاهی یا نادیده‌گرفتن آنها را ندارد. از این اجبار که بگذریم بازهم دغدغه‌هایی که یک زن برای شاغل بودن دارد با یک مرد برابر نیست. مردان داشتن شغلی خارج از خانه و کسب درآمد را وظیفه خود می‌دانند، اما زنان گاهی جور دیگری به شغل و اشتغال بیرون از خانه نگاه می‌کنند. برخی بر این باورند که با داشتن یک شغل از توانایی و علم خود بهره لازم را می‌برند و حس مفیدبودن را در پس آن جست‌وجو می‌کنند. برخی داشتن درآمد برایشان اصلی است که سبب می‌شود به خیل زنان شاغل بپیوندد و عده‌ای دیگر هم شاغل‌بودن بیرون از خانه را انتخاب می‌کنند تا برابری خود با مردان را اثبات کنند و عده‌ای ... .
شغل‌ها و دلایل انتخاب‌شان در طول تاریخ تغییرات شگرفی داشته‌اند، اما از یک جایی به بعد بعضی شغل‌ها حذف یا تبدیل شدند به وظایفی بدون دستمزد که کسی سختی انجام آنها را نمی‌بیند. حتی کسانی که خودشان این سختی را پشت‌سر گذاشته‌اند. زمانی زنان شغل‌های برتری داشتند و دوره زن‌سالاری بود. در دوره‌ای هم برابری جنسیتی در انتخاب شغل بود و اکنون ما دوره مردسالاری در اشتغال را پشت‌سر گذاشته‌ایم و دوباره در پی برابری هستیم اما عرف و جامعه و شرع هرکدام تعریف متفاوتی از برابری دارند. چه به این برابری برسیم چه نرسیم با توجه به تعریفی که در ابتدا از شغل و شاغل گفتیم و با توجه به تعریف مرکز آمار، وظایفی که زنان در خانه انجام می‌دهند نیز خود نوعی شغل محسوب می‌شود و تمامی زنانی که در خانه به کارهای خانه‌داری می‌پردازند نیز یک فرد شاغل هستند و دستمزدشان گرمی خانه و خانواده‌شان است.
زهرا پویان‌پور - پژوهشگر
ضمیمه نوجوانه
تیتر خبرها
