ادبیات کهن به زبان کودکی
فراغت بچه‌های زیادی با تماشای دختر کفشدوزکی و مرد عنکبوتی و امثال آنها پر می‌شود؛ قهرمان‌هایی که با کمک نیروهای جادویی به جنگ آدم بدها می‌روند و پیروز می‌شوند. این بچه‌ها خبر ندارند در ادبیات کهن و به‌خصوص در شاهنامه فردوسی، از قرن‌های پیش قهرمان‌های اسطوره‌ای داریم که هر کدام به نیروهای فرازمینی مجهز بودند و با سیاهی و تباهی می‌جنگیدند تا بچه‌ها به ارزان‌ترین و در دسترس‌ترین سرگرمی‌ها دلخوش هستند بد نیست بدانیم چند ناشر خوب داریم که داستان‌های بازآفرینی شده از شاهنامه فردوسی، حکایات گلستان سعدی، قصه‌های کلیله و دمنه، تاریخ بیهقی، منطق‌الطیر، تذکره‌الاولیا، سیمای سعادت، مثنوی معنوی، الهی‌نامه، قابوسنامه و سایر متون کلاسیک فارسی را برای کودکان و نوجوانان منتشر می‌کنند از جمله انتشارات «قدیانی» و «پیدایش» که تاکنون کتاب‌های متعددی از این دست، حتی در قالب مجموعه برای کودکان و نوجوانان فراهم آورده‌اند. در این گزارش درباره بهترین بازآفرینی‌ها، مطالبی می‌خوانید که احتمالا شما را در انتخاب کتاب‌های مناسب در این زمینه یاری خواهد کرد.
ادبیات کهن فارسی، مجموعه‌ای است از حکایات شیرین، روایت‌های آموزنده و مفاهیم ارزشمند که به نظم و نثر، اسطوره‌ها، فرهنگ و جامعه ایرانی را به تصویر کشیده‌اند. این داشته‌های فرهنگی دوره‌های مختلف تاریخ، جنگ‌ها و آشوب‌ها، حمله‌ها و قحطی‌‌ها را پشت سر گذاشته به امروز رسیده و حالا نوبت ماست که برای ماندگاری این آثار و فهم بهتر و دقیق‌تر از آثاری که بودن ما را تعریف می‌کنند، قدمی برداریم. در این سال‌ها، متون ادبیات کلاسیک فارسی دستمایه تولید تئاتر، داستان و نیز انمیشن قرار گرفته، ولی بیشتر از هر جای دیگری در همین شاخه ادبیات مورد توجه واقع شده و روایت‌ها و بازآفرینی‌هایی را برای مخاطبان کودک و نوجوان شاهد هستیم. در این زمینه هم کتاب‌های داستانی و هم کتاب‌های تصویری تولید شده و نویسنده‌های مطرحی مانند مصطفی رحماندوست، مژگان شیخی، محمدرضا یوسفی، آتوسا صالحی و حسین فتاحی دست به قلم برده و برای کودکان و نوجوانان آثاری آفریده‌اند.
تقریبا همه نویسندگان صاحب‌نام و مجرب معتقدند برای خریدن کتاب‌های خوب در این زمینه و احتمالا در هر زمینه دیگری باید دو نکته مهم را مد نظر داشته باشید؛ یکی نام ناشر و دیگری نام نویسنده. یعنی بدانید کتابی که قصد خریدش را دارید متعلق به کدام ناشر است و کدام نویسنده آن را نوشته است. اما یافتن کتاب‌های خوب قلق‌های دیگری هم دارد که یکی از ساده‌ترین آنها، دیدن ظاهر کتاب، خواندن چند سطر از آن و بررسی کیفیت کتاب است که بخصوص در نمایشگاه کتاب این امکان به صورت گسترده فراهم بود.
پیش‌زمینه برای خواندن اصل اثر
کتاب‌های پدید آمده از ادبیات کهن فارسی علاوه بر ساده‌گویی نظم و نثر گذشتگان، ویژگی‌های دیگری هم دارند. مژگان شیخی نویسنده بازنویسی کتاب‌هایی مانند «سیاست‌نامه» و «الهی‌نامه» و روایت‌های شیرین و پندآموز از هندوستان، آثار متنوعی از ادبیات کهن بازآفرینی کرده و معتقد است این کتاب‌ها برای هر گروه سنی ویژگی‌های متفاوتی دارد. شیخی در این باره به جام‌جم می‌گوید: در قدم اول سعی کرده‌ام داستان‌هایی متناسب با گروه سنی مخاطب از مجموعه ادبیات کهن فارسی انتخاب کنم؛ یعنی برای کودکان، داستان‌هایی مناسب درک و دانش آنها و برای نوجوانان هم قصه‌هایی متناسب با سلیقه و خواست نوجوانان انتخاب کنم. در گام بعدی تلاش کرده‌ام امانت‌دار خوبی باشم و در بازآفرینی خیلی از اصل اثر فاصله نگیرم. به گفته شیخی بعد از امانت‌داری، مهم انتخاب یک‌نثر مناسب است؛ طوری که کودکان و نوجوانان بتوانند داستان را درک کنند و با آن ارتباط بگیرند و علاقمند شوند در سال‌های بعد اصل اثر را بخوانند.
آشنایی با قهرمان‌های اسطوره‌ای
حسین فتاحی نویسنده و مدرس ادبیات، اولین قدم برای بازنویسی و برگردان آثار کهن فارسی برای مخاطب کودک و نوجوان را انتخاب می‌داند و توضیح‌می‌دهد: معمولا دو دسته از آثار کهن برای بازنویسی مد نظر قرار می‌گیرند، یکی آن دسته آثاری که برای کودکان و نوجوانان مناسب است اما برای آنها قابل درک و فهم نیست مثل حکایات گلستان و دیگری اشعار و آثار منظوم که باید به نثر ساده امروز برگردانده شوند و در اختیار کودکان و نوجوانان قرار بگیرند. نویسنده «امیر کوچولوی هشتم» انتخاب کردن را قدم اول و مهم هر نویسنده‌ای در امر بازآفرینی می‌داند؛ اول انتخاب موضوع و مضمون مناسب برای کودکان امروز و بعد انتخاب زبان و قالب مناسب برای انتقال موضوع به مخاطب. نویسنده کتاب «12قصه از شاهنامه» معتقد است جنس هر اثر تعیین میکند که نویسنده چه برخوردی با آن داشته باشد و این هنر نویسنده است که بتواند جان اثر را در روند ساده‌نویسی و بازآفرینی حفظ کند.
فتاحی در نهایت به قهرمان‌های اسطوره‌ای ادبیات کهن اشاره میکند که جزو بهترین‌ها هستند و باید به کودکان معرفی شوند. او ضمن تاکید بر این نکته که شاهنامه جزو پنج مجموعه شعر برتری است که بشر تاکنون سروده، توضیح می‌دهد: شاهنامه فرودسی مجموعه‌ای از عناصر را در خود دارد که سه تا از مهمترین آنها عبارتند از زبان شعر، شخصیت‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای و پرداختن به مسائل مهم بشری که در قالب نبرد خبر و شر نمود پیدا میکند. این سه عنصر تمام آن‌چیزی است که ما را برای معرفی قهرمان‌های اسطوره‌ای به کودکان و نوجوانانبی‌نیاز میکند.
روح اثر باید حفظ شود
نگاه حسین فتاحی، نویسنده باید بتواند موضوع و مضمون را در بهترین قالب زبانی ارائه کند تا مخاطب در ایجاد ارتباط و درک کلمات و جملات دچار اشتباه نشود. فتاحی در این باره چند مثال می‌آورد: شاهنامه فردوسی روح حماسی دارد و اگر قرار باشد برخی فرازهای آن برای نوجوانان یا کودکان در قالب داستان بازآفرینی شود باید در انتخاب کلمات و نگارش جمله‌ها طوری عمل کرد که در عین سادگی و قابل درک شدن، روح حماسی آن نیز حفظ شود. قصه‌های «هزار و یک شب» نمونه دیگری است که از دنیای ماورایی حرف می‌زند و به جهان افسانه‌ها و رویاها اشاره دارد، بنابراین باید در بازآفرینی داستان‌های هزار و یک شب، روح لطیف اثر را حفظ کرد یا همین طور درباره قصه‌های سمک عیار که آینه جامعه است، باید لحن اثر را حفظ کرد و با انتخاب کلمات مناسب، به جنس و جان اثر وفادار ماند.
آذر مهاجر - گروه فرهنگ و هنر
تقریبا همه نویسندگان صاحب‌نام و مجرب معتقدند برای خریدن کتاب‌های خوب در این زمینه و احتمالا در هر زمینه دیگری باید دو نکته مهم را مد نظر داشته باشید؛ یکی نام ناشر و دیگری نام نویسنده. یعنی بدانید کتابی که قصد خریدش را دارید متعلق به کدام ناشر است و کدام نویسنده آن را نوشته است. اما یافتن کتاب‌های خوب قلق‌های دیگری هم دارد که یکی از ساده‌ترین آنها، دیدن ظاهر کتاب، خواندن چند سطر از آن و بررسی کیفیت کتاب است که بخصوص در نمایشگاه کتاب این امکان به صورت گسترده فراهم بود.
پیش‌زمینه برای خواندن اصل اثر
کتاب‌های پدید آمده از ادبیات کهن فارسی علاوه بر ساده‌گویی نظم و نثر گذشتگان، ویژگی‌های دیگری هم دارند. مژگان شیخی نویسنده بازنویسی کتاب‌هایی مانند «سیاست‌نامه» و «الهی‌نامه» و روایت‌های شیرین و پندآموز از هندوستان، آثار متنوعی از ادبیات کهن بازآفرینی کرده و معتقد است این کتاب‌ها برای هر گروه سنی ویژگی‌های متفاوتی دارد. شیخی در این باره به جام‌جم می‌گوید: در قدم اول سعی کرده‌ام داستان‌هایی متناسب با گروه سنی مخاطب از مجموعه ادبیات کهن فارسی انتخاب کنم؛ یعنی برای کودکان، داستان‌هایی مناسب درک و دانش آنها و برای نوجوانان هم قصه‌هایی متناسب با سلیقه و خواست نوجوانان انتخاب کنم. در گام بعدی تلاش کرده‌ام امانت‌دار خوبی باشم و در بازآفرینی خیلی از اصل اثر فاصله نگیرم. به گفته شیخی بعد از امانت‌داری، مهم انتخاب یک‌نثر مناسب است؛ طوری که کودکان و نوجوانان بتوانند داستان را درک کنند و با آن ارتباط بگیرند و علاقمند شوند در سال‌های بعد اصل اثر را بخوانند.
آشنایی با قهرمان‌های اسطوره‌ای
حسین فتاحی نویسنده و مدرس ادبیات، اولین قدم برای بازنویسی و برگردان آثار کهن فارسی برای مخاطب کودک و نوجوان را انتخاب می‌داند و توضیح‌می‌دهد: معمولا دو دسته از آثار کهن برای بازنویسی مد نظر قرار می‌گیرند، یکی آن دسته آثاری که برای کودکان و نوجوانان مناسب است اما برای آنها قابل درک و فهم نیست مثل حکایات گلستان و دیگری اشعار و آثار منظوم که باید به نثر ساده امروز برگردانده شوند و در اختیار کودکان و نوجوانان قرار بگیرند. نویسنده «امیر کوچولوی هشتم» انتخاب کردن را قدم اول و مهم هر نویسنده‌ای در امر بازآفرینی می‌داند؛ اول انتخاب موضوع و مضمون مناسب برای کودکان امروز و بعد انتخاب زبان و قالب مناسب برای انتقال موضوع به مخاطب. نویسنده کتاب «12قصه از شاهنامه» معتقد است جنس هر اثر تعیین میکند که نویسنده چه برخوردی با آن داشته باشد و این هنر نویسنده است که بتواند جان اثر را در روند ساده‌نویسی و بازآفرینی حفظ کند.
فتاحی در نهایت به قهرمان‌های اسطوره‌ای ادبیات کهن اشاره میکند که جزو بهترین‌ها هستند و باید به کودکان معرفی شوند. او ضمن تاکید بر این نکته که شاهنامه جزو پنج مجموعه شعر برتری است که بشر تاکنون سروده، توضیح می‌دهد: شاهنامه فرودسی مجموعه‌ای از عناصر را در خود دارد که سه تا از مهمترین آنها عبارتند از زبان شعر، شخصیت‌های اسطوره‌ای و افسانه‌ای و پرداختن به مسائل مهم بشری که در قالب نبرد خبر و شر نمود پیدا میکند. این سه عنصر تمام آن‌چیزی است که ما را برای معرفی قهرمان‌های اسطوره‌ای به کودکان و نوجوانانبی‌نیاز میکند.
روح اثر باید حفظ شود
نگاه حسین فتاحی، نویسنده باید بتواند موضوع و مضمون را در بهترین قالب زبانی ارائه کند تا مخاطب در ایجاد ارتباط و درک کلمات و جملات دچار اشتباه نشود. فتاحی در این باره چند مثال می‌آورد: شاهنامه فردوسی روح حماسی دارد و اگر قرار باشد برخی فرازهای آن برای نوجوانان یا کودکان در قالب داستان بازآفرینی شود باید در انتخاب کلمات و نگارش جمله‌ها طوری عمل کرد که در عین سادگی و قابل درک شدن، روح حماسی آن نیز حفظ شود. قصه‌های «هزار و یک شب» نمونه دیگری است که از دنیای ماورایی حرف می‌زند و به جهان افسانه‌ها و رویاها اشاره دارد، بنابراین باید در بازآفرینی داستان‌های هزار و یک شب، روح لطیف اثر را حفظ کرد یا همین طور درباره قصه‌های سمک عیار که آینه جامعه است، باید لحن اثر را حفظ کرد و با انتخاب کلمات مناسب، به جنس و جان اثر وفادار ماند.
آذر مهاجر - گروه فرهنگ و هنر
ضمیمه قاب کوچک
تیتر خبرها
