حال ما و شهر ما
فهرست تازهمنتشرشده از سوی اکونومیست شامل شهرهایی است که کیفیت زندگی در آن رتبهبندی شده است. از رتبه پایین تهران در میان فهرست تازه منتشرشده اکونومیست بگذریم تا به موضوع مهمتری از این فهرست برسیم.
ذهنیت غالبی در ارتباط با این فهرستها وجود دارد مبنی بر اینکه کیفیت زندگی در شهرها را تنها به گرانی یا ارزانی زندگی در آن شهرها تقلیل میدهد. هرچند سهولت در دسترسی به مواردی همچون مسکن ازجمله معیارهای بهدستآمده است اما این تنها موارد استخراجشده نیست. سوالی که میتوان انتشار این فهرست را بهانه مطرحشدن آن دانست این است، اساسا شهرها چقدر در کیفیت زندگی شهروندانشان نقش دارند؟ چه معیارهایی باعث انتخاب شهروندان برای سکونت در یک شهر میشود؟ آنطور که در تعاریف دانش جغرافیای شهری آمده، امروزه کیفیت زندگی شامل دو بعد عینی و ذهنی است. ابعاد ذهنی، به ادراک شخص از کیفیت زندگی خود و اطرافیانش توجه دارد که مفهومی کیفی و نسبی است اما ابعاد عینی، قابل مشاهده و اندازهگیری هستند و مفهومی کمی دارند. شهرهای امروزی با مشکلاتی نظیر فقر، بیکاری، افزایش مسائل و آسیبهای اجتماعی، تراکم جمعیت، ترافیک و آلودگیهای زیستمحیطی و ... روبهرو هستند. این مشکلات باعث شده سبک زندگی، شرایط زیستمحیطی و سلامت جامعه تغییرات شگفتی کرده و در نتیجه بر سطح کیفیت زندگی شهروندان تأثیر زیادی بگذارد. مطالعات اولیه درباره مفهوم و شاخص کیفیت زندگی در شهرها، از دهه ۱۹۶۰ به بعد مورد توجه جدی پژوهشگران این عرصه قرار گرفت و در شهرهای توسعهیافته یا در حال توسعه، همواره مورد توجه بودهاست. در این دهه عواملی همچون رشد شدید اقتصادی و بهرهوری بالا، افزایش درآمد سرانه، استاندارد شدن حرفهها و ... باعث شدند مفهوم استاندارد زندگی دیگر مشروعیت و اثربخشی خود را از دست بدهد و همین موضوع بوده که باعث شده بسیاری مفهوم جدید «کیفیتزندگی» را جایگزین کنند. از آن به بعد بود که پژوهشگران بهطور مداوم برای تهیه شاخصهای سنجش عینی کیفیت زندگی شهری در قالب مواردی همچون مسکن، فراغت و تفریحات، بهداشت و ایمنی، آموزش، اشتغال، محیطزیست، خدمات عمومی و نیز زندگی سیاسی و شهری تلاش کردند. در کنار این دسته از محققان، سازمانهای بینالمللی هم مانند سازمان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی هریک سنجههای موردنظر خود را در رابطه با کیفیت زندگی ارائه دادند تا براساس همه این معیارها بتوان میزانی از سطح کیفی زندگی در شهرها به دست آورد؛ شاخصهایی که حالا براساس دادههای یکی از منابع معتبر در آن، شهر تهران وضعیت مناسبی ندارد.