چرا معضل آلودگیهوا با وجود بارشهای فصلی حل نمیشود؟
بانیان روزهایخاکستری
گلویمان میسوزد، چشمهایمان قرمز شده، در بینیمان بوی دود پیچیده و گاهی از سردرد توان کار کردن را از دست میدهیم. این قصه کوتاه زندگی ما ساکنان شهرهای بزرگ ایران است که این سالها در پاییز تکرار میشود. برخلاف بعضی از بحرانها و معضلهایی که از نبود قانون دقیق و شفاف ناشی میشود، معضل آلودگی هوا در کشور ما چند سالی است به دلیل اجرا نشدن قوانین و پیگیریهای لازم از سوی سازمانها و نهادها شدت گرفته است.
قانون هوای پاک با 34 ماده در سال1396 در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده، وظایف و مسئولیتهای 23 نهاد هم بهوضوح در آن مشخص شده است اما بخش قابل توجهی از آنها هنوز برای اجرایی کردن این وظایف اقدامی نکردهاند. شاخص آلودگی هوا در این روزها در استانهای تهران، خراسان رضوی، مرکزی، اصفهان و خوزستان در وضعیت بسیار ناسالم قرار دارد اما در این میان کیفیت هوای تهران رکوردی بیسابقه را در هفت سال گذشته شکسته است. براساس اعلام وزارت بهداشت، سطح آلاینده دیاکسیدگوگرد در روزهای 22تا 25 آذر1401 به سه تا پنج برابر همین بازه زمانی در هفت سال رسیده است. براساس گفتههای سیدمحمدمهدی میرزاییقمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در برنامه تلویزیونی تهران ۲۰ به نظر میرسد منبع این آلاینده به منابع غیرمتحرک و سوخت مصرفی آنها مربوط باشد. این در حالی است که وضعیت منابع متحرک و سوخت مصرفی آنها هم برخلاف قوانین و دستورهای زیستمحیطی هنوز درگیر مشکلات قابل توجهی است.
استانداردهایی که در تولید نادیده گرفته میشود
از حیاتیترین و ابتداییترین نکات در تولید وسایل نقلیه در دنیا، اطمینان پیدا کردن از شرایط استاندارد در زمان تولید است. به همین خاطر است که بسیاری از کشورها برخلاف پیشرفتهایی که در زمینههای علمی و فناوری دارند به ورطه تولید خودرو وارد نمیشوند اما وقتی کشوری توانایی علمی و فناوری خود را در حدی میبیند که دست به تولید خودروی بومی میزند، قطعا باید بتواند استانداردهای لازم در حوزه آلایندگی مجاز را اجرایی کند. سازمانهای حفاظت از محیطزیست در کشورهای مختلف مسئول تعیین و اجرای این استانداردهای لازم در زمان تولید خودروها هستند. در کشور ما حداقل استانداردها درباره آلایندگی مجاز برای خودروهای بنزینی یورو5، خودروهای دیزلی یورو4 به همراه فیلتر ذرات یا EEV (استاندارد آلایندگی برای ذرات جامد و نیتروژن دیاکسید) و موتور سیکلتها یورو 4 است. بر اساس قانون هوای پاک که در سال 96 تکمیل شد قرار بود که از سال 1401 حداقل استانداردها برای خودروها یورو6 و موتورسیکلتها یورو5 تعیین شود اما با تصمیم دولت سیزدهم این الزامات لغو شد. این مسأله برای تولید خودروهایی که در حال حاضر در ایران ساخته میشوند بسیار مهم است چون به طور مستقیم در آلودگی هوا نقش دارد و اگر مسائلی مثل تورم اقتصادی امکان اجرای این الزامات اولیه تولید خودروی داخلی را به مسئولان قانونگذار و تولیدکنندگان نمیدهد، باید در سیاستگذاری تولید خودرو تجدید نظر کرد. وقتی صنعت خودروسازی در جهان را بررسی میکنیم بهوضوح میبینیم که وسایل نقلیه دیزلی و بنزینی جای خود را به خودروهای برقی میدهد، این درحالی است که تولید زیرساختهای لازم برای تولید و شارژ چنین خودروهایی در ایران هنوز مراحل اولیه خود را سپری میکند.
وظایف شهرداریها در کاهش آلودگی
شهرداری کلانشهرها مکلفاند تا اتمام برنامه پنجساله هفتم توسعه، دستکم 20 درصد از معابر اصلی داخل شهر را به سامانههای سنجش از دور میزان آلایندگی وسایل نقلیه، مجهز کنند. منابع مالی مورد نیاز برای این موضوع از محل عوارض و جرایم طرح کاهش آلودگی هوا تامین خواهد شد. همچنین براساس برنامه هفتم توسعه، شهرداریهای کلانشهرها موظف هستند که با همکاری وزارت ارتباطات و فناوریاطلاعات و سازمان اداریواستخدامی، فرآیندهای اداری دستگاههای اجرایی را به گونهای اصلاح کنند که سرانه سفرهای درونشهری برای انجام امور اداری تا پایان برنامه هفتم توسعه دستکم 30 درصد کاهش پیدا کند. از دیگر مسئولیتهای شهرداریها، بهسازی و نوسازی ناوگان حملونقل عمومی است به طوری که تا پایان برنامه هفتم، تمام خودروهای دیزلی به فیلتر جاذب ذرات معلق مجهز شوند. این موارد تنها بخشی از وظایف مختلفی است که در این حوزه به دوش شهرداریها است.
نقش وزارت نفت در تامین سوخت با کیفیت
وزارت نفت موظف است برای تامین سوخت مصرفی طوری برنامهریزی کند که تا سال 1405 در شعاع 200 کیلومتری کلانشهرها هیچ نیروگاه یا صنایعی از سوخت مازوت یا دیگر سوختهای غیراستاندارد استفاده نکند. اگر این وزارتخانه مسئولیت خود را بهدرستی انجام دهد، بخشی از بحران آلودگی هوا که ناشی از سوخت بیکیفیت است، برطرف خواهد شد. میزان آلایندگی صنایع و نیروگاهها هم به کیفیت سوخت مصرفی وابستگی جدی دارد، بنابراین برای کاهش آلودگی هوا باید قوانین جدی برای سوخت با کیفیت وجود داشته باشد.
حقابههای که به نتیجه نمیرسند
براساس آمارهای سازمان هواشناسی آلودگی هوا، فقط ناشی از آلایندههای صنعتی و وسایل حملونقل نیست و بخش مهمی از آن در اثر ذرات معلق ایجاد میشود اما چطور میشود با ذرات معلق مقابله کرد و از میزان آن در هوا کاست؟ از مهمترین مسئولیتهای سازمان محیطزیست در همکاری با وزارت خارجه این است که برای اجرای راهکارهای عملیاتی در مواجهه با پدیده گرد و غبار، پیگیر حقابههای محیطزیستی آبهای مرزی باشد. تغییراقلیم، آرام آرام طبیعت و هوای کشورمان را تحتتاثیر خود قرار میدهد و اگر رایزنیهای محیطزیست و وزارت خارجه با کشورهای همسایه برای تامین حقابهها به نتیجهای نرسد، باید منتظر این باشیم که ریزگردها و غباری که در سالهای اخیر گریبان استان خوزستان را گرفت بهزودی به شهرهای دیگر هم برسد. از مهمترین معضلات رسیدگی به بحران آلودگی هوا که همواره از سوی مسئولان مطرح میشود، نبود بودجه کافی است. از طرفی براساس گزارشهای وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی میدانیم که آلودگی هوا سالانه هفت میلیارد دلار به سلامت عمومی جامعه خسارت وارد میکند. همین رقم میتواند منبعی باشد برای تامین طرحهایی که برای کاهش آلودگی هوا ارائه شدهاند.
برگرفته از : تازهترین تحقیقات گروه محیطزیست مرکز پژوهشهای مجلس
مریم ملی - گروه دانش و سلامت
استانداردهایی که در تولید نادیده گرفته میشود
از حیاتیترین و ابتداییترین نکات در تولید وسایل نقلیه در دنیا، اطمینان پیدا کردن از شرایط استاندارد در زمان تولید است. به همین خاطر است که بسیاری از کشورها برخلاف پیشرفتهایی که در زمینههای علمی و فناوری دارند به ورطه تولید خودرو وارد نمیشوند اما وقتی کشوری توانایی علمی و فناوری خود را در حدی میبیند که دست به تولید خودروی بومی میزند، قطعا باید بتواند استانداردهای لازم در حوزه آلایندگی مجاز را اجرایی کند. سازمانهای حفاظت از محیطزیست در کشورهای مختلف مسئول تعیین و اجرای این استانداردهای لازم در زمان تولید خودروها هستند. در کشور ما حداقل استانداردها درباره آلایندگی مجاز برای خودروهای بنزینی یورو5، خودروهای دیزلی یورو4 به همراه فیلتر ذرات یا EEV (استاندارد آلایندگی برای ذرات جامد و نیتروژن دیاکسید) و موتور سیکلتها یورو 4 است. بر اساس قانون هوای پاک که در سال 96 تکمیل شد قرار بود که از سال 1401 حداقل استانداردها برای خودروها یورو6 و موتورسیکلتها یورو5 تعیین شود اما با تصمیم دولت سیزدهم این الزامات لغو شد. این مسأله برای تولید خودروهایی که در حال حاضر در ایران ساخته میشوند بسیار مهم است چون به طور مستقیم در آلودگی هوا نقش دارد و اگر مسائلی مثل تورم اقتصادی امکان اجرای این الزامات اولیه تولید خودروی داخلی را به مسئولان قانونگذار و تولیدکنندگان نمیدهد، باید در سیاستگذاری تولید خودرو تجدید نظر کرد. وقتی صنعت خودروسازی در جهان را بررسی میکنیم بهوضوح میبینیم که وسایل نقلیه دیزلی و بنزینی جای خود را به خودروهای برقی میدهد، این درحالی است که تولید زیرساختهای لازم برای تولید و شارژ چنین خودروهایی در ایران هنوز مراحل اولیه خود را سپری میکند.
وظایف شهرداریها در کاهش آلودگی
شهرداری کلانشهرها مکلفاند تا اتمام برنامه پنجساله هفتم توسعه، دستکم 20 درصد از معابر اصلی داخل شهر را به سامانههای سنجش از دور میزان آلایندگی وسایل نقلیه، مجهز کنند. منابع مالی مورد نیاز برای این موضوع از محل عوارض و جرایم طرح کاهش آلودگی هوا تامین خواهد شد. همچنین براساس برنامه هفتم توسعه، شهرداریهای کلانشهرها موظف هستند که با همکاری وزارت ارتباطات و فناوریاطلاعات و سازمان اداریواستخدامی، فرآیندهای اداری دستگاههای اجرایی را به گونهای اصلاح کنند که سرانه سفرهای درونشهری برای انجام امور اداری تا پایان برنامه هفتم توسعه دستکم 30 درصد کاهش پیدا کند. از دیگر مسئولیتهای شهرداریها، بهسازی و نوسازی ناوگان حملونقل عمومی است به طوری که تا پایان برنامه هفتم، تمام خودروهای دیزلی به فیلتر جاذب ذرات معلق مجهز شوند. این موارد تنها بخشی از وظایف مختلفی است که در این حوزه به دوش شهرداریها است.
نقش وزارت نفت در تامین سوخت با کیفیت
وزارت نفت موظف است برای تامین سوخت مصرفی طوری برنامهریزی کند که تا سال 1405 در شعاع 200 کیلومتری کلانشهرها هیچ نیروگاه یا صنایعی از سوخت مازوت یا دیگر سوختهای غیراستاندارد استفاده نکند. اگر این وزارتخانه مسئولیت خود را بهدرستی انجام دهد، بخشی از بحران آلودگی هوا که ناشی از سوخت بیکیفیت است، برطرف خواهد شد. میزان آلایندگی صنایع و نیروگاهها هم به کیفیت سوخت مصرفی وابستگی جدی دارد، بنابراین برای کاهش آلودگی هوا باید قوانین جدی برای سوخت با کیفیت وجود داشته باشد.
حقابههای که به نتیجه نمیرسند
براساس آمارهای سازمان هواشناسی آلودگی هوا، فقط ناشی از آلایندههای صنعتی و وسایل حملونقل نیست و بخش مهمی از آن در اثر ذرات معلق ایجاد میشود اما چطور میشود با ذرات معلق مقابله کرد و از میزان آن در هوا کاست؟ از مهمترین مسئولیتهای سازمان محیطزیست در همکاری با وزارت خارجه این است که برای اجرای راهکارهای عملیاتی در مواجهه با پدیده گرد و غبار، پیگیر حقابههای محیطزیستی آبهای مرزی باشد. تغییراقلیم، آرام آرام طبیعت و هوای کشورمان را تحتتاثیر خود قرار میدهد و اگر رایزنیهای محیطزیست و وزارت خارجه با کشورهای همسایه برای تامین حقابهها به نتیجهای نرسد، باید منتظر این باشیم که ریزگردها و غباری که در سالهای اخیر گریبان استان خوزستان را گرفت بهزودی به شهرهای دیگر هم برسد. از مهمترین معضلات رسیدگی به بحران آلودگی هوا که همواره از سوی مسئولان مطرح میشود، نبود بودجه کافی است. از طرفی براساس گزارشهای وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی میدانیم که آلودگی هوا سالانه هفت میلیارد دلار به سلامت عمومی جامعه خسارت وارد میکند. همین رقم میتواند منبعی باشد برای تامین طرحهایی که برای کاهش آلودگی هوا ارائه شدهاند.
برگرفته از : تازهترین تحقیقات گروه محیطزیست مرکز پژوهشهای مجلس
مریم ملی - گروه دانش و سلامت