به منظور درک بیشتر کسری بودجه کشور، بودجه یک خانوار را در نظر بگیرید که درآمد کفاف هزینه‌ها را نمی‌دهد. به همین دلیل مجبور است از دوستان و آشنایان خود قرض بگیرد تا امورات خود را بگذراند. دولت هم برای جبران کسری بودجه از بانک‌مرکزی استقراض می‌کند که این قرض به دلیل بدون پشتوانه بودن آن، تورم‌زاست. هرچه این بدهی سنگین‌تر باشد، کنترل تورم سخت‌تر می‌شود. البته دولت راه‌های دیگری هم برای جبران کسری بودجه دارد. یکی فروش اموال مازاد و دیگری فروش اوراق دولتی است. این در حالی است که در قانون بودجه مصارف منابع حاصل از فروش اموال مازاد دیده شده و عملا پولی باقی نمی‌ماند که بتواند کسری بودجه را بپوشاند. از سوی دیگر به دلیل نوساناتی که در بازار سرمایه اتفاق افتاده‌است، به نظر می‌رسد مردم تقاضایی برای سهام دولتی نداشته‌باشند. احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد علت اصلی مشکل تورم را ضعف نظارت بر خلق پول بانک‌ها و سری بودجه‌ای می‌داند که دولت‌ها به آن دامن زده‌اند.
وی در این‌باره توضیح داده برای بودجه سال آینده باید هزینه‌های جاری دولت برای مهار تورم کنترل شود و در عین حال باید سیاست‌هایی که محرک تولید است در پیش بگیریم. همچنین قرار است برای ثبات مقررات متغیر‌های کلیدی در بودجه سال آینده فرمول قطعی داشته‌باشند. وی با اشاره به موضوع واگذاری ۱۱۰هزار میلیارد تومان سهام در بودجه سال ۱۴۰۰ گفت: قرار است این اوراق در اختیار سازمان تامین اجتماعی و صندوق‌ها قرار بگیرد و در واقع یک نوع تغییر مالکیت در دولت است و به طور مستقیم در بازار سرمایه عرضه نمی‌شود و تأثیر منفی در بورس نخواهدداشت.
 تامین کسری بودجه
وزیر اقتصاد درباره جبران کسری بودجه نیز اعلام کرده دولت در ماه‌های شهریور و مهر بدون برداشت از منابع بانک‌مرکزی که باعث ایجاد تورم خواهند شد، اقدام به تامین مخارج خود کرده‌است. البته عبدالناصر همتی به این اظهار نظر وزیر اقتصاد انتقاد دارد و معتقد است دولت با ایجاد فشار مضاعف به بانک‌ها کسری‌های خود را جبران کرده که همان استقراض از بانک‌مرکزی محسوب می‌شود؛ ولی به صورت غیرمستقیم.
پیمان مولوی، کارشناس اقتصادی در پاسخ به محل تامین مالی دولت طی دو ماه اخیر می‌گوید: کسری بودجه یک شبه پدید نیامده بلکه در طول سال‌ها ایجاد شده و از دولتی به دولت بعد منتقل می‌شود؛ بنابراین کسری بودجه دستاورد جمعی دولت‌ها بوده‌است. وی تصریح کرد: این‌که رئیس پیشین بانک‌مرکزی که  رکورددار افزایش پایه پولی و افزایش نقدینگی هزار هزار میلیارد تومانی است، عملکرد مسؤولان جدید را نقد می‌کند، به آفتی در کشور تبدیل شده است. این‌که هر مسؤولی در دوران کاری خود، کاری از پیش نمی‌برد و بعد از اتمام مسؤولیتش به منتقد تبدیل می‌شود، صحیح نیست.
 استقراض از بانک‌ها؟
در این میان برخی کارشناسان بر این باورند دولت به جای استقراض از بانک‌مرکزی از بانک‌ها قرض می‌گیرد و اگر روابط بانک‌ها با بانک‌مرکزی مورد بررسی قرار گیرد، این موضوع مشخص خواهدشد؛ موضوعی که وزیر اقتصاد پاسخی به آن نداده و معتقد است کسری بودجه را از راهی تامین کرده که عوارض تورمی ندارد. در این میان یک کارشناس اقتصادی که نخواست نامش منتشر شود، در این زمینه توضیح داد بخشی از منابع بلوکه شده ایران در اختیار دولت قرار گرفته و با فروش آن به نرخ نیمایی توانسته‌اند بخشی از کسری بودجه کشور را جبران کنند.
وی تصریح کرد: از آنجا که فروش نفت ایران رسمی نیست و نقل و انتقال پول به سختی انجام می‌شود، دولت با به دست‌آوردن بخشی از منابع بلوکه شده در حال اداره کشور است. محمد خوش‌چهره، کارشناس بودجه در این زمینه به خبرنگار ما گفته برخی بر این باورند دولت با افزایش نرخ ارز به دنبال کسب درآمد است اما باید توجه داشت دولت بزرگ‌ترین مصرف‌کننده در کشور است و افزایش نرخ تورم همراه افزایش نرخ دستمزد، رشد قیمت کالا و خدمات را به دنبال دارد و دوباره متضرر خواهدشد.
وی تاکید کرد البته در برخی محافل شنیده‌ام که در ماه اول به جای استقراض از بانک‌مرکزی، از بانک ملی استقراض شده و صحت و سقم آن را نمی‌دانم. بزرگ‌ترین انتقادی که به دولت وارد است به این موضوع برمی‌گردد که در مسائل و تصمیمات آنی عملکردی مناسب ندارد. کارشناسان بر این باورند در شرایط فعلی انتظار می‌رود تیم اقتصادی دولت به میدان بیایند و جزئیات تامین منابع را توضیح دهند.


دولت‌ها درآمدهای خود را از منابع گوناگون کسب می‌کنند. این منابع درآمدی باید به صورت شفاف در سند بودجه منعکس شود. میزان درآمدهای حاصل از این منابع در شرایط مختلف، متفاوت است. از عوامل اصلی تعیین‌کننده هزینه‌های دولت، درآمد آن است.
 مالیات‌ها:  از دیرباز مالیات همواره یکی از منابع درآمد دولت‌ها بوده و اکنون در اکثر کشورهای جهان یکی از ابزارهای مؤثر کسب درآمد برای دولت‌هاست. تغییر و تکامل شکل مالیات به وضع درآمد و سطح زندگی افراد جامعه بستگی دارد. به عبارت دیگر، مشخصات مالیات در هر کشور تابع شرایط اجتماعی و اقتصادی آن کشور است. در اکثر کشورها قانون مالیات به وسیله مجلس نمایندگان وضع می‌شود و در صورتی که عدالت مالیاتی مورد توجه قرار گیرد، مالیات یکی از ابزارهای مؤثر در رفع نابرابری‌های اقتصادی ــ اجتماعی است. مالیات‌ها براساس یک طبقه‌بندی، به دو نوع مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. مالیات مستقیم مالیاتی است که به‌طور مستقیم از اشخاص حقیقی یا حقوقی دریافت می‌شود. مالیات غیرمستقیم مالیاتی است که به‌طور غیرمستقیم از اشخاص دریافت می‌شود. به این ترتیب که پرداخت‌کننده آن ضمن پرداخت وجه برای خرید کالای مورد نیاز خود، مقداری مالیات هم می‌پردازد. به بیان دیگر، قسمتی از بهای آن کالا مالیات غیرمستقیم است. در سند بودجه ایران درآمدهای مالیاتی (اعم از مستقیم و غیرمستقیم) عبارتند از: مالیات بر شرکت‌های دولتی، مالیات بر شرکت‌های غیردولتی، مالیات بر درآمد، مالیات بر ثروت، سود بازرگانی، حق‌الثبت سفارش کالا، 2درصد بهای کالاهای وارداتی، یک درصد ارزش سیف کالاها، مالیات مقطوع اتومبیل، مالیات مقطوع سایر کالاها، مالیات بر فروش فرآورده‌های نفتی، مالیات علی‌الحساب بخش انرژی و سایر درآمدهای مالیاتی.
واگذاری دارایی‌های مالی: اگر منابع درآمدی هزینه‌های دولت را پوشش ندهد، این نهاد برای جبران کسری درآمد خود ممکن است وام بگیرد. استقراض دولت ممکن است از داخل کشور باشد یا از خارج کشور. البته استقراض با سایر درآمدهای دولت یک تفاوت عمده دارد و آن این است که استقراض، درآمد موقت است و در آینده دولت باید آن را بپردازد. در شرایط فعلی که ایران در تحریم قرار دارد نمی‌تواند از این گزینه بهره ببرد. در سند بودجه ایران واگذاری دارایی‌های مالی که به گونه‌ای استقراض است شامل فروش اوراق مشارکت، استفاده از تسهیلات خارجی، دریافت وام طرح‌های عمرانی انتفاعی، واگذاری سهام شرکت‌های دولتی، برگشتی از پرداخت‌های سال قبل و سایر واگذاری‌های دارایی‌های مالی است.
 واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای: عمده درآمد بودجه عمومی دولت در ایران از طریق واگذاری دارایی‌های سرمایه‌‍ای که رقم اصلی آن را فروش نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی تشکیل می‌دهد، تأمین می‌شود. البته ایران چند سالی است که در بحث صادرات فرآورده‌های نفتی نیز درآمد دارد و به نظر می‌رسد بخشی از ارزهایی که در اختیار دولت قرار می‌گیرد از این محل باشد. موارد دیگر درآمدی شامل استفاده از حساب ذخیره ارزی، فروش ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی، فروش و واگذاری اراضی، فروش ماشین‌آلات و تجهیزات، فروش اموال منقول و غیرمنقول دولتی و سایر واگذاری‌های دارایی‌های سرمایه‌ای است.
چاپ پول : در صورتی که درآمد حاصل از سایر منابع و استقراض هزینه‌های دولت را پوشش ندهد، بنا به درخواست دولت، بانک مرکزی مبادرت به انتشار اسکناس جدید می‌کند که تأمین‌کننده بخشی از هزینه‌های دولت است. از آنجا که رشد نقدینگی بدون پشتوانه تورم‌زاست کارشناسان معتقدند بخشی از تورمی که در جامعه تحمیل شده مربوط به چاپ پول بدون پشتوانه به منظور جبران کسری بودجه است. عبدالناصر همتی که از اوایل مرداد ۱۳۹۷ به ریاست بانک مرکزی منصوب و اوایل خرداد امسال برکنار شد، در مدت فعالیت خود ۲۶۹هزار میلیارد تومان پول پرقدرت چاپ کرد و به پایه پولی اضافه کرد.