صادق چراغی، آهنگساز، نوازنده و کارشناس موسیقی اقوام:
سازندگان «تفنگ سرپر» ریسک کردند
نام صادق چراغی با موسیقی اقوام و سازهایش گره خورده است. این آهنگساز، نوازنده و کارشناس موسیقی اقوام سال‌های سال است که در این حوزه فعالیت می‌کند و نمایش «شیخ‌صنعان» و سریال «تفنگ سرپر» را نخستین قدم‌هایش در مسیر استفاده از سازهای موسیقی اقوام در ارکستر سازنده موسیقی آثار صحنه‌ای و تلویزیونی می‌داند. او در این مسیر بسیار تلاش کرده است؛ از نخستین قدم‌هایش شیخ‌صنعان و تفنگ سرپر در دهه 80 تا آلبوم‌هایی که سال گذشته تولید کرد، «بخارا» با صدای وحید تاج و «نسیم‌نوروز» با صدای اشکان کمانگری و برنامه رادیویی «ایل‌بانگ» که روی آنتن رادیوفرهنگ می‌رود و در آن با حضور کارشناسان و صاحب‌نظران نغمه‌ها و نواهای اقلیمی ایران به بررسی موسیقی‌های ایرانی و نواحی می‌پردازد. بهانه تماس با صادق چراغی بازپخش سریال تفنگ سرپر به کارگردانی امرا... احمدجو و تهیه‌کنندگی زنده‌یاد محمود فلاح از شبکه آی‌فیلم است. این سریال که اولین‌بار سال 1381 از شبکه یک سیما پخش شد در فاصله سال‌های 77 تا 81 در گروه فیلم و سریال این شبکه ساخته شده بود و از چهارشنبه، 11خرداد در شبکه آی‌فیلم جایگزین سریال«خوش‌رکاب» شده است.
این روزها سریال تفنگ سرپر در شبکه آی‌فیلم در حال پخش است. سریالی که می‌دانیم شما در آهنگسازی آن از سازهای موسیقی اقوام بهره بردید. برایمان می‌گویید چه اتفاقی افتاد که به سمت استفاده از این گونه موسیقی رفتید؟
در دهه 70، هنگامی که روی سازهای موسیقی اقوام کار می‌کردم دو دغدغه داشتم؛ یکی همین سازها و دیگری دنیای شعر کهن ادبیات ایران. این دو، دغدغه‌های دهه 70 من بود و سرانجام مرا به آنجا بردند که سال 1380 با همراهی مهدی شمسایی نمایشی به نام شیخ‌صنعان را در تالار وحدت روی صحنه بردیم. نمایشی که براساس داستانی تمثیلی از عطار نیشابوری شکل‌گرفت و دیالوگی نداشت. ما در آن اثر به یاری موسیقی منطقه خراسان و رقص‌های جنوب این استان که در دستیابی به آن از همراهی استاد فاروق کیانی بهره‌مند بودیم روی صحنه رفتیم. ما آن زمان حدود 70 یا 80 شب به اجرا پرداختیم و شیخ‌صنعان در آن سال، جزو پربازدیدترین آثار روی صحنه شد.
عوامل سریال تفنگ سرپر نیز جزو تماشاگران یکی از اجراهای ما بودند و من بعدها متوجه شدم که استاد امرا... احمدجو هم به تماشای شیخ‌صنعان نشسته و توجهش نسبت به این شیوه استفاده از موسیقی اقوام جلب شده و همان زمان خودش نیز درگیر مراحل تولید تفنگ سرپر بوده است؛ سریالی که گرایش کارگردان آن نسبت به استفاده از لباس‌ها، موسیقی و فرهنگ اقوام کاملا مشهود بود. این جهان مشترک موجب شد ایشان اجازه دهد که من موسیقی سریال تفنگ سرپر را بسازم و دومین تجربه میدان‌دادن به سازهای اقوام در آهنگسازی را از سر بگذرانم. من در این دو تجربه که جزو نخستین تجربیاتم بود دوستان را مجاب کردم که به‌جای استفاده از ارکستر غربی و گنجاندن سه چهار ساز موسیقی ایرانی در آن، اجازه دهند کل سازهایمان برگرفته از موسیقی اقوام باشد که خوشبختانه دوستان اعتماد کردند و نتیجه کار هم خوب شد.
استفاده از ارکستر سازهای موسیقی اقوام، در آن زمان کاری شجاعانه قلمداد می‌شد. خودتان چه فکری می‌کنید؟
بله، انجام این کار آن زمان ریسک به حساب می‌آمد و در دهه 80 بود که آرام‌آرام این نوع ارکسترها به وجود آمد و شاهد ظهور ارکسترهایی شدیم که رسما و با جرات از سازهای موسیقی اقوام بهره می‌بردند و کارشان هم گل کرد و به شهرت رسیدند.
پس کار با این پیش‌زمینه آغاز شد که
از ارکستری متشکل از سازهای موسیقی اقوام استفاده کنید. در ادامه چه اتفاقی افتاد و پس از خواندن فیلمنامه، برای آهنگسازی با شخصیت‌های سریال همراه شدید؟
بله، من فیلمنامه را خواندم و درگیر ماجرا شدم. اتفاقی که آن زمان رخ‌داد این بود که ما موسیقی را همزمان با تدوین تفنگ سرپر ساختیم. این همزمانی به این دلیل بود که آن زمان سریال‌ها هفته‌ای یک مرتبه روی آنتن می‌رفتند و ما به اندازه کافی فرصت داشتیم.
باید تاکید کنم موسیقی این سریال این گونه نبود که ما فقط در تیتراژ آن از سازهای موسیقی اقوام استفاده کنیم و من این سریال را محملی قرار دادم که در آن براساس آزمون‌وخطا پیش‌بروم چون این کارها پیش از این انجام نشده بود و ما باید در جایی تجربه‌شان می‌کردیم و به این نتیجه می‌رسیدیم که کدام ساز پاسخ می‌دهد، حال‌وهواها چگونه است و آیا این موسیقی بر این سریال می‌نشیند یا خیر؟ و ... پیداکردن پاسخ این سوالات تنها از طریق آزمون‌وخطا میسر بود و خوشبختانه آزمون‌وخطایی جذاب و حاصلش این شد که خیلی از مردم آن موسیقی را بشنوند و در ذهن‌شان ماندگار شود.
اگر بخواهید به آن سال‌ها برگردید تصویر یا خاطره‌ای که از آهنگسازی برای این سریال در ذهن‌تان مانده است، چیست؟
من این مسیر را با نمایش شیخ‌صنعان آغاز کرده بودم و خوشبخت بودم که حرکت در آن با سریال تفنگ سرپر ادامه پیدا کرد. درواقع پررنگ‌ترین خاطره من همین است، این‌که این سریال حرکت من را در مسیری که در آن قرار داشتم هموارتر کرد؛ مسیری که همچنان به حرکت در آن مصمم و معتقدم باید به موسیقی ایرانی و سازهای اقوام بیش از پیش اهمیت داد.
معتقدید این مسیر، استفاده از موسیقی اقوام در آهنگسازی، در سال‌های پس از روی‌آنتن‌رفتن این سریال در تلویزیون هموارتر شد؟
برای انجام چنین اقداماتی باید سیاست بلندمدت داشته باشیم و دراین‌باره مدیران با اشراف کامل کار را به کسانی بسپارند که در حوزه مربوط صاحب‌نظر باشند اما گاهی شاهد هستیم تغییر مدیریت‌ها به شکل‌گیری و قوام یک اتفاق منجر نمی‌شود. البته در طول این سال‌ها شاهد اتفاقات گذری برای ساخت موسیقی اقوام در آثار نمایشی بودیم، ولی به نظرم جای بسیار زیادی برای کار دارد اما به شرط آن‌که بتوانیم از صاحب‌نظران دعوت به همکاری کنیم و سیاست‌های صحیح هم تبیین شود. در این صورت می‌توانیم به نتایج درخشان هم دست پیدا کنیم. من نیز به قدر بضاعت شخصی خود این راه را ادامه دادم و از مسیری که شیخ‌صنعان و تفنگ سرپر فتح باب آن بود خارج نشدم و به‌عنوان‌مثال در سال‌های پس از آن موسیقی مستندهای ایران را با تلویزیون کار کردم و آهنگسازی نزدیک به 120 قسمت آن را انجام دادم و در مجموع می‌توانم بگویم نگاه برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی نسبت به موسیقی اقوام بهتر از پیش است.
این روزها مشغول انجام چه کاری هستید؟
من سال پیش، بسیار پرکار بودم و در ادامه همان مسیری که آمدم، آلبوم بخارا را با هنرمندانی از تاجیکستان و ایران روی اشعاری از رودکی انجام دادم و کاری هم در رابطه با سنت دیرپای نوروز تولید کردیم که نسیم‌نوروز نام داشت و امیدوارم خوانندگان آنها بشنوند و ببینند که دنباله همان راه است، اگرچه پخته‌تر از پیش.
ارکستری با سازهای موسیقی اقوام ایرانی
من خوشحالم که گروه سازنده سریال تلویزیونی تفنگ سرپر به من اعتماد کرد. به‌ویژه آقایان امرا... احمدجو، کارگردان و زنده‌یاد محمود فلاح، تهیه‌کننده سریال تفنگ سرپر. آنها به من اطمینان کردند و اجازه دادند از ارکستری متشکل از سازهای موسیقی اقوام برای تیتراژ یک سریال استفاده کنیم. درواقع آنها این ریسک را به جان خریدند و پیشنهاد مرا برای انجام این کار پذیرفتند.
نرگس کیانی - گروه رسانه
در دهه 70، هنگامی که روی سازهای موسیقی اقوام کار می‌کردم دو دغدغه داشتم؛ یکی همین سازها و دیگری دنیای شعر کهن ادبیات ایران. این دو، دغدغه‌های دهه 70 من بود و سرانجام مرا به آنجا بردند که سال 1380 با همراهی مهدی شمسایی نمایشی به نام شیخ‌صنعان را در تالار وحدت روی صحنه بردیم. نمایشی که براساس داستانی تمثیلی از عطار نیشابوری شکل‌گرفت و دیالوگی نداشت. ما در آن اثر به یاری موسیقی منطقه خراسان و رقص‌های جنوب این استان که در دستیابی به آن از همراهی استاد فاروق کیانی بهره‌مند بودیم روی صحنه رفتیم. ما آن زمان حدود 70 یا 80 شب به اجرا پرداختیم و شیخ‌صنعان در آن سال، جزو پربازدیدترین آثار روی صحنه شد.
عوامل سریال تفنگ سرپر نیز جزو تماشاگران یکی از اجراهای ما بودند و من بعدها متوجه شدم که استاد امرا... احمدجو هم به تماشای شیخ‌صنعان نشسته و توجهش نسبت به این شیوه استفاده از موسیقی اقوام جلب شده و همان زمان خودش نیز درگیر مراحل تولید تفنگ سرپر بوده است؛ سریالی که گرایش کارگردان آن نسبت به استفاده از لباس‌ها، موسیقی و فرهنگ اقوام کاملا مشهود بود. این جهان مشترک موجب شد ایشان اجازه دهد که من موسیقی سریال تفنگ سرپر را بسازم و دومین تجربه میدان‌دادن به سازهای اقوام در آهنگسازی را از سر بگذرانم. من در این دو تجربه که جزو نخستین تجربیاتم بود دوستان را مجاب کردم که به‌جای استفاده از ارکستر غربی و گنجاندن سه چهار ساز موسیقی ایرانی در آن، اجازه دهند کل سازهایمان برگرفته از موسیقی اقوام باشد که خوشبختانه دوستان اعتماد کردند و نتیجه کار هم خوب شد.
استفاده از ارکستر سازهای موسیقی اقوام، در آن زمان کاری شجاعانه قلمداد می‌شد. خودتان چه فکری می‌کنید؟
بله، انجام این کار آن زمان ریسک به حساب می‌آمد و در دهه 80 بود که آرام‌آرام این نوع ارکسترها به وجود آمد و شاهد ظهور ارکسترهایی شدیم که رسما و با جرات از سازهای موسیقی اقوام بهره می‌بردند و کارشان هم گل کرد و به شهرت رسیدند.
پس کار با این پیش‌زمینه آغاز شد که
از ارکستری متشکل از سازهای موسیقی اقوام استفاده کنید. در ادامه چه اتفاقی افتاد و پس از خواندن فیلمنامه، برای آهنگسازی با شخصیت‌های سریال همراه شدید؟
بله، من فیلمنامه را خواندم و درگیر ماجرا شدم. اتفاقی که آن زمان رخ‌داد این بود که ما موسیقی را همزمان با تدوین تفنگ سرپر ساختیم. این همزمانی به این دلیل بود که آن زمان سریال‌ها هفته‌ای یک مرتبه روی آنتن می‌رفتند و ما به اندازه کافی فرصت داشتیم.
باید تاکید کنم موسیقی این سریال این گونه نبود که ما فقط در تیتراژ آن از سازهای موسیقی اقوام استفاده کنیم و من این سریال را محملی قرار دادم که در آن براساس آزمون‌وخطا پیش‌بروم چون این کارها پیش از این انجام نشده بود و ما باید در جایی تجربه‌شان می‌کردیم و به این نتیجه می‌رسیدیم که کدام ساز پاسخ می‌دهد، حال‌وهواها چگونه است و آیا این موسیقی بر این سریال می‌نشیند یا خیر؟ و ... پیداکردن پاسخ این سوالات تنها از طریق آزمون‌وخطا میسر بود و خوشبختانه آزمون‌وخطایی جذاب و حاصلش این شد که خیلی از مردم آن موسیقی را بشنوند و در ذهن‌شان ماندگار شود.
اگر بخواهید به آن سال‌ها برگردید تصویر یا خاطره‌ای که از آهنگسازی برای این سریال در ذهن‌تان مانده است، چیست؟
من این مسیر را با نمایش شیخ‌صنعان آغاز کرده بودم و خوشبخت بودم که حرکت در آن با سریال تفنگ سرپر ادامه پیدا کرد. درواقع پررنگ‌ترین خاطره من همین است، این‌که این سریال حرکت من را در مسیری که در آن قرار داشتم هموارتر کرد؛ مسیری که همچنان به حرکت در آن مصمم و معتقدم باید به موسیقی ایرانی و سازهای اقوام بیش از پیش اهمیت داد.
معتقدید این مسیر، استفاده از موسیقی اقوام در آهنگسازی، در سال‌های پس از روی‌آنتن‌رفتن این سریال در تلویزیون هموارتر شد؟
برای انجام چنین اقداماتی باید سیاست بلندمدت داشته باشیم و دراین‌باره مدیران با اشراف کامل کار را به کسانی بسپارند که در حوزه مربوط صاحب‌نظر باشند اما گاهی شاهد هستیم تغییر مدیریت‌ها به شکل‌گیری و قوام یک اتفاق منجر نمی‌شود. البته در طول این سال‌ها شاهد اتفاقات گذری برای ساخت موسیقی اقوام در آثار نمایشی بودیم، ولی به نظرم جای بسیار زیادی برای کار دارد اما به شرط آن‌که بتوانیم از صاحب‌نظران دعوت به همکاری کنیم و سیاست‌های صحیح هم تبیین شود. در این صورت می‌توانیم به نتایج درخشان هم دست پیدا کنیم. من نیز به قدر بضاعت شخصی خود این راه را ادامه دادم و از مسیری که شیخ‌صنعان و تفنگ سرپر فتح باب آن بود خارج نشدم و به‌عنوان‌مثال در سال‌های پس از آن موسیقی مستندهای ایران را با تلویزیون کار کردم و آهنگسازی نزدیک به 120 قسمت آن را انجام دادم و در مجموع می‌توانم بگویم نگاه برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی نسبت به موسیقی اقوام بهتر از پیش است.
این روزها مشغول انجام چه کاری هستید؟
من سال پیش، بسیار پرکار بودم و در ادامه همان مسیری که آمدم، آلبوم بخارا را با هنرمندانی از تاجیکستان و ایران روی اشعاری از رودکی انجام دادم و کاری هم در رابطه با سنت دیرپای نوروز تولید کردیم که نسیم‌نوروز نام داشت و امیدوارم خوانندگان آنها بشنوند و ببینند که دنباله همان راه است، اگرچه پخته‌تر از پیش.
ارکستری با سازهای موسیقی اقوام ایرانی
من خوشحالم که گروه سازنده سریال تلویزیونی تفنگ سرپر به من اعتماد کرد. به‌ویژه آقایان امرا... احمدجو، کارگردان و زنده‌یاد محمود فلاح، تهیه‌کننده سریال تفنگ سرپر. آنها به من اطمینان کردند و اجازه دادند از ارکستری متشکل از سازهای موسیقی اقوام برای تیتراژ یک سریال استفاده کنیم. درواقع آنها این ریسک را به جان خریدند و پیشنهاد مرا برای انجام این کار پذیرفتند.
نرگس کیانی - گروه رسانه
