در این گزارش نگاهی داریم به تاثیرات شیوع كرونا بر تولید و اكران سینمای ایران
کات كرونا به تولیدات سینمایی
فارغ از جنبه‌های هنری، آنچه باعث حیات و بقای سینما می‌شود وجه اقتصادی آن است. بخش مهمی كه با ظهور پدیده بی‌سابقه‌ای به نام كرونا ضربات سهمگینی خورد و با ادامه این روند، احتمالا تا مدت‌ها كمر راست نخواهد كرد. توقف تولید پروژه‌های مختلف سینمایی و تلویزیونی، تعطیلی طولانی‌مدت سالن‌های سینما و تعدیل و اخراج برخی پرسنل ناوگان نمایشی كشور، بیكاری و مشكلات اقتصادی و معیشتی تعداد زیادی از سینماگران و خسارات مالی فراوان و چندین میلیادری به صنعت سینما، از جمله بحران‌هایی است كه سینمای ایران با آن مواجه است و حتی تصمیمات و حمایت‌های مالی سازمان سینمایی در قالب اعطای وام و حتی پرداخت بدهی سینماداران به صاحبان آثار سینمایی و تمهیداتی از این قبیل نیز جبران كامل خسارات را نمی‌كند. سیدعباس صالحی، وزیر ارشاد در اردیبهشت ماه از خسارت هزار میلیارد تومانی كرونا به اهالی فرهنگ و هنر در اسفند ماه سال قبل و اوایل امسال خبر داده بود. رقمی كه باتوجه به ادامه روند شیوع كرونا نیاز به برآوردی دوباره دارد و قطعا به عدد بیشتری ارتقا یافته است.
ضربه به اكران
گرچه اكران آنلاین تا حدودی به‌عنوان راهكاری برای برون‌رفت از این بحران، پیشنهاد و اجرایی شده، اما سازندگان آثاری كه فیلم‌های در نوبت نمایش آنها ظرفیت‌های بالایی برای فروش دارد، میلی به حضور در اكران آنلاین ندارند و كماكان به انتظار بهبود شرایط اكران سینما می‌مانند. موردی كه ظاهرا فعلا نباید منتظر آن باشیم و اگر تعطیلی کنونی و دوهفته‌ای سینما به مناسبت ایام عزاداری ماه محرم را هم حساب كنیم، وضع مبهم اكران سینمایی پیچیده‌تر خواهد شد. بنابراین باتوجه به نبود فیلم‌هایی جذاب در اكران آنلاین و اكران سینما و بی‌رونقی و بلاتكلیفی اولی و تعطیلی نصفه و نیمه دومی، بخش توزیع و نمایش سینمای ایران، به‌هیچ‌وجه حال و روز خوشی ندارد و كرونا، تاثیر منفی و غیرقابل انكاری بر آن گذاشته است.
افت كمی نمایش فیلم
از شروع تعطیلی سالن‌های سینما در اوایل اسفند سال قبل و با ادامه دارشدن طولانی و حدودا چهارماه آنها، سازوكار اكران در سینما دستخوش تغییر شد و نظم و نظام نمایش فیلم‌ها را به‌هم زد. اكران نوروزی به‌عنوان بهترین فصل اكران، منتفی شد و ترافیك همیشگی سینمای ایران در اكران به دلیل انبوه فیلم‌های در نوبت نمایش، تبدیل به بحرانی شده كه برون‌رفت از آن بسیار زمانبر است و نیاز به تصمیمات و برنامه‌ریزی درستی دارد. تعداد فیلم‌هایی كه كم و بیش ساخته می‌شوند و در نوبت اكران قرار می‌گیرند، معضل نمایش فیلم‌ها را روز به روز بیشتر می‌كند. اكران آنلاین هم به‌جز شروع نسبتا خوب و هیجان‌انگیز، در ادامه افت كرد و روند خوبی نداشت و هنوز در مرحله آزمون و خطا به‌سر می‌برد.
سینمای ایران در سال 99 بخش مهمی از فصول طلایی اكران و نوبت نمایش فیلم‌ها از جمله اكران عید نوروز و تابستان را از دست داده و توقع هم نمی‌رود كه دست‌كم تا چند ماه آینده و حتی برچیده شدن احتمالی بساط كرونا، شرایط برای اعتمادسازی كامل مردم و فعالیت معمولی سالن‌های سینما فراهم شود و اكران فیلم‌ها به روال همیشگی برگردد. در حالی‌كه انتظار می‌رفت جور این وضع نامعلوم سالن‌های سینما را اكران آنلاین بكشد و تعداد فیلم‌های بیشتری نمایش داده شود، اما این اتفاق تاكنون نیفتاده و تنها هرازگاهی، یكی دو فیلم تازه راهی این ظرفیت نمایشی می‌شود.
مقایسه تعداد فیلم‌های اكران شده سال قبل با امسال، به‌خوبی بیانگر حال ناخوش سینما در سال كرونایی 99 است. اگر فیلم‌های گروه سینمایی هنر و تجربه را درنظر نگیریم و به سینمای حرفه‌ای و اكران رایج بسنده كنیم، سال 98، 61 فیلم در سالن‌های سینما اكران شد. البته این میزان فیلم می‌توانست، بیشتر از این تعداد هم باشد، اما شروع شیوع كرونا، سینمای ایران را عملا از اسفند سال قبل تعطیل كرد.
اما امسال و در حالی‌كه در آستانه ششمین ماه سال هستیم و از ظرفیت اكران آنلاین هم استفاده شده، تنها 22 فیلم به نمایش درآمده‌اند. خروج، طلا، شنای پروانه، خوب بد جلف 2؛ ارتش سری، زن‌ها فرشته‌اند2، عطر داغ، تا ابد، یادم تو رو فراموش، چهل و هفت، قتل عمد، قطار آن شب، جهان با من برقص، زیرنظر، یلدا، بی‌وزنی، كشتارگاه، مهمانخانه ماه نو، تیغ و ترمه، نرگس مست، لتیان، هفت و نیم و حمال طلا، فیلم‌های اكران شده در سال 99 هستند كه البته برخی از آنها مثل زیرنظر و جهان با من برقص، نرگس مست و یادم تو رو فراموش، پیش از كرونا در سالن‌های سینما هم به نمایش درآمده بودند.
همین افت كمی فیلم‌های اكران امسال نسبت به سال قبل، حكایت از تفاوت فاحش مخاطبان و میزان فروش فیلم‌ها در سال‌های 98 و 99 دارد و بخش عمده‌ای از ضرر و زیان و خسارات مالی صنعت سینمای ایران، مربوط به همین مورد است. میزان مجموع فروش فیلم‌های سال 99 در اكران، به سختی به پنج میلیارد تومان می‌رسد یا با ارفاق از این رقم عبور می‌كند.
تنها امیدهای اكران تا اینجا شنای پروانه و خوب بد جلف2؛ ارتش سری بودند كه مجموع فروش آنها به سه میلیارد و 800 میلیون تومان در گیشه سال 99 رسید. این‌كه می‌گوییم گیشه سال 99، چون خوب بد جلف، چند روزی هم پیش از كرونا و آخر بهمن سال 98 اكران شد كه در آن مقطع چند روزه، حدود سه میلیارد تومان فروخته بود. تازه این وضعیت دو فیلمی است كه انتظار می‌رفت در شرایط عادی و غیركرونایی، به فروش‌های خیره‌كننده‌ای دست پیدا کرده و برخی ركوردها در گیشه را جابه‌جا كند.
مجموع فروش ناامیدكننده سال 99 تا اینجا، حتی از میزان فروش جداگانه برخی فیلم‌ها در سال قبل هم كمتر است و به عنوان مثال فیلم‌هایی چون انیمیشن بنیامین، هزارتو و منطقه پرواز ممنوع هركدام به تنهایی بیش از پنج میلیارد تومان در گیشه فروختند. به‌عبارتی حتی یك فیلم سینمایی در سال 98 تا اینجا هماورد كل میزان فروش سینمای ایران در سال 99 است! با این آمار دیگر نیازی به مقایسه بسیار ناامیدكننده مجموع فروش فیلم‌های كشور در سال قبل و امسال نیست. اما برای ثبت در تاریخ و ذهنیتی برای برآورد تقریبی خسارات وارده به صنعت سینمای ایران، دست‌كم ناگزیر به مقایسه چشمی فروش كمی بیش از پنج میلیارد تومانی سال 99 و میزان فروش حدودا 300 میلیارد تومانی (فروش دقیق 000/ 467/437/993/2 ریال) سال 98 هستیم. البته این رقم ناچیز و بسیار مختصر مربوط به این برهه زمانی است و باید منتظر آمار فروش دیگر فیلم‌های سینمایی تا پایان سال باشیم؛ هرچند بعید است با توجه به ادامه روند كرونا، اتفاق ویژه و معجزه‌ای در گیشه رخ دهد و اكران كم‌رمق و ویروسی امسال، نای چندانی برای فروش خوب داشته باشد.
دشواری تولید
به جز وضعیت مبهم و بلاتكلیف عرضه توزیع و اكران فیلم، شرایط تولید هم بغرنج است. در مقطعی و در پی نامه ستاد ملی مدیریت كرونا، رئیس جامعه صنفی تهیه‌كنندگان سینما دستور تعطیلی پروژه‌های سینمایی را ابلاغ كرد. مدتی هم خبری از تشكیل جلسات شورای پروانه ساخت و صدور مجوز تولید نبود. اما از جایی به بعد، هم صدور پروانه ساخت از سر گرفته شد و هم برخی پروژه‌ها با رعایت پروتكل‌های بهداشتی یا دست‌كم شعار این موضوع، كلید خوردند یا فیلمبرداری‌شان از سر گرفته شد.
فارغ از این‌كه باتوجه به ادامه شیوع كرونا، چقدر امكان و ظرفیت نمایشی وجود دارد و چطور و چه زمانی این حجم از تولیدات و خروجی پروانه ساخت‌ها، اكران خواهند شد، كماكان روند صدور مجوز ساخت فیلم پابرجاست و فیلم‌ها وارد پیش‌تولید و مرحله فیلمبرداری می‌شود. با این حال كرونا، تاثیر خود را در این بخش هم گذاشته و خسارات زیادی به بار آورده است. هر تولیدی به جز این‌كه سلامتی و جان گروه سازنده را تهدید می‌كند و هرگونه توقف و تعطیلی موقت یا طولانی‌مدت هم ضرر و زیان مالی فراوانی به همراه دارد. غیر از اینها كاهش صدور پروانه ساخت و كاهش تولیدات، نسبت به سال گذشته محسوس است كه نشانه‌ای از ركود اقتصادی سینماست.
سال گذشته طبق گزارش جلسات شورای پروانه ساخت، نمایش و اكران سال‌های 98 و 99، برای 124 فیلم سینمایی پروانه ساخت صادر شده بود. البته لزوما صدور پروانه ساخت مساوی با تولید و فیلمبرداری اثر در همان سال نیست و ممكن است ساخت برخی فیلم‌ها به سال بعد (یعنی امسال) موكول شده باشد. اما به‌هرحال صدور پروانه ساخت، برآیندی از تولید و جریان فیلمسازی است. اما در سال 99 و تا اینجا، تنها برای 31 فیلم پروانه ساخت صادر شده است؛ قهرمان، شب داخلی دیوار، بدون‌همه‌چیز، عروسك، عوضی، تگزاس3، قلعه، یدو، بازی دراز، بی‌رو، باباسیبیلو، نوه دختری، 300دقیقه، امید به تنهایی، برای مرجان، مسافر، سومین روز جهان، دومین روز پاییز، خورشید آن ماه، شیشلیك، بعد از اتفاق، نیسان، تولدت مبارك، یازده‌سالگان، یك بغل دریا، جیگر زلیخا، بچه‌های هور، لاله كبود، روزی روزگاری آبادان، تئوری آلبرت، لحظه‌ای و دیگر هیچ.
بلاتكلیفی جشنواره فیلم فجر
یكی دیگر از تاثیرات كرونا در سینما، لغو برگزاری جشنواره‌ها یا تعویق آنها به زمانی دیگر است. سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر كه قرار بود اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت امسال برگزار شود، به سال بعد موكول شد و خبرهای چندان امیدواركننده‌ای هم از برگزاری جشنواره‌های فیلم كوتاه تهران و سینماحقیقت شنیده نمی‌شود. اما خیلی‌ها منتظر تعیین‌تكلیف مهم‌ترین رویداد سینمایی كشور، جشنواره فیلم فجر در بهمن‌ماه هستند. حسین انتظامی، رئیس سازمان سینمایی كشور در نشست اخیر رسانه‌ای خود كه به‌صورت آنلاین و مجازی برگزار شد، درباره برگزاری این جشنواره گفت: طبق پیشبینی ما، به اندازه كافی فیلم برای برگزاری جشنواره فیلم فجر وجود دارد. البته شرایط كرونایی نیز اهمیت دارد و ممكن است در روند آن تأثیرگذار باشد. اگر تعداد فیلم به اندازه كافی نباشد، امكان لغو جشنواره نیز وجود دارد.
در ادامه نگاهی داریم به این‌كه چه كارگردان‌های شاخصی در این روزهای كرونایی مشغول كارند و آیا با توجه به این نام‌ها و تعداد فیلم‌های در حال ساخت، می‌توان به برگزاری جشنواره فیلم فجر امیدوار بود و آیا اساسا این رویداد از لازمه برگزاری كه همان تعداد كافی فیلم خوب است، برخوردار خواهد بود یا نه. در این میان به برخی فیلم‌هایی كه به دلیل كرونا، ساخت آنها متوقف‌شده هم اشاره می‌كنیم.
چشم ما روشن
یكی از امیدواری‌های تولید در این ماه‌ها و روزهای اخیر، ساخت فیلم روشن به كارگردانی روح‌ا... حجازی بود. فیلمی كه بازیگرانی چون رضا عطاران، سارا بهرامی و سیامك انصاری در آن بازی می‌كنند. روشن، اتفاقا از اولین پروژه‌هایی بود كه برای حفظ سلامت گروه، تولید خود را متوقف كرد. این فیلم كه فیلم‌برداری‌اش به پایان رسیده، در مرحله فنی و آماده‌سازی است. حجازی از كارگردان‌های قابل‌اعتنای سال‌های اخیر سینمای ایران است و حضور فیلمی از او در جشنواره فیلم فجر، تنور این رقابت را گرم می‌كند.
یك كارگردان برنده
وحید جلیلوند با دو فیلم موفق و تاثیرگذار چهارشنبه 19 اردیبهشت و بدون تاریخ بدون امضا، موفقیت‌های جشنواره‌ای داخلی و خارجی زیادی داشت و جوایزی را هم كسب كرد. او این روزها مشغول ساخت سومین فیلمش به نام شب داخلی دیوار است؛ فیلمی با بازی نوید محمد زاده و امیر آقایی كه از حالا كنجكاوی‌های زیادی برای تماشای آن وجود دارد. طبق اخبار منتشرشده از فیلم، محمد زاده نقش یك نابینا را در شب داخلی دیوار بازی می‌كند.
چند روز پیش اخباری مبنی بر ابتلای وحید جلیلوند به كرونا منتشر شد كه روابط عمومی كار آن را تكذیب كرد.
تغییر فاز
محمدحسین مهدویان كه با ساخت آثار مربوط به انقلاب و تاریخ معاصر شناخته می‌شود و فیلم‌هایی چون ماجرای نیمروز و ایستاده در غبار را در كارنامه دارد، این روزها فضای جدیدی را در فیلمسازی تجربه می‌كند. او در حال ساخت كمدی شیشلیك با بازی رضا عطاران، پژمان جمشیدی، ژاله صامتی، مه‌لقا باقری، وحید رهبانی، عباس جمشیدی و جمشید هاشم‌پوراست. این تجربه، ضمن این‌كه چالشی برای مهدویان خواهد بود، از حالا برای تماشاگران هم كنجكاوی برانگیز است.
گشتزنی بهنام بانی
قابل پیشبینی بود كه سعید سهیلی بعد از سروصدا و محبوبیت گشت ارشاد و موفقیت گیشه‌ای گشت 2، سراغ قسمت سوم برود. هرچند قسمت دوم انتقادهایی را به همراه داشت و برخی تماشاگران را راضی نكرد. مهم‌ترین نكته قابل اشاره در قسمت سوم، غیبت حمید فرخ نژاد، راس مثلث بامزه فیلم است و از آن جمع سه نفره تنها ساعد سهیلی و پولاد كیمیایی در این فیلم حاضر هستند.
به‌جای فرخ نژاد كه گویا به لحاظ مالی با سهیلی به توافق نرسیده، چهره‌هایی چون امیر جعفری و بهنام بانی خواننده در فیلم حضور دارند. سهیلی مطمئنا گشت ارشاد 3 را برای فروش در گیشه ساخته و اگر اوضاع سینما مساعد باشد، احتمالا فیلم كاری به جشنواره احتمالی فیلم فجر نداشته باشد. اما اگر غیرازاین باشد، ممكن است گشت ارشاد 3 را حتی در جشنواره فیلم فجر هم در صورت ارائه و پذیرش، ببینیم.
فیلم را هم مسعود كیمیایی كلید زده بود، اما نداشتن ماسك و رعایت نشدن فاصله‌گذاری اجتماعی دست‌کم در عكس‌های منتشرشده، حاشیه‌ها و انتقاداتی را به همراه داشت.
آرواره‌ها
تقریبا اوایل تیرماه بود كه ویدئوهایی از بازیگرانی چون مهدی هاشمی و بهناز جعفری در فضای مجازی منتشر شد كه با ماسك و دستكش و رعایت پروتكل‌های بهداشتی، خبر از حضورشان در فیلم كوسه، تازه‌ترین اثر سینمایی علی عطشانی می‌دادند. این دو بازیگر پیشتر هم در فیلم دیگری از عطشانی به نام تلفن همراه رئیس‌جمهور با یكدیگر همكاری كرده بودند. پژمان جمشیدی، مهران احمدی و سیما تیرانداز همراه چند بازیگر دیگر ازجمله دو بازیگر تركیه‌ای و لبنانی در فیلم كوسه حضور دارند.
فیلمبرداری این فیلم اخیرا در تركیه به پایان رسید و عطشانی به‌تازگی عكسی در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام منتشر كرد كه او را همراه با مانی رهنما و همسرش صبا راد در «جشن پایان فیلمبرداری كوسه» نشان می‌داد.
اتفاقا با همه چیز
محسن قرایی ساخت دو فیلم خوب را در كارنامه دارد؛ اولی خسته نباشید كه به‌طور مشترك آن را با افشین هاشمی كارگردانی كرد و دومی هم سد معبر كه فیلمی تحسین شده با فیلمنامه سعید روستایی و بازی‌های خوب حامد بهداد، محسن كیایی و نادر فلاح بود. قرایی این روزها مشغول ساخت فیلمی پراز بازیگر سرشناس است؛ بی‌همه چیز یا بدون همه چیز به تهیه كنندگی جواد نوروزبیگی كه بازیگرانی چون پرویز پرستویی، هدیه تهرانی، باران كوثری، لاله مرزبان و هادی حجازی‌فر در آن بازی می‌كنند. در اولین اخباری كه از فیلم منتشر شد، شهاب حسینی هم یكی از نقش‌های اصلی را بازی می‌كرد كه بعدا عنوان شد به دلیل اختلافاتی از پروژه كنار كشیده است. حتی اگر این فیلم، شهاب حسینی را هم از دست داده باشد، باز تركیب بازیگران قابل اعتنایی دارد و درصورت برگزاری جشنواره فیلم فجر و حضور فیلم در این رویداد، ظرفیت‌های بسیاری برای جلب توجه دارد.
آذرنگ وارد می‌شود
حمیدرضا آذرنگ از بازیگران خوب تئاتر و سینمای ایران است و بازی‌های خوب او را در فیلم‌هایی چون آسمان زرد کم عمق، تنگه ابوقریب و آباجان به یاد داریم. بخش مهمی از درخشش هنری آذرنگ در تئاتر بوده؛ چه به عنوان بازیگر و چه به عنوان نویسنده و کارگردان. نمایش‌های خنکای ختم خاطره، ترن و دولیتر در دولیتر صلح از جمله کارهای مهم و قابل اشاره آذرنگ در این زمینه هستند. او با این پشتوانه این روزها مشغول ساخت اولین فیلم سینمایی‌اش به عنوان کارگردان است؛ روزی روزگاری آبادان که پیشتر و سال 84 نمایش آن را با نویسندگی و کارگردانی خودش در تالار قشقایی تئاترشهر روی صحنه برده بود. طبق شنیده‌ها محسن تنابنده یکی از بازیگران اولین ساخته سینمایی آذرنگ است. روزی روزگاری آبادان، یکی از امیدهای سی و نهمین جشنواره فیلم فجر است.
چهره‌ها و فیلم‌های دیگر
ستاره اسکندری هم همچون حمیدرضا آذرنگ با یک پیشتوانه تئاتری خوب، این روزها اولین فیلم سینمایی خود را به عنوان کارگردان می‌سازد؛ خورشید آن ماه به تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی. حمید زرگرنژاد هم مشغول ساخت فیلم برای مرجان با بازی بازیگرانی چون پگاه آهنگرانی و جمشید هاشم‌پور است. مهدی جعفری، کارگردان فیلم 23 نفر، بتازگی ساخت فیلم یدو را به پایان رساند؛ فیلم در گونه دفاع مقدس و فضای کودک و نوجوان روایت می‌شود و قصه‌اش درباره اولین ماه‌های جنگ تحمیلی در آبادان در حال محاصره است. ستاره پسیانی، شناخته شده‌ترین بازیگر فیلم است. به جز اینها خبرهایی هم درباره ساخت فیلم‌های نیسان (منوچهر هادی)، نوه دختری (غلامرضا رمضانی)، لاله کبود (مهرشاد کارخانی)، عروسک (اصغر یوسفی نژاد)، مسافر (کاظم راست‌گفتار)، تگزاس3 (مسعود اطیابی)، عوضی (جواد اردکانی) و... شنیده می‌شود.
در مجموع با توجه به این حجم از فعالیت حتی باوجود شرایط دشوار کرونایی و فیلمسازی برخی چهره‌های سرشناس به نظر می‌رسد جشنواره فیلم فجر امسال قابلیت برگزاری را دارد.
جشنواره بدون قهرمان
قرار بود این روزها امیر جدیدی و محسن تنابنده مشغول بازی در «قهرمان»، تازه‌ترین فیلم اصغر فرهادی باشند، اما ادامه شیوع کرونا باعث شد فرهادی فعلا از تولید فیلم صرف‌نظر کند و منتظر بهبود وضعیت بماند. به این ترتیب، در صورت برگزاری جشنواره فیلم فجر، فرهادی را باید مهم‌ترین غایب آن دانست که به خاطر کرونا موقتا تولید فیلم خود را متوقف کرد. نیما جاویدی هم دیگر فیلمساز سرشناس و معتبری است که به خاطر کرونا، تولید فیلم خود را به زمان دیگری موکول کرد. فیلم قلعه او در مرحله پیش‌تولید بود، اما جاویدی ترجیح داد منتظر شرایط بهتر بماند. ادوین خاچیکیان، پسر ساموئل خاچیکیان، هم مشغول کارگردانی نخستین فیلم سینمایی‌اش با عنوان باباسیبیلو بود، اما فعلا پروژه به خاطر ابتلای یکی از بازیگران نقش‌های اصلی به کرونا متوقف شده است.
گرچه اكران آنلاین تا حدودی به‌عنوان راهكاری برای برون‌رفت از این بحران، پیشنهاد و اجرایی شده، اما سازندگان آثاری كه فیلم‌های در نوبت نمایش آنها ظرفیت‌های بالایی برای فروش دارد، میلی به حضور در اكران آنلاین ندارند و كماكان به انتظار بهبود شرایط اكران سینما می‌مانند. موردی كه ظاهرا فعلا نباید منتظر آن باشیم و اگر تعطیلی کنونی و دوهفته‌ای سینما به مناسبت ایام عزاداری ماه محرم را هم حساب كنیم، وضع مبهم اكران سینمایی پیچیده‌تر خواهد شد. بنابراین باتوجه به نبود فیلم‌هایی جذاب در اكران آنلاین و اكران سینما و بی‌رونقی و بلاتكلیفی اولی و تعطیلی نصفه و نیمه دومی، بخش توزیع و نمایش سینمای ایران، به‌هیچ‌وجه حال و روز خوشی ندارد و كرونا، تاثیر منفی و غیرقابل انكاری بر آن گذاشته است.
افت كمی نمایش فیلم
از شروع تعطیلی سالن‌های سینما در اوایل اسفند سال قبل و با ادامه دارشدن طولانی و حدودا چهارماه آنها، سازوكار اكران در سینما دستخوش تغییر شد و نظم و نظام نمایش فیلم‌ها را به‌هم زد. اكران نوروزی به‌عنوان بهترین فصل اكران، منتفی شد و ترافیك همیشگی سینمای ایران در اكران به دلیل انبوه فیلم‌های در نوبت نمایش، تبدیل به بحرانی شده كه برون‌رفت از آن بسیار زمانبر است و نیاز به تصمیمات و برنامه‌ریزی درستی دارد. تعداد فیلم‌هایی كه كم و بیش ساخته می‌شوند و در نوبت اكران قرار می‌گیرند، معضل نمایش فیلم‌ها را روز به روز بیشتر می‌كند. اكران آنلاین هم به‌جز شروع نسبتا خوب و هیجان‌انگیز، در ادامه افت كرد و روند خوبی نداشت و هنوز در مرحله آزمون و خطا به‌سر می‌برد.
سینمای ایران در سال 99 بخش مهمی از فصول طلایی اكران و نوبت نمایش فیلم‌ها از جمله اكران عید نوروز و تابستان را از دست داده و توقع هم نمی‌رود كه دست‌كم تا چند ماه آینده و حتی برچیده شدن احتمالی بساط كرونا، شرایط برای اعتمادسازی كامل مردم و فعالیت معمولی سالن‌های سینما فراهم شود و اكران فیلم‌ها به روال همیشگی برگردد. در حالی‌كه انتظار می‌رفت جور این وضع نامعلوم سالن‌های سینما را اكران آنلاین بكشد و تعداد فیلم‌های بیشتری نمایش داده شود، اما این اتفاق تاكنون نیفتاده و تنها هرازگاهی، یكی دو فیلم تازه راهی این ظرفیت نمایشی می‌شود.
مقایسه تعداد فیلم‌های اكران شده سال قبل با امسال، به‌خوبی بیانگر حال ناخوش سینما در سال كرونایی 99 است. اگر فیلم‌های گروه سینمایی هنر و تجربه را درنظر نگیریم و به سینمای حرفه‌ای و اكران رایج بسنده كنیم، سال 98، 61 فیلم در سالن‌های سینما اكران شد. البته این میزان فیلم می‌توانست، بیشتر از این تعداد هم باشد، اما شروع شیوع كرونا، سینمای ایران را عملا از اسفند سال قبل تعطیل كرد.
اما امسال و در حالی‌كه در آستانه ششمین ماه سال هستیم و از ظرفیت اكران آنلاین هم استفاده شده، تنها 22 فیلم به نمایش درآمده‌اند. خروج، طلا، شنای پروانه، خوب بد جلف 2؛ ارتش سری، زن‌ها فرشته‌اند2، عطر داغ، تا ابد، یادم تو رو فراموش، چهل و هفت، قتل عمد، قطار آن شب، جهان با من برقص، زیرنظر، یلدا، بی‌وزنی، كشتارگاه، مهمانخانه ماه نو، تیغ و ترمه، نرگس مست، لتیان، هفت و نیم و حمال طلا، فیلم‌های اكران شده در سال 99 هستند كه البته برخی از آنها مثل زیرنظر و جهان با من برقص، نرگس مست و یادم تو رو فراموش، پیش از كرونا در سالن‌های سینما هم به نمایش درآمده بودند.
همین افت كمی فیلم‌های اكران امسال نسبت به سال قبل، حكایت از تفاوت فاحش مخاطبان و میزان فروش فیلم‌ها در سال‌های 98 و 99 دارد و بخش عمده‌ای از ضرر و زیان و خسارات مالی صنعت سینمای ایران، مربوط به همین مورد است. میزان مجموع فروش فیلم‌های سال 99 در اكران، به سختی به پنج میلیارد تومان می‌رسد یا با ارفاق از این رقم عبور می‌كند.
تنها امیدهای اكران تا اینجا شنای پروانه و خوب بد جلف2؛ ارتش سری بودند كه مجموع فروش آنها به سه میلیارد و 800 میلیون تومان در گیشه سال 99 رسید. این‌كه می‌گوییم گیشه سال 99، چون خوب بد جلف، چند روزی هم پیش از كرونا و آخر بهمن سال 98 اكران شد كه در آن مقطع چند روزه، حدود سه میلیارد تومان فروخته بود. تازه این وضعیت دو فیلمی است كه انتظار می‌رفت در شرایط عادی و غیركرونایی، به فروش‌های خیره‌كننده‌ای دست پیدا کرده و برخی ركوردها در گیشه را جابه‌جا كند.
مجموع فروش ناامیدكننده سال 99 تا اینجا، حتی از میزان فروش جداگانه برخی فیلم‌ها در سال قبل هم كمتر است و به عنوان مثال فیلم‌هایی چون انیمیشن بنیامین، هزارتو و منطقه پرواز ممنوع هركدام به تنهایی بیش از پنج میلیارد تومان در گیشه فروختند. به‌عبارتی حتی یك فیلم سینمایی در سال 98 تا اینجا هماورد كل میزان فروش سینمای ایران در سال 99 است! با این آمار دیگر نیازی به مقایسه بسیار ناامیدكننده مجموع فروش فیلم‌های كشور در سال قبل و امسال نیست. اما برای ثبت در تاریخ و ذهنیتی برای برآورد تقریبی خسارات وارده به صنعت سینمای ایران، دست‌كم ناگزیر به مقایسه چشمی فروش كمی بیش از پنج میلیارد تومانی سال 99 و میزان فروش حدودا 300 میلیارد تومانی (فروش دقیق 000/ 467/437/993/2 ریال) سال 98 هستیم. البته این رقم ناچیز و بسیار مختصر مربوط به این برهه زمانی است و باید منتظر آمار فروش دیگر فیلم‌های سینمایی تا پایان سال باشیم؛ هرچند بعید است با توجه به ادامه روند كرونا، اتفاق ویژه و معجزه‌ای در گیشه رخ دهد و اكران كم‌رمق و ویروسی امسال، نای چندانی برای فروش خوب داشته باشد.
دشواری تولید
به جز وضعیت مبهم و بلاتكلیف عرضه توزیع و اكران فیلم، شرایط تولید هم بغرنج است. در مقطعی و در پی نامه ستاد ملی مدیریت كرونا، رئیس جامعه صنفی تهیه‌كنندگان سینما دستور تعطیلی پروژه‌های سینمایی را ابلاغ كرد. مدتی هم خبری از تشكیل جلسات شورای پروانه ساخت و صدور مجوز تولید نبود. اما از جایی به بعد، هم صدور پروانه ساخت از سر گرفته شد و هم برخی پروژه‌ها با رعایت پروتكل‌های بهداشتی یا دست‌كم شعار این موضوع، كلید خوردند یا فیلمبرداری‌شان از سر گرفته شد.
فارغ از این‌كه باتوجه به ادامه شیوع كرونا، چقدر امكان و ظرفیت نمایشی وجود دارد و چطور و چه زمانی این حجم از تولیدات و خروجی پروانه ساخت‌ها، اكران خواهند شد، كماكان روند صدور مجوز ساخت فیلم پابرجاست و فیلم‌ها وارد پیش‌تولید و مرحله فیلمبرداری می‌شود. با این حال كرونا، تاثیر خود را در این بخش هم گذاشته و خسارات زیادی به بار آورده است. هر تولیدی به جز این‌كه سلامتی و جان گروه سازنده را تهدید می‌كند و هرگونه توقف و تعطیلی موقت یا طولانی‌مدت هم ضرر و زیان مالی فراوانی به همراه دارد. غیر از اینها كاهش صدور پروانه ساخت و كاهش تولیدات، نسبت به سال گذشته محسوس است كه نشانه‌ای از ركود اقتصادی سینماست.
سال گذشته طبق گزارش جلسات شورای پروانه ساخت، نمایش و اكران سال‌های 98 و 99، برای 124 فیلم سینمایی پروانه ساخت صادر شده بود. البته لزوما صدور پروانه ساخت مساوی با تولید و فیلمبرداری اثر در همان سال نیست و ممكن است ساخت برخی فیلم‌ها به سال بعد (یعنی امسال) موكول شده باشد. اما به‌هرحال صدور پروانه ساخت، برآیندی از تولید و جریان فیلمسازی است. اما در سال 99 و تا اینجا، تنها برای 31 فیلم پروانه ساخت صادر شده است؛ قهرمان، شب داخلی دیوار، بدون‌همه‌چیز، عروسك، عوضی، تگزاس3، قلعه، یدو، بازی دراز، بی‌رو، باباسیبیلو، نوه دختری، 300دقیقه، امید به تنهایی، برای مرجان، مسافر، سومین روز جهان، دومین روز پاییز، خورشید آن ماه، شیشلیك، بعد از اتفاق، نیسان، تولدت مبارك، یازده‌سالگان، یك بغل دریا، جیگر زلیخا، بچه‌های هور، لاله كبود، روزی روزگاری آبادان، تئوری آلبرت، لحظه‌ای و دیگر هیچ.
بلاتكلیفی جشنواره فیلم فجر
یكی دیگر از تاثیرات كرونا در سینما، لغو برگزاری جشنواره‌ها یا تعویق آنها به زمانی دیگر است. سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر كه قرار بود اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت امسال برگزار شود، به سال بعد موكول شد و خبرهای چندان امیدواركننده‌ای هم از برگزاری جشنواره‌های فیلم كوتاه تهران و سینماحقیقت شنیده نمی‌شود. اما خیلی‌ها منتظر تعیین‌تكلیف مهم‌ترین رویداد سینمایی كشور، جشنواره فیلم فجر در بهمن‌ماه هستند. حسین انتظامی، رئیس سازمان سینمایی كشور در نشست اخیر رسانه‌ای خود كه به‌صورت آنلاین و مجازی برگزار شد، درباره برگزاری این جشنواره گفت: طبق پیشبینی ما، به اندازه كافی فیلم برای برگزاری جشنواره فیلم فجر وجود دارد. البته شرایط كرونایی نیز اهمیت دارد و ممكن است در روند آن تأثیرگذار باشد. اگر تعداد فیلم به اندازه كافی نباشد، امكان لغو جشنواره نیز وجود دارد.
در ادامه نگاهی داریم به این‌كه چه كارگردان‌های شاخصی در این روزهای كرونایی مشغول كارند و آیا با توجه به این نام‌ها و تعداد فیلم‌های در حال ساخت، می‌توان به برگزاری جشنواره فیلم فجر امیدوار بود و آیا اساسا این رویداد از لازمه برگزاری كه همان تعداد كافی فیلم خوب است، برخوردار خواهد بود یا نه. در این میان به برخی فیلم‌هایی كه به دلیل كرونا، ساخت آنها متوقف‌شده هم اشاره می‌كنیم.
چشم ما روشن
یكی از امیدواری‌های تولید در این ماه‌ها و روزهای اخیر، ساخت فیلم روشن به كارگردانی روح‌ا... حجازی بود. فیلمی كه بازیگرانی چون رضا عطاران، سارا بهرامی و سیامك انصاری در آن بازی می‌كنند. روشن، اتفاقا از اولین پروژه‌هایی بود كه برای حفظ سلامت گروه، تولید خود را متوقف كرد. این فیلم كه فیلم‌برداری‌اش به پایان رسیده، در مرحله فنی و آماده‌سازی است. حجازی از كارگردان‌های قابل‌اعتنای سال‌های اخیر سینمای ایران است و حضور فیلمی از او در جشنواره فیلم فجر، تنور این رقابت را گرم می‌كند.
یك كارگردان برنده
وحید جلیلوند با دو فیلم موفق و تاثیرگذار چهارشنبه 19 اردیبهشت و بدون تاریخ بدون امضا، موفقیت‌های جشنواره‌ای داخلی و خارجی زیادی داشت و جوایزی را هم كسب كرد. او این روزها مشغول ساخت سومین فیلمش به نام شب داخلی دیوار است؛ فیلمی با بازی نوید محمد زاده و امیر آقایی كه از حالا كنجكاوی‌های زیادی برای تماشای آن وجود دارد. طبق اخبار منتشرشده از فیلم، محمد زاده نقش یك نابینا را در شب داخلی دیوار بازی می‌كند.
چند روز پیش اخباری مبنی بر ابتلای وحید جلیلوند به كرونا منتشر شد كه روابط عمومی كار آن را تكذیب كرد.
تغییر فاز
محمدحسین مهدویان كه با ساخت آثار مربوط به انقلاب و تاریخ معاصر شناخته می‌شود و فیلم‌هایی چون ماجرای نیمروز و ایستاده در غبار را در كارنامه دارد، این روزها فضای جدیدی را در فیلمسازی تجربه می‌كند. او در حال ساخت كمدی شیشلیك با بازی رضا عطاران، پژمان جمشیدی، ژاله صامتی، مه‌لقا باقری، وحید رهبانی، عباس جمشیدی و جمشید هاشم‌پوراست. این تجربه، ضمن این‌كه چالشی برای مهدویان خواهد بود، از حالا برای تماشاگران هم كنجكاوی برانگیز است.
گشتزنی بهنام بانی
قابل پیشبینی بود كه سعید سهیلی بعد از سروصدا و محبوبیت گشت ارشاد و موفقیت گیشه‌ای گشت 2، سراغ قسمت سوم برود. هرچند قسمت دوم انتقادهایی را به همراه داشت و برخی تماشاگران را راضی نكرد. مهم‌ترین نكته قابل اشاره در قسمت سوم، غیبت حمید فرخ نژاد، راس مثلث بامزه فیلم است و از آن جمع سه نفره تنها ساعد سهیلی و پولاد كیمیایی در این فیلم حاضر هستند.
به‌جای فرخ نژاد كه گویا به لحاظ مالی با سهیلی به توافق نرسیده، چهره‌هایی چون امیر جعفری و بهنام بانی خواننده در فیلم حضور دارند. سهیلی مطمئنا گشت ارشاد 3 را برای فروش در گیشه ساخته و اگر اوضاع سینما مساعد باشد، احتمالا فیلم كاری به جشنواره احتمالی فیلم فجر نداشته باشد. اما اگر غیرازاین باشد، ممكن است گشت ارشاد 3 را حتی در جشنواره فیلم فجر هم در صورت ارائه و پذیرش، ببینیم.
فیلم را هم مسعود كیمیایی كلید زده بود، اما نداشتن ماسك و رعایت نشدن فاصله‌گذاری اجتماعی دست‌کم در عكس‌های منتشرشده، حاشیه‌ها و انتقاداتی را به همراه داشت.
آرواره‌ها
تقریبا اوایل تیرماه بود كه ویدئوهایی از بازیگرانی چون مهدی هاشمی و بهناز جعفری در فضای مجازی منتشر شد كه با ماسك و دستكش و رعایت پروتكل‌های بهداشتی، خبر از حضورشان در فیلم كوسه، تازه‌ترین اثر سینمایی علی عطشانی می‌دادند. این دو بازیگر پیشتر هم در فیلم دیگری از عطشانی به نام تلفن همراه رئیس‌جمهور با یكدیگر همكاری كرده بودند. پژمان جمشیدی، مهران احمدی و سیما تیرانداز همراه چند بازیگر دیگر ازجمله دو بازیگر تركیه‌ای و لبنانی در فیلم كوسه حضور دارند.
فیلمبرداری این فیلم اخیرا در تركیه به پایان رسید و عطشانی به‌تازگی عكسی در صفحه شخصی‌اش در اینستاگرام منتشر كرد كه او را همراه با مانی رهنما و همسرش صبا راد در «جشن پایان فیلمبرداری كوسه» نشان می‌داد.
اتفاقا با همه چیز
محسن قرایی ساخت دو فیلم خوب را در كارنامه دارد؛ اولی خسته نباشید كه به‌طور مشترك آن را با افشین هاشمی كارگردانی كرد و دومی هم سد معبر كه فیلمی تحسین شده با فیلمنامه سعید روستایی و بازی‌های خوب حامد بهداد، محسن كیایی و نادر فلاح بود. قرایی این روزها مشغول ساخت فیلمی پراز بازیگر سرشناس است؛ بی‌همه چیز یا بدون همه چیز به تهیه كنندگی جواد نوروزبیگی كه بازیگرانی چون پرویز پرستویی، هدیه تهرانی، باران كوثری، لاله مرزبان و هادی حجازی‌فر در آن بازی می‌كنند. در اولین اخباری كه از فیلم منتشر شد، شهاب حسینی هم یكی از نقش‌های اصلی را بازی می‌كرد كه بعدا عنوان شد به دلیل اختلافاتی از پروژه كنار كشیده است. حتی اگر این فیلم، شهاب حسینی را هم از دست داده باشد، باز تركیب بازیگران قابل اعتنایی دارد و درصورت برگزاری جشنواره فیلم فجر و حضور فیلم در این رویداد، ظرفیت‌های بسیاری برای جلب توجه دارد.
آذرنگ وارد می‌شود
حمیدرضا آذرنگ از بازیگران خوب تئاتر و سینمای ایران است و بازی‌های خوب او را در فیلم‌هایی چون آسمان زرد کم عمق، تنگه ابوقریب و آباجان به یاد داریم. بخش مهمی از درخشش هنری آذرنگ در تئاتر بوده؛ چه به عنوان بازیگر و چه به عنوان نویسنده و کارگردان. نمایش‌های خنکای ختم خاطره، ترن و دولیتر در دولیتر صلح از جمله کارهای مهم و قابل اشاره آذرنگ در این زمینه هستند. او با این پشتوانه این روزها مشغول ساخت اولین فیلم سینمایی‌اش به عنوان کارگردان است؛ روزی روزگاری آبادان که پیشتر و سال 84 نمایش آن را با نویسندگی و کارگردانی خودش در تالار قشقایی تئاترشهر روی صحنه برده بود. طبق شنیده‌ها محسن تنابنده یکی از بازیگران اولین ساخته سینمایی آذرنگ است. روزی روزگاری آبادان، یکی از امیدهای سی و نهمین جشنواره فیلم فجر است.
چهره‌ها و فیلم‌های دیگر
ستاره اسکندری هم همچون حمیدرضا آذرنگ با یک پیشتوانه تئاتری خوب، این روزها اولین فیلم سینمایی خود را به عنوان کارگردان می‌سازد؛ خورشید آن ماه به تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی. حمید زرگرنژاد هم مشغول ساخت فیلم برای مرجان با بازی بازیگرانی چون پگاه آهنگرانی و جمشید هاشم‌پور است. مهدی جعفری، کارگردان فیلم 23 نفر، بتازگی ساخت فیلم یدو را به پایان رساند؛ فیلم در گونه دفاع مقدس و فضای کودک و نوجوان روایت می‌شود و قصه‌اش درباره اولین ماه‌های جنگ تحمیلی در آبادان در حال محاصره است. ستاره پسیانی، شناخته شده‌ترین بازیگر فیلم است. به جز اینها خبرهایی هم درباره ساخت فیلم‌های نیسان (منوچهر هادی)، نوه دختری (غلامرضا رمضانی)، لاله کبود (مهرشاد کارخانی)، عروسک (اصغر یوسفی نژاد)، مسافر (کاظم راست‌گفتار)، تگزاس3 (مسعود اطیابی)، عوضی (جواد اردکانی) و... شنیده می‌شود.
در مجموع با توجه به این حجم از فعالیت حتی باوجود شرایط دشوار کرونایی و فیلمسازی برخی چهره‌های سرشناس به نظر می‌رسد جشنواره فیلم فجر امسال قابلیت برگزاری را دارد.
جشنواره بدون قهرمان
قرار بود این روزها امیر جدیدی و محسن تنابنده مشغول بازی در «قهرمان»، تازه‌ترین فیلم اصغر فرهادی باشند، اما ادامه شیوع کرونا باعث شد فرهادی فعلا از تولید فیلم صرف‌نظر کند و منتظر بهبود وضعیت بماند. به این ترتیب، در صورت برگزاری جشنواره فیلم فجر، فرهادی را باید مهم‌ترین غایب آن دانست که به خاطر کرونا موقتا تولید فیلم خود را متوقف کرد. نیما جاویدی هم دیگر فیلمساز سرشناس و معتبری است که به خاطر کرونا، تولید فیلم خود را به زمان دیگری موکول کرد. فیلم قلعه او در مرحله پیش‌تولید بود، اما جاویدی ترجیح داد منتظر شرایط بهتر بماند. ادوین خاچیکیان، پسر ساموئل خاچیکیان، هم مشغول کارگردانی نخستین فیلم سینمایی‌اش با عنوان باباسیبیلو بود، اما فعلا پروژه به خاطر ابتلای یکی از بازیگران نقش‌های اصلی به کرونا متوقف شده است.
