چه کتاب‌هایی که از همین بحث‌های داخل تاکسی متولد شده‌اند
فراتر از یک تاکسی
علی غنی شاعر، نویسنده و کتاب‌فروشی که فقط در تاکسی کتاب نمی‌خواند، چون بحث‌ها جذاب‌ترند
بعد از خانه و خانواده، اولین تجربه‌های چالش‌های لفظی بین مردم با هم را در تاکسی‌ها دیده‌ایم و شاید آن اوایل قدری برایمان عجیب به نظر می‌آمد. به‌خصوص که ظاهرا بعضی از بحث‌های سیاسی آن‌قدر ارزش نداشت که دو نفر بر سرش این‌چنین با حرارت بحث کنند. بحثی که گاهی ظاهرا به هیچ نتیجه‌ای هم نمی‌رسید و هیچ‌کدام از طرفین قانع نمی‌شدند. اما همیشه وقتی ناظر این‌گونه گفت‌وگوها می‌شویم، حال جامعه را به‌خوبی حس می‌کنیم و انگار بهتر می‌توانیم آرامش یا کدورت خاطر مردم را ببینیم.
تاکسی یکی از مهم‌ترین و البته دم‌دستی‌ترین محل‌های رویارویی مردم با هم است که در آن علی‌رغم عوامانه بودن بحث‌ها، بسیاری از دردهای جامعه عیان می‌شود و می‌توان به‌طور تخصصی به بررسی چنین رویدادهایی پرداخت و آن را مورد تحلیل قرار داد. در این گوشه از هفتگ جام‌جم می‌خواهیم دو کتاب با محوریت تاکسی‌ها و داستان‌هایشان را به شما معرفی کنیم.
کتاب «بنی هندل»
«تاکسی‌نگاری (مردم‌نگاری گفت‌وگوهای تاکسی)» نام کتابی از محسن‌حسام مظاهری است. این اثر دومین مجموعه از تاکسی‌نگاری‌های اوست و اولین آن در بهمن ۱۳۹۱ منتشر شده‌است. روش وی در این پژوهش آنچنان که خودش در مقدمه کتاب نوشته‌است، ضبط مخفی گفت‌وگوهای مسافران و راننده‌ها در تاکسی با رعایت ضوابطی و سپس پیاده‌سازی فایل‌های صوتی و تدوین آنها بوده‌است که در حیطه علوم اجتماعی از روش‌های کیفی و شاخه‌ای از روش‌های مردم‌نگاری است.
مهم‌ترین عاملی که گفت‌وگوهای تاکسی را اهمیت پژوهشی می‌بخشد، صراحت و صداقت طرف‌های گفت‌وگو در بیان نظرات‌شان است که خود نتیجه بیرون از کنترل و نظارت بودنِ محیط تاکسی است. در این کتاب، متن 20 تاکسی‌نگاری آمده‌است که یکی از آنها در مشهد، یکی در اهواز، یکی در رشت، یکی در ساری، دو تا در اصفهان و بقیه در تهران رخ داده‌اند. ترتیب تاکسی‌نگاری‌ها براساس توالی زمانی‌شان است.
به‌جز اولی که مربوط به سال ۱۳۸۸ است، باقی آنها در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ رخ داده‌اند. ویژگی مشترک اغلب تاکسی‌نگاری‌های این مجموعه، دونفره‌بودن گفت‌وگوهاست؛ دونفری که طبعا یکی‌شان راننده است. تنوع مضمونی نیز در این گفت‌وگوها رعایت شده‌است و طیف متنوعی از مسائل روزمره اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه امروز ایران موضوع گفت‌وگوها بوده‌اند.
کتاب «تاکسی‌نوشت‌ها»
تاکسی‌نوشت‌ها، آمیزه خیال و واقعیت ناصر غیاثی است. او در مقاله‌ای می‌نویسد: اگر توانسته باشم در داستان‌های این کتاب، ضمن سرگرم کردن و برانگیختن حس کنجکاوی خواننده و بعد ارضای آن، برخی از ویژگی‌های فرهنگی آلمانی‌ها و ایرانی‌های مقیم آلمان و همزیستی یا تقابل آن را نشان بدهم، به مقصودم از نوشتن تاکسی‌نوشت‌ها دست یافته‌ام. تاکسی‌نوشت‌ها را که یکی از آثار داستانی ادبیات مهاجرت است هم می‌شود مجموعه‌داستان تلقی‌اش کرد و هم کلیتی به‌هم‌پیوسته دارد از وقایعی که میان یک راننده تاکسی و مسافرانش می‌افتد. راننده، مثل دنیای واقعیت، خود ایرانی است و مسافرانش اما از همه جای دنیا، از ایران یا خود آلمان یا حتی آمریکای جنوبی. داستان‌هایی که در این کتاب آمده ملغمه‌ای از واقعیت و رویاست و برخی بیانگر مشکلات ایرانیان مهاجر در آلمان و برخی به مسائل دیگر می‌پردازند. در این کتاب نویسنده برشی از ظاهر مسافر یا حرف‌های او به خواننده می‌دهد تا خواننده بتواند با دانستن همان برش به درون شخصیت‌های داستان نقب بزند.
تاکسی یکی از مهم‌ترین و البته دم‌دستی‌ترین محل‌های رویارویی مردم با هم است که در آن علی‌رغم عوامانه بودن بحث‌ها، بسیاری از دردهای جامعه عیان می‌شود و می‌توان به‌طور تخصصی به بررسی چنین رویدادهایی پرداخت و آن را مورد تحلیل قرار داد. در این گوشه از هفتگ جام‌جم می‌خواهیم دو کتاب با محوریت تاکسی‌ها و داستان‌هایشان را به شما معرفی کنیم.
کتاب «بنی هندل»
«تاکسی‌نگاری (مردم‌نگاری گفت‌وگوهای تاکسی)» نام کتابی از محسن‌حسام مظاهری است. این اثر دومین مجموعه از تاکسی‌نگاری‌های اوست و اولین آن در بهمن ۱۳۹۱ منتشر شده‌است. روش وی در این پژوهش آنچنان که خودش در مقدمه کتاب نوشته‌است، ضبط مخفی گفت‌وگوهای مسافران و راننده‌ها در تاکسی با رعایت ضوابطی و سپس پیاده‌سازی فایل‌های صوتی و تدوین آنها بوده‌است که در حیطه علوم اجتماعی از روش‌های کیفی و شاخه‌ای از روش‌های مردم‌نگاری است.
مهم‌ترین عاملی که گفت‌وگوهای تاکسی را اهمیت پژوهشی می‌بخشد، صراحت و صداقت طرف‌های گفت‌وگو در بیان نظرات‌شان است که خود نتیجه بیرون از کنترل و نظارت بودنِ محیط تاکسی است. در این کتاب، متن 20 تاکسی‌نگاری آمده‌است که یکی از آنها در مشهد، یکی در اهواز، یکی در رشت، یکی در ساری، دو تا در اصفهان و بقیه در تهران رخ داده‌اند. ترتیب تاکسی‌نگاری‌ها براساس توالی زمانی‌شان است.
به‌جز اولی که مربوط به سال ۱۳۸۸ است، باقی آنها در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ رخ داده‌اند. ویژگی مشترک اغلب تاکسی‌نگاری‌های این مجموعه، دونفره‌بودن گفت‌وگوهاست؛ دونفری که طبعا یکی‌شان راننده است. تنوع مضمونی نیز در این گفت‌وگوها رعایت شده‌است و طیف متنوعی از مسائل روزمره اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه امروز ایران موضوع گفت‌وگوها بوده‌اند.
کتاب «تاکسی‌نوشت‌ها»
تاکسی‌نوشت‌ها، آمیزه خیال و واقعیت ناصر غیاثی است. او در مقاله‌ای می‌نویسد: اگر توانسته باشم در داستان‌های این کتاب، ضمن سرگرم کردن و برانگیختن حس کنجکاوی خواننده و بعد ارضای آن، برخی از ویژگی‌های فرهنگی آلمانی‌ها و ایرانی‌های مقیم آلمان و همزیستی یا تقابل آن را نشان بدهم، به مقصودم از نوشتن تاکسی‌نوشت‌ها دست یافته‌ام. تاکسی‌نوشت‌ها را که یکی از آثار داستانی ادبیات مهاجرت است هم می‌شود مجموعه‌داستان تلقی‌اش کرد و هم کلیتی به‌هم‌پیوسته دارد از وقایعی که میان یک راننده تاکسی و مسافرانش می‌افتد. راننده، مثل دنیای واقعیت، خود ایرانی است و مسافرانش اما از همه جای دنیا، از ایران یا خود آلمان یا حتی آمریکای جنوبی. داستان‌هایی که در این کتاب آمده ملغمه‌ای از واقعیت و رویاست و برخی بیانگر مشکلات ایرانیان مهاجر در آلمان و برخی به مسائل دیگر می‌پردازند. در این کتاب نویسنده برشی از ظاهر مسافر یا حرف‌های او به خواننده می‌دهد تا خواننده بتواند با دانستن همان برش به درون شخصیت‌های داستان نقب بزند.
