گفت‌وگو با ابراهیم جرجانی سرپرست گروه موسیقی مقامی ترکمنی
موسیقی ترکمن اصیل مانده است
برای آهنگ‌ها و ملودی‌های موسیقی ترکمنی را می‌شود قدمت تعیین کرد؟
به سختی. بسیاری از این قطعات گمنام هستند و مربوط به گذشته‌های دور. قطعات معاصر هم داریم که مشخص و معروف هستند اما بیشتر آهنگ‌ها خیلی قدیمی هستند. آنچه در جشنواره سی‌وهفتم موسیقی فجر ارائه کرده‌ایم در چند سبک نواخته شده است. اساسا موسیقی ترکمن در چهار سبک نواخته می‌شود؛ از جمله سبک یوموت، اوغلان یا سبک آخال، سبک چاودور و سبک ماره یا همان مرو. در واقع این سبک‌ها به مرز ترکمنستان و ترکمن‌های ایران بر می‌گردد که نزدیکی دارد با سبک‌های موسیقی در ازبکستان و سایر مناطق هم‌مرز.
ظاهرا این قطعات نت‌نویسی نشده و سینه به سینه نقل شده‌اند. همین طور است؟
بله؛ به صورت شفاهی وجود داشته و به هیچ شیوه‌ای مکتوب نشده است. البته در30 سال گذشته اقداماتی برای نت‌نویسی این قطعات صورت گرفته اما به قدری تکنیک‌های نوازندگی و خوانندگی در موسیقی مقامی ترکمن ظریف و زیباست که نمی‌شود به راحتی آن را مکتوب کرده یا به شیوه‌ای جز آموزش مستقیم منتقل کرد. بسیاری از ظرافت‌های این موسیقی از نگاه دور می‌ماند چه رسد به نوشته یا حتی تصویر. تا امروز این موسیقی به صورت سینه‌به‌سینه آموزش داده شده و انتقال یافته است. شاید چند نمونه هم نت‌نویسی شده باشد اما بخش زیادی از موسیقی ترکمن همچنان در سینه هنرمندان این ناحیه است.
برای نگهداری از آنها چه باید کرد؟
این گنجی است که در سینه امثال ما وجود دارد و موظف به حفظ و نگهداری از آنها هستیم. به عنوان نماینده موسیقی ترکمن باید از این گنجینه مراقبت کنم و بعد آن را به نسل بعدی انتقال بدهم همچنان که پیشکسوتان و اساتیدم آن را به من منتقل کرده‌اند.
نسل جوان استقبال می‌کند؟
بله. استقبال از موسیقی مقامی در ترکمن قابل توجه است. همچنان که ما از اساتیدمان و آنها از اساتیدشان آموخته‌اند، نسل جوان هم در یادگیری این موسیقی اشتیاق نشان می‌دهند. خدا را شکر موسیقی ترکمن همچنان اصیل مانده و همیشه طرفداران خودش را داشته است. این موسیقی هم در آئین‌ها و مراسم از جمله جشن‌های عروسی ارائه می‌شود و هم در فستیوال‌های داخلی و خارجی مورد توجه هست و مخاطبان زیادی دارد.
به نظر می‌رسد به جز درد و رنج و عشق و فراق، در تحریرهای خواننده‌های ترکمن می‌شود صداهایی از طبیعت شنید؛ اصواتی از جهان و حیوانات دست‌آموز ترکمن‌ها. درست است؟
بله. معمولا قطعاتی که خواننده‌ها می‌خوانند درباره بی‌رحمی روزگار کوچ‌نشینی و درد عشق و موضوعات عرفانی است و تحریرهای موسیقی ترکمن مخصوص همین مردم و فرهنگ ترکمنی است. همان طور که گفتید این تحریرها ریشه در فرهنگ ترکمن دارد و به نوعی برگرفته از اسبدوانی است؛ مثلا از صدای پای اسب وقتی چهارنعل می‌رود یا صدای نفس‌های این حیوان.
شما به دفعات در جشنواره موسیقی فجر حضور داشته‌اید. استقبال چطور است؟
سال‌های زیادی در جشنواره بوده‌ایم؛ تقریبا از همان سال‌های اول شکل‌گیری جشنواره موسیقی فجر و همیشه هم مورد استقبال قرار گرفته‌ایم. به جز جشنواره موسیقی فجر در جشنواره دفاع مقدس، جشنواره نواحی و سایر جشنواره‌های ملی شرکت داریم و بارها برای اجرا به جشنواره‌های خارجی هم رفته‌ایم و همیشه هم اجرای ما مورد استقبال بوده و موسیقی ترکمنی توانسته توجه‌ها را به خودش جلب کند.
به سختی. بسیاری از این قطعات گمنام هستند و مربوط به گذشته‌های دور. قطعات معاصر هم داریم که مشخص و معروف هستند اما بیشتر آهنگ‌ها خیلی قدیمی هستند. آنچه در جشنواره سی‌وهفتم موسیقی فجر ارائه کرده‌ایم در چند سبک نواخته شده است. اساسا موسیقی ترکمن در چهار سبک نواخته می‌شود؛ از جمله سبک یوموت، اوغلان یا سبک آخال، سبک چاودور و سبک ماره یا همان مرو. در واقع این سبک‌ها به مرز ترکمنستان و ترکمن‌های ایران بر می‌گردد که نزدیکی دارد با سبک‌های موسیقی در ازبکستان و سایر مناطق هم‌مرز.
ظاهرا این قطعات نت‌نویسی نشده و سینه به سینه نقل شده‌اند. همین طور است؟
بله؛ به صورت شفاهی وجود داشته و به هیچ شیوه‌ای مکتوب نشده است. البته در30 سال گذشته اقداماتی برای نت‌نویسی این قطعات صورت گرفته اما به قدری تکنیک‌های نوازندگی و خوانندگی در موسیقی مقامی ترکمن ظریف و زیباست که نمی‌شود به راحتی آن را مکتوب کرده یا به شیوه‌ای جز آموزش مستقیم منتقل کرد. بسیاری از ظرافت‌های این موسیقی از نگاه دور می‌ماند چه رسد به نوشته یا حتی تصویر. تا امروز این موسیقی به صورت سینه‌به‌سینه آموزش داده شده و انتقال یافته است. شاید چند نمونه هم نت‌نویسی شده باشد اما بخش زیادی از موسیقی ترکمن همچنان در سینه هنرمندان این ناحیه است.
برای نگهداری از آنها چه باید کرد؟
این گنجی است که در سینه امثال ما وجود دارد و موظف به حفظ و نگهداری از آنها هستیم. به عنوان نماینده موسیقی ترکمن باید از این گنجینه مراقبت کنم و بعد آن را به نسل بعدی انتقال بدهم همچنان که پیشکسوتان و اساتیدم آن را به من منتقل کرده‌اند.
نسل جوان استقبال می‌کند؟
بله. استقبال از موسیقی مقامی در ترکمن قابل توجه است. همچنان که ما از اساتیدمان و آنها از اساتیدشان آموخته‌اند، نسل جوان هم در یادگیری این موسیقی اشتیاق نشان می‌دهند. خدا را شکر موسیقی ترکمن همچنان اصیل مانده و همیشه طرفداران خودش را داشته است. این موسیقی هم در آئین‌ها و مراسم از جمله جشن‌های عروسی ارائه می‌شود و هم در فستیوال‌های داخلی و خارجی مورد توجه هست و مخاطبان زیادی دارد.
به نظر می‌رسد به جز درد و رنج و عشق و فراق، در تحریرهای خواننده‌های ترکمن می‌شود صداهایی از طبیعت شنید؛ اصواتی از جهان و حیوانات دست‌آموز ترکمن‌ها. درست است؟
بله. معمولا قطعاتی که خواننده‌ها می‌خوانند درباره بی‌رحمی روزگار کوچ‌نشینی و درد عشق و موضوعات عرفانی است و تحریرهای موسیقی ترکمن مخصوص همین مردم و فرهنگ ترکمنی است. همان طور که گفتید این تحریرها ریشه در فرهنگ ترکمن دارد و به نوعی برگرفته از اسبدوانی است؛ مثلا از صدای پای اسب وقتی چهارنعل می‌رود یا صدای نفس‌های این حیوان.
شما به دفعات در جشنواره موسیقی فجر حضور داشته‌اید. استقبال چطور است؟
سال‌های زیادی در جشنواره بوده‌ایم؛ تقریبا از همان سال‌های اول شکل‌گیری جشنواره موسیقی فجر و همیشه هم مورد استقبال قرار گرفته‌ایم. به جز جشنواره موسیقی فجر در جشنواره دفاع مقدس، جشنواره نواحی و سایر جشنواره‌های ملی شرکت داریم و بارها برای اجرا به جشنواره‌های خارجی هم رفته‌ایم و همیشه هم اجرای ما مورد استقبال بوده و موسیقی ترکمنی توانسته توجه‌ها را به خودش جلب کند.
