یادداشت
چالش مطالعات ادیان در ایران
می‌خواهم در مورد جایگاه و اهمیت مطالعه و کتابخوانی در جامعه به‌ویژه در حوزه مطالعات ادیان، آسیب‌شناسی مختصری داشته باشم. در این زمینه اولین نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که بحث مطالعه و کتابخوانی باید به‌عنوان یک نیاز شناخته شود و وقتی این مساله نیاز واقعا مطرح می‌شود که کتاب‌هایی که منتشر می‌شوند واقعا پاسخگوی نیازهای جامعه باشند.
کتاب‌هایی که صرفا جنبه شعاری و حال‌وهوای سفارشی داشته باشند مخاطب را جذب نمی‌کنند. ما اول باید کتاب‌هایی منتشر کنیم که کمی چالشی هم باشند، درعین‌این‌که باید دقت کنیم کتاب‌های گمراه‌کننده‌ای که شیطنت‌های دشمنان در آن اعمال نشده‌باشد منتشر نشود. البته انتشار کتاب را هم نباید بسیار محدود و با محدودیت‌ها و ممیزی‌های سختگیرانه اعمال کنیم چراکه این امر جذابیت و چالشی‌بودن کتاب را کم می‌کند.
نکته دیگر خاصه در باب مطالعه ادیان این‌که تصور برخی این است اگر در یک جامعه اسلامی و شیعی، اگر شما در مورد ادیان دیگر کتاب منتشر و مطالعه کنید، باعث گمراهی می‌شود. تجربه دانشگاه ادیان و انتشارات دانشگاه ادیان ثابت کرده چنین نیست. اتفاقا همان‌طور که خود قرآن‌کریم نیز تاکید کرده است، مسلمانان اولا باید دین‌شان را از روی تعقل و از روی ایمان قلبی بپذیرند نه وراثت و ثانیا کسی که دارایی‌ای در یک سطح عالی دارد، ترسی ندارد از این‌که کسی برود و دیگر چیزها را هم ببیند و برگردد.
یکی از جنبه‌های سیروا فی‌الارض به‌عنوان یک توصیه قرآنی همین است. منظور از سیروا فی‌الارض این نیست که بروید و ساختمان‌ها را ببینید، بلکه منظور این است که فرهنگ‌ها، ادیان، مذاهب و اقوام مختلف را ببینید و در آن صورت خواهید دید اسلام و مکتب الهی بهترین نمونه است. بنابراین آشنایی با ادیان دیگر البته اگر روشمند، علمی و با مقدمات لازم باشد فایده خیلی مهمی دارد چون نگاه فرد را نسبت به دین و عقیده خودش عمیق‌تر می‌کند. همان‌گونه که وقتی کسی زبان جدیدی یاد می‌گیرد نگاهش به زبان مادری خود هم عمیق‌تر می‌شود و برخی از نکات ظریفی را که قبلا استفاده می‌کرده و به آنها توجه نداشته می‌بیند. امروزه ما در دهکده جهانی و در جهان اطلاعات و رسانه، زندگی می‌کنیم و چه بخواهیم و چه نخواهیم اطلاعات در مورد اعتقادات دیگر ادیان به ما می‌رسد. حال چه بهتر که ما آن اطلاعات را علمی و روشمند و به‌صورت آکادمیک بیاوریم. درغیراین‌صورت، اطلاعات جنبه تبلیغی یا تبشیری پیدا کرده و از راه‌های غیرمجاز در اختیار مردم قرار می‌گیرد. یکی از فواید مطالعه ادیان این است که در گفت‌وگو میان پیروان ادیان دیگر و اسلام، یک دیالوگ علمی مبتنی‌بر فکر، منطق و استدلال و در قالب یک احترام متقابل ایجاد می‌شود. چنین دیالوگی می‌تواند حتی در راستای تبلیغ اسلام هم قرار بگیرد. چنان‌که امام‌رضا(ع) هم با اهالی دیگر ادیان همین‌طور برخورد می‌کردند.
سیدمحمد روحانی - استاد ادیان شرق در دانشگاه ادیان و مذاهب
کتاب‌هایی که صرفا جنبه شعاری و حال‌وهوای سفارشی داشته باشند مخاطب را جذب نمی‌کنند. ما اول باید کتاب‌هایی منتشر کنیم که کمی چالشی هم باشند، درعین‌این‌که باید دقت کنیم کتاب‌های گمراه‌کننده‌ای که شیطنت‌های دشمنان در آن اعمال نشده‌باشد منتشر نشود. البته انتشار کتاب را هم نباید بسیار محدود و با محدودیت‌ها و ممیزی‌های سختگیرانه اعمال کنیم چراکه این امر جذابیت و چالشی‌بودن کتاب را کم می‌کند.
نکته دیگر خاصه در باب مطالعه ادیان این‌که تصور برخی این است اگر در یک جامعه اسلامی و شیعی، اگر شما در مورد ادیان دیگر کتاب منتشر و مطالعه کنید، باعث گمراهی می‌شود. تجربه دانشگاه ادیان و انتشارات دانشگاه ادیان ثابت کرده چنین نیست. اتفاقا همان‌طور که خود قرآن‌کریم نیز تاکید کرده است، مسلمانان اولا باید دین‌شان را از روی تعقل و از روی ایمان قلبی بپذیرند نه وراثت و ثانیا کسی که دارایی‌ای در یک سطح عالی دارد، ترسی ندارد از این‌که کسی برود و دیگر چیزها را هم ببیند و برگردد.
یکی از جنبه‌های سیروا فی‌الارض به‌عنوان یک توصیه قرآنی همین است. منظور از سیروا فی‌الارض این نیست که بروید و ساختمان‌ها را ببینید، بلکه منظور این است که فرهنگ‌ها، ادیان، مذاهب و اقوام مختلف را ببینید و در آن صورت خواهید دید اسلام و مکتب الهی بهترین نمونه است. بنابراین آشنایی با ادیان دیگر البته اگر روشمند، علمی و با مقدمات لازم باشد فایده خیلی مهمی دارد چون نگاه فرد را نسبت به دین و عقیده خودش عمیق‌تر می‌کند. همان‌گونه که وقتی کسی زبان جدیدی یاد می‌گیرد نگاهش به زبان مادری خود هم عمیق‌تر می‌شود و برخی از نکات ظریفی را که قبلا استفاده می‌کرده و به آنها توجه نداشته می‌بیند. امروزه ما در دهکده جهانی و در جهان اطلاعات و رسانه، زندگی می‌کنیم و چه بخواهیم و چه نخواهیم اطلاعات در مورد اعتقادات دیگر ادیان به ما می‌رسد. حال چه بهتر که ما آن اطلاعات را علمی و روشمند و به‌صورت آکادمیک بیاوریم. درغیراین‌صورت، اطلاعات جنبه تبلیغی یا تبشیری پیدا کرده و از راه‌های غیرمجاز در اختیار مردم قرار می‌گیرد. یکی از فواید مطالعه ادیان این است که در گفت‌وگو میان پیروان ادیان دیگر و اسلام، یک دیالوگ علمی مبتنی‌بر فکر، منطق و استدلال و در قالب یک احترام متقابل ایجاد می‌شود. چنین دیالوگی می‌تواند حتی در راستای تبلیغ اسلام هم قرار بگیرد. چنان‌که امام‌رضا(ع) هم با اهالی دیگر ادیان همین‌طور برخورد می‌کردند.
سیدمحمد روحانی - استاد ادیان شرق در دانشگاه ادیان و مذاهب
ضمیمه قاب کوچک
