چگونه بچه‌ها را با مراقبت از محیط‌زیست آشنا کنیم؟
رفاقت با گل‌ها
موضوع: محیط‌زیست و کودکان
«بعدازظهر بهاری باران زده بود:
+ بو کن و بهم بگو چه بوهایی رو احساس میکنی؟
- گل سرخ، خاک، بارون، چمن‌های بارون خورده. دیگه بوی دود و زباله نمیاد!
+ میدونی چی باعث میشه زیبایی‌ها بر زشتی‌ها غالب بشن؟
- نمیدونم.
+ مراقبت.
- یعنی چه‌کار باید بکنیم؟»
این یک گفت‌وگوی خیالی اما بسیار روزمره و واقعی با یک کودک است. نشان دادن زیبایی‌های محیطی که در آن زندگی می‌کنیم، به کودکان کمک می‌کند که با شناخت محیط و زیبایی‌های آن، به‌دنبال مراقبت، نگهداری و احساس مسئولیت مقابل چیزی باشند که دوستش دارند.
مراقبت از محیط‌زیست در دین، عرف و قوانینی که ما انسان‌ها برای خودمان نوشته‌ایم زندگی سالم، مطلوب و بهتری داشته باشیم، تاکید شده است.
در آموزه‌های دینی توجه ویژه‌ای به محیط‌زیست شده و برای کسانی که مراقب محیط‌زیست هستند، پاداش معنوی و مادی زیادی ذکر شده است.
مثلا حضرت رسول(ص) می‌فرماید هرکس درختی بکارد، خدا به اندازه محصول آن برایش پاداش می‌نویسد. یا این‌که امام صادق(ع) می‌فرمایند: نگاه کردن به جنگل و سبزه، چهره را نورانی و درخشان می‌کند. امام کاظم(ع) درباره آب فرموده‌اند: نگاه به آب جاری چشم را روشنی می‌بخشد.
تمام این سخنان، دارد به این اشاره می‌کند که علاقه و میل ما به زیبایی و سلامت طبیعت و محیط زندگی ما، امری فطری است، خود ما هم جزئی از همین طبیعت هستیم و اگر سلامت محیط‌زیست ما به خطر بیفتد، سلامتی ما هم به خطر می‌افتد.
این محیط‌زیست فقط شامل آن مکان و فضایی که انسان در آن مستقیما حضور دارد (مثل خانه و محله) نمی‌شود، بلکه محیط زندگی آدمی و هر موجود زنده دیگر از فضای خانه گرفته تا کوچه‌ها، خیابان‌ها، پارک‌ها و فضاهای سبز، توقفگاه‌ها، جنگل‌ها، حاشیه نهرها، مراکز آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، خدماتی، اداری، عبادی و... ، محیط‌زیست ما هستند. سالم نگهداشتن محیط‌زیست یعنی رعایت حق زمین، هوا، آب، خاک، دریا، صحرا، کوه و دشت، گیاهان، حیوانات و سایر موجودات و عرصه‌های زیست‌محیطی که با حیات فرد و جامعه پیوند دارند. گرچه به‌طور طبیعی دیدن، شنیدن و بوییدن و لمس آلودگی در انواع مختلف برای همه ما نامطلوب است اما همه ما در جهت مراقبت و پیشگیری از این مسأله نیستیم و این متأثر از درونی نشدن حس مسئولیت‌پذیری در قبال محیط‌زیست از کودکی است.
کودک با حواس خود از ابتدا در پی شناخت، کشف و حل مسأله است. همین مسأله درباره محیط‌زیست نیز قابل توجه است و می‌توان با راه‌های مختلف، کودکان را با محیط‌زیست و نحوه مراقبت و توجه به آن آموزش داد.
محققان شروع سن آموزش فرهنگ محیط‌زیست به کودکان را پیش‌دبستانی (سه تا شش سال) که کودک از لحاظ ذهنی آمادگی یادگیری دارد، می‌دانند. آموزش در خانه، خانواده و والدین، همچنان حرف اول را در یادگیری و درونی‌شدن یک رفتار در کودکان می‌زند. کودکان آیینه والدین خود هستند و با مشاهده‌گری یاد می‌گیرند که چرا و چطور مراقب محیط‌زیست باشند.
والدین می‌توانند در فرصت‌های مناسب (مثلا در پارک و زمانی که فردی زباله‌اش را در سطل زباله می‌اندازد یا برعکس) با کودکان صحبت کنند. می‌توانند در داستان‌های شبانه خود داستان‌هایی درباره حیوانات، گیاهان و اهمیت توجه به محیط‌زیست بخوانند. می توانند مثلا برنامه‌های جمع‌آوری زباله، جداکردن زباله‌های تر و خشک و درست کردن کاردستی با کاغذ و مقواهای مصرف شده، درختکاری و گلکاری، صرفه‌جویی در مصرف آب با نمایش‌ها و داستان‌های کوتاه درباره نبود آب و خطرات آن، نمایش‌هایی درباره صرفه‌جویی منابع مهمی مثل برق و کاغذ، غذا دادن به حیوانات در محیط مخصوص حیوانات داشته باشند. این فعالیت‌ها می‌تواند فارغ از جذابیت سرگرمی و تفریحی که برای کودکان دارد، ارزش‌های مراقبت از محیط‌زیست را برای کودکان درونی کند.
یکی از مهم‌ترین کارها در جهان امروزی پرماشین و ترافیک و آلودگی، درختکاری و مراقبت از درختان و گیاهان است. کودکان در روزهایی که به‌علت آلودگی هوا مجبور می‌شوند در خانه بمانند، یا دوستان‌شان را می‌بینند که به‌علت آلودگی هوا راهی بیمارستان شده‌اند، بهتر متوجه مراقبت از درختان و گیاهان می‌شوند. در دین ما هم به نگهداری درخت و آبیاری آن توصیه شده و قطع درخت نهی شده است. پیامبر(ص) درباره درختکاری می‌فرماید: اگر مسلمانی درختی بکارد و پرنده، انسان یا حیوانی از میوه آن بخورد، برایش صدقه به‌شمار می‌آید. در نهایت باید گفت، توجه به این آموزش و مراقبت‌ها از کودکی، به آنها کمک می‌کند که در برابر آلودگی‌های محیط‌زیست برخورد مناسب و عقلانی داشته باشند و با داشتن حس مسئولیت در قبال محیط‌زیست، به حفظ آن کمک کنند.
سارا مومنی - چاردیواری
«بعدازظهر بهاری باران زده بود:
+ بو کن و بهم بگو چه بوهایی رو احساس میکنی؟
- گل سرخ، خاک، بارون، چمن‌های بارون خورده. دیگه بوی دود و زباله نمیاد!
+ میدونی چی باعث میشه زیبایی‌ها بر زشتی‌ها غالب بشن؟
- نمیدونم.
+ مراقبت.
- یعنی چه‌کار باید بکنیم؟»
این یک گفت‌وگوی خیالی اما بسیار روزمره و واقعی با یک کودک است. نشان دادن زیبایی‌های محیطی که در آن زندگی می‌کنیم، به کودکان کمک می‌کند که با شناخت محیط و زیبایی‌های آن، به‌دنبال مراقبت، نگهداری و احساس مسئولیت مقابل چیزی باشند که دوستش دارند.
مراقبت از محیط‌زیست در دین، عرف و قوانینی که ما انسان‌ها برای خودمان نوشته‌ایم زندگی سالم، مطلوب و بهتری داشته باشیم، تاکید شده است.
در آموزه‌های دینی توجه ویژه‌ای به محیط‌زیست شده و برای کسانی که مراقب محیط‌زیست هستند، پاداش معنوی و مادی زیادی ذکر شده است.
مثلا حضرت رسول(ص) می‌فرماید هرکس درختی بکارد، خدا به اندازه محصول آن برایش پاداش می‌نویسد. یا این‌که امام صادق(ع) می‌فرمایند: نگاه کردن به جنگل و سبزه، چهره را نورانی و درخشان می‌کند. امام کاظم(ع) درباره آب فرموده‌اند: نگاه به آب جاری چشم را روشنی می‌بخشد.
تمام این سخنان، دارد به این اشاره می‌کند که علاقه و میل ما به زیبایی و سلامت طبیعت و محیط زندگی ما، امری فطری است، خود ما هم جزئی از همین طبیعت هستیم و اگر سلامت محیط‌زیست ما به خطر بیفتد، سلامتی ما هم به خطر می‌افتد.
این محیط‌زیست فقط شامل آن مکان و فضایی که انسان در آن مستقیما حضور دارد (مثل خانه و محله) نمی‌شود، بلکه محیط زندگی آدمی و هر موجود زنده دیگر از فضای خانه گرفته تا کوچه‌ها، خیابان‌ها، پارک‌ها و فضاهای سبز، توقفگاه‌ها، جنگل‌ها، حاشیه نهرها، مراکز آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، خدماتی، اداری، عبادی و... ، محیط‌زیست ما هستند. سالم نگهداشتن محیط‌زیست یعنی رعایت حق زمین، هوا، آب، خاک، دریا، صحرا، کوه و دشت، گیاهان، حیوانات و سایر موجودات و عرصه‌های زیست‌محیطی که با حیات فرد و جامعه پیوند دارند. گرچه به‌طور طبیعی دیدن، شنیدن و بوییدن و لمس آلودگی در انواع مختلف برای همه ما نامطلوب است اما همه ما در جهت مراقبت و پیشگیری از این مسأله نیستیم و این متأثر از درونی نشدن حس مسئولیت‌پذیری در قبال محیط‌زیست از کودکی است.
کودک با حواس خود از ابتدا در پی شناخت، کشف و حل مسأله است. همین مسأله درباره محیط‌زیست نیز قابل توجه است و می‌توان با راه‌های مختلف، کودکان را با محیط‌زیست و نحوه مراقبت و توجه به آن آموزش داد.
محققان شروع سن آموزش فرهنگ محیط‌زیست به کودکان را پیش‌دبستانی (سه تا شش سال) که کودک از لحاظ ذهنی آمادگی یادگیری دارد، می‌دانند. آموزش در خانه، خانواده و والدین، همچنان حرف اول را در یادگیری و درونی‌شدن یک رفتار در کودکان می‌زند. کودکان آیینه والدین خود هستند و با مشاهده‌گری یاد می‌گیرند که چرا و چطور مراقب محیط‌زیست باشند.
والدین می‌توانند در فرصت‌های مناسب (مثلا در پارک و زمانی که فردی زباله‌اش را در سطل زباله می‌اندازد یا برعکس) با کودکان صحبت کنند. می‌توانند در داستان‌های شبانه خود داستان‌هایی درباره حیوانات، گیاهان و اهمیت توجه به محیط‌زیست بخوانند. می توانند مثلا برنامه‌های جمع‌آوری زباله، جداکردن زباله‌های تر و خشک و درست کردن کاردستی با کاغذ و مقواهای مصرف شده، درختکاری و گلکاری، صرفه‌جویی در مصرف آب با نمایش‌ها و داستان‌های کوتاه درباره نبود آب و خطرات آن، نمایش‌هایی درباره صرفه‌جویی منابع مهمی مثل برق و کاغذ، غذا دادن به حیوانات در محیط مخصوص حیوانات داشته باشند. این فعالیت‌ها می‌تواند فارغ از جذابیت سرگرمی و تفریحی که برای کودکان دارد، ارزش‌های مراقبت از محیط‌زیست را برای کودکان درونی کند.
یکی از مهم‌ترین کارها در جهان امروزی پرماشین و ترافیک و آلودگی، درختکاری و مراقبت از درختان و گیاهان است. کودکان در روزهایی که به‌علت آلودگی هوا مجبور می‌شوند در خانه بمانند، یا دوستان‌شان را می‌بینند که به‌علت آلودگی هوا راهی بیمارستان شده‌اند، بهتر متوجه مراقبت از درختان و گیاهان می‌شوند. در دین ما هم به نگهداری درخت و آبیاری آن توصیه شده و قطع درخت نهی شده است. پیامبر(ص) درباره درختکاری می‌فرماید: اگر مسلمانی درختی بکارد و پرنده، انسان یا حیوانی از میوه آن بخورد، برایش صدقه به‌شمار می‌آید. در نهایت باید گفت، توجه به این آموزش و مراقبت‌ها از کودکی، به آنها کمک می‌کند که در برابر آلودگی‌های محیط‌زیست برخورد مناسب و عقلانی داشته باشند و با داشتن حس مسئولیت در قبال محیط‌زیست، به حفظ آن کمک کنند.
سارا مومنی - چاردیواری
