تشویق بچه‌ها به کتابخوانی با «هدهد سفید»
آشنایی بچه‌ها با کتاب و فرهنگ‌سازی در زمینه کتابخوانی و مطالعه یکی از مهم‌ترین نکاتی است که در برنامه‌سازی کودکان مورد توجه قرار گرفته است. گرچه شیوه مطالعه به نسبت گذشته تغییر کرده و دیگر صرفا کتاب به‌دست گرفتن نشانه مطالعه نیست.
اغلب برنامه‌سازان هم سعی می‌کنند در برنامه خود اشاره‌ای به این موضوع داشته باشند. اما در این میان برنامه‌هایی هم هستند که صرفا با محوریت کتاب و کتابخوانی ساخته می‌شوند. از‌جمله برنامه‌ای با عنوان «هدهد سفید» که از سال گذشته روی آنتن شبکه پویا رفته و این برنامه با هدف آشنایی کودکان ایرانی با فرهنگ کتاب و کتابخوانی، کتابداران، معرفی کتابخانه‌های کشور و اعضای فعال کتابخانه‌ها تولید شده است. کلیپ و قصه‌خوانی و نیز گفت‌وگوهای نمایشی از‌جمله بخش‌های متنوع این برنامه ترکیبی است که کارگردانی آن را وحید یوسفی برعهده دارد. مجری این برنامه زهرا عبداللهی و با همراهی یک بازیگر کودک است. برنامه‌ای که هم پلاتو دارد، هم پویش و هم چالش؛ پویشی که در آن همه کودکان، کتابخوانی را با هم به اشتراک می‌گذارند.
علی مساحتی، مجری طرح و جانشین تهیه‌کننده این برنامه در گفت‌و‌گو با جام‌جم در‌خصوص هدف از ساخت چنین برنامه‌ای بیان می‌کند: برنامه‌ای که در حوزه کتاب و کتابخوانی باشد و همچنین ترویج کتاب و کتابخوانی کند، پیش از هدهد سفید هم داشتیم اما خیلی پررنگ نبوده است. بنابراین احساس کردیم ایجاد و تزریق یک‌سری مباحث خلاقانه در این حوزه وجود دارد. به‌هر حال در جامعه ایران نه فقط در حوزه کودک که در حوزه بزرگسال هم احساس می‌شود در کتاب و کتابخوانی و مطالعه یک عدم خودباوری وجود دارد و مدام این القای رسانه‌ای صورت می‌گیرد که مردم ایران اهل کتاب و مطالعه نیستند. در صورتی‌که اصلا این‌طور نیست. گرچه با نقطه مطلوب فاصله داریم اما در این حد هم که مدام راجع به آن صحبت می‌شود نیست. وی ادامه می‌دهد: وقتی ما یک‌سری شاخصه‌ها را بررسی کردیم، به این نتیجه رسیدیم که نباید تا این حد عدم خودباوری در جامعه تزریق شود. از آنجایی که شیوه مطالعه تغییر کرده و صرفا این‌گونه نیست که کتاب را به‌صورت فیزیکی مطالعه کنیم، ما هم در این برنامه اصرار نداریم کتاب به این صورت خوانده شود؛ چون به هر حال کتاب صوتی و الکترونیکی هم مطالعه و کتابخوانی محسوب می‌شود. اصرار ما در این برنامه به مطالعه و همین‌طور جا انداختن فرهنگ مطالعه در کتابخانه است.
مساحتی همچنین می‌افزاید: یکی از اهداف ما در این برنامه همین است که کودک از فضای کتابخانه هم استفاده کند؛ چون در کتابخانه‌های عمومی سطح کشور علاوه بر این‌که فضایی مختص مطالعه است، فعالیت‌های جانبی به‌خصوص در بخش کودک نیز وجود دارد. بنابراین یکی از مهم‌ترین اهداف ما در این برنامه همین موضوع بود. همچنین می‌خواستیم خودباوری در کودک را تقویت کنیم تا با اعتماد به نفس شروع به مطالعه کند. وی در ادامه توضیح می‌دهد: ما اولین کاری که در هدهد سفید انجام دادیم این بود که بازیگر کودک انتخاب کردیم تا از این طریق همذات‌پنداری مخاطب را بالا ببریم. همچنین بخش‌های مختلف برنامه را همراه با رنگ و لعاب ساختیم؛ چون کودکان علاقه زیادی به رنگ‌آمیزی در برنامه‌سازی دارند.
این مجری می‌گوید: در این برنامه هم به چالش‌های کودکان در حوزه کتاب و کتابخوانی کودکان پاسخ داده می‌شود. مثلا این‌که کودک چگونه کتاب را انتخاب کند و چگونه بخواند و این‌که چگونه بزرگ‌ترهای‌شان برای خواندن کتاب به او راهنمایی بدهند. در این میان، جدا از بحث آموزش کتابخوانی، مهارت هم به کودکان می‌آموزیم.
وی در بخشی از این گفت‌و‌گو درباره انتخاب کتاب‌ها برای معرفی به بچه‌ها و ملاک‌هایی که برای این انتخاب داشتند هم عنوان می‌کند: برای این برنامه یک سال و نیم زمان صرف پیش‌تولید شد که بیشتر این زمان هم به تحقیق و پژوهش گذشت و به یک منشور 800 محوری رسیدیم که حاصل این پژوهش‌ها بود. بر‌اساس این 800 محور هم سراغ کتاب‌های تالیفی و هم کتاب‌های ترجمه رفتیم؛ یعنی کتاب‌هایی را انتخاب کردیم که احساس می‌کردیم محتوای درست و آموزنده‌ای دارند، ضمن این‌که در کنار محتوا، فرم جذابی هم داشتند؛ چون کتاب‌های بسیاری با محتوای مناسب وجود داشت اما این محتوا در یک فرم کاربردی و جذاب برای کودک ارائه نشده بود. از این‌رو احساس کردیم ممکن است کودک پس بزند. بنابراین محتوا و جذابیت را توام مورد توجه قرار دادیم و کتاب‌های نه فقط ایرانی که از ادبیات جهان هم انتخاب کردیم که شامل شعر و داستان و مناسب مخاطبان هفت تا 12 ساله است.
مساحتی همچنین می‌افزاید: فصل اول این برنامه از سال گذشته آغاز شده و روزهای پنجشنبه و جمعه پخش می‌شود و البته نگاه ما به تولید اثر مستمر بوده است. هم‌اکنون هم فصل دوم این برنامه در مرحله پیش‌تولید و رایزنی است. وی درباره انتخاب نام برنامه هم توضیح می‌دهد: به‌هر حال هدهد یک پرنده قرآنی است و مبنای دینی دارد؛ ضمن این‌که از گذشته پرنده هدهد و کتاب پیوندی نهفته در ذهن‌ها دارد. بنابراین احساس کردیم فضای کودکانه، فانتزی و جذابی هم دارد و نام بسیار مناسبی برای چنین برنامه‌ای با این محتواست.
وی در پایان هم عنوان می‌کند: یکی از آیتم‌هایی که برای هر قسمت از برنامه طراحی و تولید شده این است که به بررسی و ارائه راهکار چالش‌های پیش‌روی کودک برای مطالعه و انتخاب کتاب می‌پردازد. همین‌طور در خلال گفت‌و‌گو و نمایشی که در برنامه اجرا می‌شود، یک مهارت غیر‌مرتبط با مطالعه که می‌تواند یک مهارت اجتماعی یا روان‌شناسانه یا رفتاری باشد را آموزش می‌دهد. مثل افزایش اعتماد به نفس یا مهارت برنامه‌ریزی و نه گفتن و... .
حضور چهره‌ها در هدهد سفید
مساحتی درباره حضور برخی چهره‌های شناخته شده به‌عنوان مهمان در برنامه مثل الهه رضایی هم می‌گوید: ما در هر قسمت از این برنامه یک گفت‌و‌گو با مهمان داریم. بعضا مهمان‌های ما از چهره‌های تلویزیونی هستند که در حوزه کودک فعالیت داشتند و از این نظر حرف‌های‌شان می‌تواند روی بچه‌ها تاثیرگذار باشد. استقبال و بازخورد بچه‌ها هم خوشبختانه خوب بوده و بخش مهمان و گفت‌و‌گو و بخش نمایشی را خیلی دوست داشتند. البته که هر بخش مخاطبان خودش را دارد و در کنار آنها نقد هم وجود داشته که ما با جان و دل گوش می‌کنیم و می‌پذیریم.
زینب علیپور طهرانی - گروه رسانهعلی مساحتی، مجری طرح و جانشین تهیه‌کننده این برنامه در گفت‌و‌گو با جام‌جم در‌خصوص هدف از ساخت چنین برنامه‌ای بیان می‌کند: برنامه‌ای که در حوزه کتاب و کتابخوانی باشد و همچنین ترویج کتاب و کتابخوانی کند، پیش از هدهد سفید هم داشتیم اما خیلی پررنگ نبوده است. بنابراین احساس کردیم ایجاد و تزریق یک‌سری مباحث خلاقانه در این حوزه وجود دارد. به‌هر حال در جامعه ایران نه فقط در حوزه کودک که در حوزه بزرگسال هم احساس می‌شود در کتاب و کتابخوانی و مطالعه یک عدم خودباوری وجود دارد و مدام این القای رسانه‌ای صورت می‌گیرد که مردم ایران اهل کتاب و مطالعه نیستند. در صورتی‌که اصلا این‌طور نیست. گرچه با نقطه مطلوب فاصله داریم اما در این حد هم که مدام راجع به آن صحبت می‌شود نیست. وی ادامه می‌دهد: وقتی ما یک‌سری شاخصه‌ها را بررسی کردیم، به این نتیجه رسیدیم که نباید تا این حد عدم خودباوری در جامعه تزریق شود. از آنجایی که شیوه مطالعه تغییر کرده و صرفا این‌گونه نیست که کتاب را به‌صورت فیزیکی مطالعه کنیم، ما هم در این برنامه اصرار نداریم کتاب به این صورت خوانده شود؛ چون به هر حال کتاب صوتی و الکترونیکی هم مطالعه و کتابخوانی محسوب می‌شود. اصرار ما در این برنامه به مطالعه و همین‌طور جا انداختن فرهنگ مطالعه در کتابخانه است.
مساحتی همچنین می‌افزاید: یکی از اهداف ما در این برنامه همین است که کودک از فضای کتابخانه هم استفاده کند؛ چون در کتابخانه‌های عمومی سطح کشور علاوه بر این‌که فضایی مختص مطالعه است، فعالیت‌های جانبی به‌خصوص در بخش کودک نیز وجود دارد. بنابراین یکی از مهم‌ترین اهداف ما در این برنامه همین موضوع بود. همچنین می‌خواستیم خودباوری در کودک را تقویت کنیم تا با اعتماد به نفس شروع به مطالعه کند. وی در ادامه توضیح می‌دهد: ما اولین کاری که در هدهد سفید انجام دادیم این بود که بازیگر کودک انتخاب کردیم تا از این طریق همذات‌پنداری مخاطب را بالا ببریم. همچنین بخش‌های مختلف برنامه را همراه با رنگ و لعاب ساختیم؛ چون کودکان علاقه زیادی به رنگ‌آمیزی در برنامه‌سازی دارند.
این مجری می‌گوید: در این برنامه هم به چالش‌های کودکان در حوزه کتاب و کتابخوانی کودکان پاسخ داده می‌شود. مثلا این‌که کودک چگونه کتاب را انتخاب کند و چگونه بخواند و این‌که چگونه بزرگ‌ترهای‌شان برای خواندن کتاب به او راهنمایی بدهند. در این میان، جدا از بحث آموزش کتابخوانی، مهارت هم به کودکان می‌آموزیم.
وی در بخشی از این گفت‌و‌گو درباره انتخاب کتاب‌ها برای معرفی به بچه‌ها و ملاک‌هایی که برای این انتخاب داشتند هم عنوان می‌کند: برای این برنامه یک سال و نیم زمان صرف پیش‌تولید شد که بیشتر این زمان هم به تحقیق و پژوهش گذشت و به یک منشور 800 محوری رسیدیم که حاصل این پژوهش‌ها بود. بر‌اساس این 800 محور هم سراغ کتاب‌های تالیفی و هم کتاب‌های ترجمه رفتیم؛ یعنی کتاب‌هایی را انتخاب کردیم که احساس می‌کردیم محتوای درست و آموزنده‌ای دارند، ضمن این‌که در کنار محتوا، فرم جذابی هم داشتند؛ چون کتاب‌های بسیاری با محتوای مناسب وجود داشت اما این محتوا در یک فرم کاربردی و جذاب برای کودک ارائه نشده بود. از این‌رو احساس کردیم ممکن است کودک پس بزند. بنابراین محتوا و جذابیت را توام مورد توجه قرار دادیم و کتاب‌های نه فقط ایرانی که از ادبیات جهان هم انتخاب کردیم که شامل شعر و داستان و مناسب مخاطبان هفت تا 12 ساله است.
مساحتی همچنین می‌افزاید: فصل اول این برنامه از سال گذشته آغاز شده و روزهای پنجشنبه و جمعه پخش می‌شود و البته نگاه ما به تولید اثر مستمر بوده است. هم‌اکنون هم فصل دوم این برنامه در مرحله پیش‌تولید و رایزنی است. وی درباره انتخاب نام برنامه هم توضیح می‌دهد: به‌هر حال هدهد یک پرنده قرآنی است و مبنای دینی دارد؛ ضمن این‌که از گذشته پرنده هدهد و کتاب پیوندی نهفته در ذهن‌ها دارد. بنابراین احساس کردیم فضای کودکانه، فانتزی و جذابی هم دارد و نام بسیار مناسبی برای چنین برنامه‌ای با این محتواست.
وی در پایان هم عنوان می‌کند: یکی از آیتم‌هایی که برای هر قسمت از برنامه طراحی و تولید شده این است که به بررسی و ارائه راهکار چالش‌های پیش‌روی کودک برای مطالعه و انتخاب کتاب می‌پردازد. همین‌طور در خلال گفت‌و‌گو و نمایشی که در برنامه اجرا می‌شود، یک مهارت غیر‌مرتبط با مطالعه که می‌تواند یک مهارت اجتماعی یا روان‌شناسانه یا رفتاری باشد را آموزش می‌دهد. مثل افزایش اعتماد به نفس یا مهارت برنامه‌ریزی و نه گفتن و... .
حضور چهره‌ها در هدهد سفید
مساحتی درباره حضور برخی چهره‌های شناخته شده به‌عنوان مهمان در برنامه مثل الهه رضایی هم می‌گوید: ما در هر قسمت از این برنامه یک گفت‌و‌گو با مهمان داریم. بعضا مهمان‌های ما از چهره‌های تلویزیونی هستند که در حوزه کودک فعالیت داشتند و از این نظر حرف‌های‌شان می‌تواند روی بچه‌ها تاثیرگذار باشد. استقبال و بازخورد بچه‌ها هم خوشبختانه خوب بوده و بخش مهمان و گفت‌و‌گو و بخش نمایشی را خیلی دوست داشتند. البته که هر بخش مخاطبان خودش را دارد و در کنار آنها نقد هم وجود داشته که ما با جان و دل گوش می‌کنیم و می‌پذیریم.
