گفت‌وگو با وحید طلعت، برگزیده نخستین دوسالانه جایزه‌ملی غزل حسین منزوی
غزل ترکی به شعر سپید شباهت دارد
چند روز گذشته، نخستین دوسالانه جایزه‌ملی غزل حسین منزوی، برگزیدگان خود را در سه بخش کتاب(مجموعه غزل فارسی و غزل ترکی چاپ‌شده بین سال‌های۱۳۹۶تا ۱۳۹۸)تک‌اثر شعر فارسی و ترکی(پنج اثر از هر شرکت‌کننده) و پژوهش(شامل پایان‌نامه و کتاب با موضوع غزل‌های حسین منزوی) معرفی کرد. در این دوسالانه در بخش تک اثر شعر ترکی، وحید طلعت از ارومیه به‌عنوان نفر نخست توسط داوران این دوسالانه برگزیده شد. طلعت، شاعر ترک ارومیه‌ای درباره نخستین دوسالانه جایزه‌ملی غزل حسین منزوی می‌گوید که این دوسالانه اتفاق مثبتی است و اضافه‌کردن بخش شعر ترکی، اتفاق بسیار مبارک‌تری را رقم خواهد زد چرا که شاعران ترک‌زبان مانند حسین منزوی به‌دلیل تازگی تصاویر زبان ترکی در شعر فارسی منشأ تحول بوده‌اند. در ادامه گفت‌وگوی ما با وحید طلعت درباره شعر ترکی و ادبیات ترکی در ایران را می‌خوانید.
زبان و ادبیات ترکی، چه ظرفیت‌هایی برای به‌کارگیری در ادبیات‌فارسی دارد؟
بسیاری از شاعران ترک‌زبان ایران، احساس، بکربودن و قدرت زبان ترکی را در شعرفارسی و زبان‌فارسی که زبان ملی ماست، استفاده کرده‌اند و این امر، اشعار آن شاعران را خاص خواهد کرد. در شعر شاعرانی مانند حسین منزوی و شهریار که ترک زبان بودند ما شاهد به‌وقوع پیوستن این اتفاق مثبت در شعر فارسی بودیم. مثلا آغازگر سبک‌هندی در شعر فارسی، عمدتا شاعران ترک‌زبان بودند و عمده شاعرانی که ترک‌زبان هستند، تصاویر زبان مادری خود را در زبان‌فارسی وارد کرده‌اند. حتی می‌توان گفت، غزل منزوی نیز تحت‌تاثیر شگفت‌انگیز زبان‌ترکی است. یک‌بار محمدسعید میرزایی به من گفت که از قابلیت‌های زبان‌ترکی در غزل‌های فارسی‌ات استفاده کن. دقیقا شبیه کاری که حسین منزوی انجام داد. همچنین همانگونه که در پیشرفت زبان‌فارسی، زبان عربی موثر بوده، زبان ترکی نیز نقش تاثیرگذاری داشته و در غزل‌فارسی هم این تاثیرگذاری‌ها را دارد.
نکته دومی که لازم است یادآوری شود این که زبان‌ترکی در ایران مکاتب مختلفی دارد و تمام این مکاتب با کشورهای ترک‌زبان همسایه بعضا درحال رقابت یا دارای ظرفیت رقابتی در حوزه زبان و ادبیات ترکی هستند. در ایران، ادبیات ترکی_آذربایجانی بسیار خوب نوشته می‌شود و درحال رقابت با دیگر کشورهای ترک‌زبان است، حتی به نظر من ادبیات ترکی در ایران تخصصی‌تر از کشورهای ترک‌زبانی مثل جمهوری‌آذربایجان است؛ چرا که در ایران شاعران ترک‌زبان ما خود به دنبال آموزش تخصصی می‌روند و این نگاه تخصصی در برخی موارد ما را جلو برده است. شاعر ترک‌زبان در ایران، تاریخ بلند شعر فارسی را می‌داند، با ادبیات عربی به‌صورت ملموسی آشناست و همین دلایل شعر او را نسبت به دیگر همسایگان ترک‌زبان متمایز می‌کند. همچنین به نظر بنده، شاعر نسل بعدی ترک‌زبان، بعد از شاعران بزرگی مثل بختیار وهاب‌زاده یا ناظم حکمت و دیگر نوابغ زبان‌ترکی از جغرافیای ایران انتخاب خواهند شد.
شما از شهریار اسم آوردید؛ آیا می‌توان گفت که تحول در شعر ترکی در ایران از شهریار آغاز شده است؟
خیر، شهریار کاری که انجام داد این بود که شعر ترکی را در معرض نمایش قرار داد و از نظر صاحب‌نظران این حوزه، منظومه شعر شهریار به‌عنوان شناسنامه تاریخ شعر معاصر ما شناخته می‌شود اما در همان دوره شهریار، شاعر دیگری با تخلص سهند می‌زیست که تفکرات و گرایش‌های او اجازه نمی‌داد مانند شهریار مطرح شود از سوی دیگر گفته‌شده که سهند کسی بود که شهریار را به نوشتن ترغیب کرده بود. شاعران دیگری نیز در شکل‌گیری زبان ترکی معاصر ما نقش داشته‌اند. لازم است یادآور شوم که شعر ترکی در 10 سال اخیر به اندازه 100 سال پیشرفت داشته و جوانان ما به‌راحتی می‌توانند به زبان‌ترکی شعر بگویند با این‌که زبان‌ترکی را به‌صورت منطقه‌ای می‌آموزند. می‌توان ادعا کرد که در کنار زبان و ادبیات‌فارسی، شعر و ادبیات ترکی درحال شکوفایی است.
در کشورهای ترک‌زبان همسایه، شعر آیینی شاعران ما خوانده می‌شود، در ترکیه اساسا الگوی شعر مذهبی- آیینی معاصر همین اشعار ترکی آذربایجانی ایران است و شاعران ترکیه هنگامی که می‌خواهند شعر آیینی ترکی بنویسند، خواه‌ناخواه به سمت الهام‌گرفتن از شاعران و سبک شعر آیینی ترکی-ایرانی می‌روند.
در ادبیات ترکی، قالبی مثل غزل تازه است. نظر شما چیست؟
غزل، قالب اصلی زبان‌ترکی نیست و عمدتا شاعران ترک‌زبان ایرانی از قالب چهارپاره و قالب‌های مخصوص ادبیات ترکی استفاده می‌کنند اما غزل، قالبی است که در جغرافیای فرهنگی ایران شکل‌گرفته و تحت‌تاثیر زبان‌عربی به‌وجود آمده است. در گذشته، شاعران ترک همیشه گوشه‌چشمی به زبان‌فارسی و عربی داشتند و خود همین استفاده از کلمات، سبک‌خاصی را می‌سازد. در بررسی غزل‌سراهای ترک‌زبان دوره‌های قبل، استفاده از کلمات‌فارسی در غزل‌های آنها را به وفور می‌بینیم. از آن طرف، غزل‌سرایان فارسی‌زبان از کلمات عربی در غزل‌هایشان استفاده می‌کردند؛ بنابراین غزل ترکی با ترکیب غزل کلاسیک فارسی کاملا متفاوت است. می‌توانیم بگوییم همانگونه که نیما یوشیج سبک‌جدیدی از غزل را با نام شعر سپید ارائه داد در شعر ترکی نیز غزل، سبک جدیدی است و جدای از جدید بودن آن، غزل ترکی به شعر سپید بسیار نزدیک است؛ البته اخیرا استفاده از تصاویر در غزل ترکی و کلمات ترکی خاصِ بیشتر و استفاده از زبان قدمایی در غزل کمتر شده است. همچنین شاعر غزل‌سرای امروز ترکی از کلمات و حتی اصطلاحات ترکی آناتولی(ترکی‌استانبولی) به‌راحتی در اشعارش استفاده می‌کند اما به‌طور‌کلی در ترکیه شعر سپید به‌غایت پیشرفت کرده زیرا زبان‌ترکی، زبانی موزون است و کلمات و اصوات در زبان‌ترکی از طبیعت بهره بیشتری گرفته‌اند؛ مثل کلمه «سو» در زبان ترکی که به معنی آب، صدای خود آب را تداعی می‌کند.
می‌توانیم بگوییم غزل امروز زبان‌ترکی، تلفیقی از زبان‌فارسی و زبان‌ترکی است؟
شاید غزل ترکی از غزل فارسی مثلا وزن آن بهره برده است ولی به‌طور‌کلی، غزل ترکی بسیار متفاوت‌تر از آن چیزی است که در زبان‌فارسی تجربه شده و امروزه گونه‌های جدیدی از غزل ترکی خلق می‌شود. صمیمیت، عامیانگی در عین پیچیدگی زبانی، خلق تصاویر تحت‌تاثیر خود زبان از ویژگی‌های غزل ترکی معاصر است و این را باید اشاره کنم که غزل‌ترکی که در ایران نوشته می‌شود را می‌توان پیشروترین غزل و حتی شعر در میان کشورهای ترک‌زبان قلمداد کرد.
بسیاری از شاعران ترک‌زبان ایران، احساس، بکربودن و قدرت زبان ترکی را در شعرفارسی و زبان‌فارسی که زبان ملی ماست، استفاده کرده‌اند و این امر، اشعار آن شاعران را خاص خواهد کرد. در شعر شاعرانی مانند حسین منزوی و شهریار که ترک زبان بودند ما شاهد به‌وقوع پیوستن این اتفاق مثبت در شعر فارسی بودیم. مثلا آغازگر سبک‌هندی در شعر فارسی، عمدتا شاعران ترک‌زبان بودند و عمده شاعرانی که ترک‌زبان هستند، تصاویر زبان مادری خود را در زبان‌فارسی وارد کرده‌اند. حتی می‌توان گفت، غزل منزوی نیز تحت‌تاثیر شگفت‌انگیز زبان‌ترکی است. یک‌بار محمدسعید میرزایی به من گفت که از قابلیت‌های زبان‌ترکی در غزل‌های فارسی‌ات استفاده کن. دقیقا شبیه کاری که حسین منزوی انجام داد. همچنین همانگونه که در پیشرفت زبان‌فارسی، زبان عربی موثر بوده، زبان ترکی نیز نقش تاثیرگذاری داشته و در غزل‌فارسی هم این تاثیرگذاری‌ها را دارد.
نکته دومی که لازم است یادآوری شود این که زبان‌ترکی در ایران مکاتب مختلفی دارد و تمام این مکاتب با کشورهای ترک‌زبان همسایه بعضا درحال رقابت یا دارای ظرفیت رقابتی در حوزه زبان و ادبیات ترکی هستند. در ایران، ادبیات ترکی_آذربایجانی بسیار خوب نوشته می‌شود و درحال رقابت با دیگر کشورهای ترک‌زبان است، حتی به نظر من ادبیات ترکی در ایران تخصصی‌تر از کشورهای ترک‌زبانی مثل جمهوری‌آذربایجان است؛ چرا که در ایران شاعران ترک‌زبان ما خود به دنبال آموزش تخصصی می‌روند و این نگاه تخصصی در برخی موارد ما را جلو برده است. شاعر ترک‌زبان در ایران، تاریخ بلند شعر فارسی را می‌داند، با ادبیات عربی به‌صورت ملموسی آشناست و همین دلایل شعر او را نسبت به دیگر همسایگان ترک‌زبان متمایز می‌کند. همچنین به نظر بنده، شاعر نسل بعدی ترک‌زبان، بعد از شاعران بزرگی مثل بختیار وهاب‌زاده یا ناظم حکمت و دیگر نوابغ زبان‌ترکی از جغرافیای ایران انتخاب خواهند شد.
شما از شهریار اسم آوردید؛ آیا می‌توان گفت که تحول در شعر ترکی در ایران از شهریار آغاز شده است؟
خیر، شهریار کاری که انجام داد این بود که شعر ترکی را در معرض نمایش قرار داد و از نظر صاحب‌نظران این حوزه، منظومه شعر شهریار به‌عنوان شناسنامه تاریخ شعر معاصر ما شناخته می‌شود اما در همان دوره شهریار، شاعر دیگری با تخلص سهند می‌زیست که تفکرات و گرایش‌های او اجازه نمی‌داد مانند شهریار مطرح شود از سوی دیگر گفته‌شده که سهند کسی بود که شهریار را به نوشتن ترغیب کرده بود. شاعران دیگری نیز در شکل‌گیری زبان ترکی معاصر ما نقش داشته‌اند. لازم است یادآور شوم که شعر ترکی در 10 سال اخیر به اندازه 100 سال پیشرفت داشته و جوانان ما به‌راحتی می‌توانند به زبان‌ترکی شعر بگویند با این‌که زبان‌ترکی را به‌صورت منطقه‌ای می‌آموزند. می‌توان ادعا کرد که در کنار زبان و ادبیات‌فارسی، شعر و ادبیات ترکی درحال شکوفایی است.
در کشورهای ترک‌زبان همسایه، شعر آیینی شاعران ما خوانده می‌شود، در ترکیه اساسا الگوی شعر مذهبی- آیینی معاصر همین اشعار ترکی آذربایجانی ایران است و شاعران ترکیه هنگامی که می‌خواهند شعر آیینی ترکی بنویسند، خواه‌ناخواه به سمت الهام‌گرفتن از شاعران و سبک شعر آیینی ترکی-ایرانی می‌روند.
در ادبیات ترکی، قالبی مثل غزل تازه است. نظر شما چیست؟
غزل، قالب اصلی زبان‌ترکی نیست و عمدتا شاعران ترک‌زبان ایرانی از قالب چهارپاره و قالب‌های مخصوص ادبیات ترکی استفاده می‌کنند اما غزل، قالبی است که در جغرافیای فرهنگی ایران شکل‌گرفته و تحت‌تاثیر زبان‌عربی به‌وجود آمده است. در گذشته، شاعران ترک همیشه گوشه‌چشمی به زبان‌فارسی و عربی داشتند و خود همین استفاده از کلمات، سبک‌خاصی را می‌سازد. در بررسی غزل‌سراهای ترک‌زبان دوره‌های قبل، استفاده از کلمات‌فارسی در غزل‌های آنها را به وفور می‌بینیم. از آن طرف، غزل‌سرایان فارسی‌زبان از کلمات عربی در غزل‌هایشان استفاده می‌کردند؛ بنابراین غزل ترکی با ترکیب غزل کلاسیک فارسی کاملا متفاوت است. می‌توانیم بگوییم همانگونه که نیما یوشیج سبک‌جدیدی از غزل را با نام شعر سپید ارائه داد در شعر ترکی نیز غزل، سبک جدیدی است و جدای از جدید بودن آن، غزل ترکی به شعر سپید بسیار نزدیک است؛ البته اخیرا استفاده از تصاویر در غزل ترکی و کلمات ترکی خاصِ بیشتر و استفاده از زبان قدمایی در غزل کمتر شده است. همچنین شاعر غزل‌سرای امروز ترکی از کلمات و حتی اصطلاحات ترکی آناتولی(ترکی‌استانبولی) به‌راحتی در اشعارش استفاده می‌کند اما به‌طور‌کلی در ترکیه شعر سپید به‌غایت پیشرفت کرده زیرا زبان‌ترکی، زبانی موزون است و کلمات و اصوات در زبان‌ترکی از طبیعت بهره بیشتری گرفته‌اند؛ مثل کلمه «سو» در زبان ترکی که به معنی آب، صدای خود آب را تداعی می‌کند.
می‌توانیم بگوییم غزل امروز زبان‌ترکی، تلفیقی از زبان‌فارسی و زبان‌ترکی است؟
شاید غزل ترکی از غزل فارسی مثلا وزن آن بهره برده است ولی به‌طور‌کلی، غزل ترکی بسیار متفاوت‌تر از آن چیزی است که در زبان‌فارسی تجربه شده و امروزه گونه‌های جدیدی از غزل ترکی خلق می‌شود. صمیمیت، عامیانگی در عین پیچیدگی زبانی، خلق تصاویر تحت‌تاثیر خود زبان از ویژگی‌های غزل ترکی معاصر است و این را باید اشاره کنم که غزل‌ترکی که در ایران نوشته می‌شود را می‌توان پیشروترین غزل و حتی شعر در میان کشورهای ترک‌زبان قلمداد کرد.
