مروری بر صنعت لنج‌سازی در جنوب ایران که رو به افول است
غروب حیات لنج‌های چوبی
لنج، گونه‌ای از کشتی کوچک یا قایق بزرگ باری و مسافری است که در خلیج‌فارس، دریای‌عمان و اقیانوس هند از دیرباز تاکنون دیده می‌شود. پیشینه دریانوردی و لنج‌سازی در خلیج‌فارس به هزاران سال پیش برمی‌گردد و بر همین اساس ساخت لنج‌های کوچک و بزرگ چوبی و تعمیر آنها در شهرهای ساحلی و جنوبی ایران ازجمله هندیجان از مشاغل پررونق بوده است. امروزه ساخت لنج چوبی منسوخ شده اما تعمیر لنج‌های قدیمی هنوز در برخی کارگاه‌ها انجام می‌شود. از جامعه لنج‌سازانی که در گذشته در هندیجان به ساخت لنج می‌پرداختند اکنون حدود ۲۰نفر باقی مانده‌اند که آنان نیز فقط به کار تعمیر و مرمت لنج‌های قدیمی مشغولند.
کهن‌ترین سند دریانوردی ایرانیان در حوزه لنج‌سازی، مُهری است که در چغامیش دزفول به‌دست‌آمده و تاریخ آن بهت5000سال پیش از میلاد می‌رسد. این مُهر گِلین، یک کشتی را با سرنشینانش نشان می‌دهد که یک سردار پیروز ایرانی، بازگشته از جنگ، نشسته و اسیران زانوزده در جلوی او دیده می‌شوند. این خود نشان می‌دهد که ایرانیان‌باستان از پیشگامان دریانوردی و لنج‌سازی در جهان از گذشته تاکنون بوده‌اند.
امروزه روی کارآمدن فناوری‌های جدید و وجود نظریه‌هایی مبنی بر استفاده‌نکردن از چوب به دلیل حفظ و مراقبت از جنگل‌ها و محیط‌زیست طبیعی، سبب‌شده کارگاه‌های صنعتی جایگرین کارگاه‌های سنتی شوند و لنج‌های چوبی جای خود را به مواد فایبرگلاس ارزان‌قیمت‌تر بدهند؛ موضوعی که باعث‌شده ساخت لنج‌های چوبی متوقف و کارگاه‌ها در نبود مواد تولیدی به مرمت لنج‌های قدیمی بپردازند.
لنج‌های جدید فایبرگلاس در مقایسه با نوع چوبی، تفاوت‌ها و شاید مزیت‌هایی دارند که دریانوردان را به استفاده از آنها ترغیب می‌کند. پرهزینه‌بودن ساخت و نگهداری لنج‌های چوبی و نیز خرابی بالا و ایمنی پایین آنها، محبوبیت بیشتر لنج‌های فایبرگلاس را به‌دنبال داشته است؛ این نکته را نیز باید مدنظر داشت که عمر لنج‌های فایبر گلاس کمتر است و هوای درون آنها در تابستان بسیار گرم می‌شود اما لنج‌های چوبی از هوای بهتر و مطبوع‌تری برخوردارند ولی باز هم به‌دلایل ایمنی بیشتر و هزینه کمتر، تمایل بیشتری به استفاده از لنج فایبرگلاس وجود دارد.
لنج‌سازی در هندیجان
با وجود این، دانش ساخت و استفاده و تعمیر لنج‌های چوبی تا امروز در بخش‌های جنوبی ایران و در کرانه خلیج‌فارس هنوز زنده و پویا باقی مانده است. مراکز اصلی لنج‌سازی در جنوب ایران، شهرهای آبادان، خرمشهر، چوئبده، هندیجان، بندرکنگ و شیف و بنادر کوچک و بزرگ دیگری هستند که در تداوم حیات این صنعت بومی نقشی اساسی تاکنون ایفا کرده‌اند.
عمر مفید لنج بینت۵۰تا۱۰۰سال است که در صورت استفاده درست و نگهداری از آن تا صدسال نیز قابل‌استفاده است.
ورود دانش لنج‌سازی به هندیجان به بعد از شروع جنگ تحمیلی و آمدن مهاجران آبادانی که به صنعت لنج‌سازی مشغول بودند بازمی‌گردد. افرادی که به کار ساخت و تعمیر لنج اشتغال دارند اگَلافب نامیده می‌شوند که عموما از طایفه بحرانی هستند و در این طایفه این دانش از پدر به پسر به ارث رسیده است. پیش از ورود لنج‌سازان آبادانی، گلاف‌های بومی هندیجان فقط به کار تعمیر و بازسازی لنج می‌پرداختند ولی ساخت لنج و ایجاد کارگاه‌های لنج‌سازی، به‌صورت گسترده توسط این دسته از مهاجران در هندیجان به وجود آمده است.
مرحوم حاج‌فالح و حاج‌هادی بحرانی اولین کارگاه‌های لنج‌سازی را در هندیجان تأسیس کردند؛ دو کارگاه یکی به نام اچاله‌گودب در مسیر بندر سجافی و دیگری به نام ابرزوبادب در هندیجان جنوبی در دهه60 فعالیت خود را آغاز کردند.
علاوه براین کارگاه‌ها، مراکز دیگری هم برای تعمیر یا شست‌وشوی لنج در حاشیه رودخانه وجود داشت که یکی در ابتدای چم‌شعبان، یکی در مسیر امامزاده میررحمان و دیگری کارگاه خزعل درت۲۰کیلومتری بندر سجافی قرار داشتند.
به دلیل منسوخ‌شدن ساخت لنج چوبی در محل این کارگاه‌های قدیمی، امروزه هیچ فعالیتی صورت نمی‌گیرد و کارگاه جدید لنج در هندیجان در محلی دیگر در مسیر بندر سجافی در نزدیکی گمرک در سال۱۳۸۷تتأسیس‌شده که فقط تعمیر و بازسازی لنج‌های قدیمی در آن صورت می‌گیرد. از دوران شکوه لنج‌ها در هندیجان در‌حال‌حاضر، فقط تعدادی کمتر ازت۱۰عدد لنج چوبی باقی‌مانده که قدمتی بینت۴۰تا۶۰سال دارند.
به‌دلیل از رونق‌افتادن تولید لنج‌های چوبی، شغل گلافی نیز روبه‌سردی رفته و گفته می‌شود از آن جمعیت گلاف‌ها که در گذشته به ساخت لنج می‌پرداختند اکنون حدودت۲۰نفر باقی مانده‌اند که آنان نیز فقط به کار تعمیر و مرمت لنج‌های قدیمی مشغولند. در سال‌های اخیر، لنج‌سازی هندیجان با نام شناورسازان صنعت و دریا به مدیریت برادران رحمانی، تنها مرکز تعمیر لنج در بین شهرهای هندیجان، دیلم و گناوه است و همه گلاف‌ها در این محل به تعمیر آنها مشغولند؛ البته به‌تازگی در شهرستان دیلم یک کارگاه لنج‌سازی درحال تأسیس است. تعدادی از گلاف‌هایی که هنوز در این حرفه فعالیت می‌کنند عبارتند از: تریاک بحرانی، نجم بحرانی، احمد بحرانی، امیر بحرانی، علی بحرانی، حسین بحرانی، رزاق بحرانی و عبدالحسین بحرانی.
این نکته را نیز باید گفت که در گذشته به دلیل نبوددستگاه‌های مکانیزه، موقعیت‌سنجی آب رودخانه در تعمیر لنج نقش مهمی داشته است. از آنجا که رودخانه زهره به دریای آزاد می‌ریزد امواج جزرومدی دریا به رودخانه وارد می‌شود و جزرومد آب دریا که در زمان‌های مشخصی در هر ماه اتفاق می‌افتد در بالا و پایین رفتن تراز سطح آب رودخانه تأثیرگذار است و از این پدیده طبیعی برای بالاآوردن لنج و قراردادن آن در ساحل بهره می‌بردند. لنج با بالاآمدن آب به ساحل وارد می‌شد و در فاصله زمانی مشخص تا پایین رفتن آب، لنج را تعمیرکرده و با پایین رفتن آب به رودخانه بازمی‌گردانند.
