اوج این مجموعه‌ها را می‌توان در دو دهه ۷۰ و ۸۰ شاهد بود که مهم‌ترین سرمایه نمایشی تلویزیون در جذب مخاطب بود. از طنزهای آیتمی و جُنگ‌وار مهران مدیری گرفته تا کمدی‌های داستانی رضا عطاران و سعید آقاخانی و سروش صحت که در جذب مخاطب موفق بودند. این کمدی‌ها هم از حیث فرمی و ساختار روایی تازه و خلاقانه بودند و مثل امروز دستمالی نشده بودند و هم از حیث مضمون با نیازهای جامعه و مخاطب آن روز مماس بودند و همخوانی داشتند. اتفاقی که حالا مدت‌هاست دچار گسست شده و دیگر کمتر شاهد تولید مجموعه‌هایی از این دست هستیم. 
 کم‌رنگ شدن آیتمی‌ها
مجموعه‌های 90 شبی را البته می‌توان به دو گونه عمده «داستانی» و «آیتمی» تقسیم کرد. آنچه که اکنون شاهد کمرنگ شدن آن هستیم مجموعه‌های 90 شبی آیتمی است که به آنها «جُنگ‌واره» هم می‌گفتند، گرچه می‌توان تمایزهایی از حیث فرم و ساختار بین آنها برقرار کرد. 
طنزهای آیتمی از ابتدای دهه 70 با مجموعه «ساعت‌خوش» سر و شکل هویتمندتری به خود گرفت و به‌تدریج به‌عنوان یک الگوی کمدی‌سازی تلویزیونی مورد توجه و استقبال واقع شد. 
در کمدی‌های آیتمی که ساختاری اپیزودیک دارد بازیگران ثابتی در موقعیت‌های مختلف کمدی قرار می‌گیرند و در آیتم‌های کوتاه حول محور یک سوژه مشخص به اجرای نمایش می‌پردازند. در این مدل کمدی که در ساعت خوش و پرواز 57 یا نوروز 72 شاهدش بودیم نه با شخصیت‌های کمیک که با تیپ‌های کمدی سر و کار داریم که با چاشنی اغراق و روایتی کاریکاتوری همراه هستند و مخاطب هم با پذیرش تیپیکال این جنس کمدی‌ها با آنها ارتباط برقرار می‌کند. 
گرچه وجوه سرگرم‌کننده و خنده برای خنده در این آیتم‌ها پررنگ است اما کمدی‌های آیتمی ظرفیت بالایی هم برای طرح انتقادی مسائل و مشکلات جامعه دارند و به ذات طنز و کارکردهای آن نزدیک هستند. در واقع کمدی‌های آیتمی بیشترین نزدیکی را به طنز در ادبیات و مطبوعات دارند که واجد کارکرد «آگاهی‌بخشی» و «فرهنگ‌سازی» در پس سرگرمی هستند.  کمدی‌های 90 شبی داستانی هم گرچه در هر قسمت حول محور یک سوژه می‌گردد اما واجد انسجام و هویتی یگانه از حیث ساختار دراماتیک است مثل مجموعه‌های «زیر آسمان شهر»یا«ساختمان پزشکان» که با تلفیق تیپ‌سازی کمدی‌های آیتمی و قصه‌گو بودن کمدی‌های داستانی ساخته شده و یک کمدی بینامتنی محسوب می‌شوند.
 کمدی، یک ضرورت اجتماعی
برخی بر این باورند که این الگوهای کمدی‌سازی در تلویزیون برساخته شرایط اجتماعی زمانه خود بود که تاریخ مصرف آن گذشته و حالا دیگر این جنس از مجموعه‌سازی‌ها برای مخاطب کشش و جذابیت لازم را ندارد. 
این در حالی است که ازیک سو تاریخ نمایش نشان داده که هیچ ژانری به‌طور مطلق از بین نمی‌رود و گاه بازتولید تاریخی هم می‌شود و از سوی دیگر تولیداتی مشابه همین مدل طنزسازی در پلتفرم‌ها و شبکه نمایش خانگی و حتی در شبکه‌های اجتماعی به شکل ویدئوهای کوتاه جواب داده و مخاطبان فراوانی دارد. لذا از حیث مخاطب‌شناسی و جامعه‌شناختی رسانه‌ای هم که بنگریم این مجموعه‌های دنباله‌دار طنازانه می‌تواند در جذب مخاطب موفق باشد البته به شرط تضمین محتوای کیفی و لحاظ کردن زبان امروزی طنز در تولید آنها. فارغ از این سویه‌های درون‌متنی، از حیث برون‌متنی هم ساخت و تولید مجموعه‌های 90 شبی با توجه به روحیه عمومی جامعه که در سال‌های اخیر به‌واسطه شیوع کرونا و مشکلات اقتصادی تضعیف شده، یک ضرورت اجتماعی و رسانه‌ای است؛ ضمن این‌که امروز با استعدادهای جوان و خلاق بیشتری در جامعه مواجه هستیم که اگر فرصت و بستر درستی برای آنها فراهم شود، می‌توانند نوستالژی مجموعه‌های 90 شبی را به انرژی‌های تازه‌ای بدل کنند.

رضا صائمی - منتقدسینما و تلویزیون