مرتضی نصرالهی، کارگردان و تهیه کننده این مستند درباره شکل گیری و طرح اولیه سرزمین آب‌ها می‌گوید: همه مستندهایی که تا به امروز درباره آذربایجان ساخته شده است، مستندهای توصیفی است. از طرفی نه‌فقط درباره آذربایجان که همه مستندهایی که درباره ایران ساخته شده توصیفی است اما از سال 1385 که دریاچه ارومیه که به نگین ایران معروف است شروع به خشک‌شدن کرد، بررسی‌های من دراین‌باره آغاز شد. البته پیش از سرزمین آب‌ها ، مستندهای بسیاری برای شبکه آذربایجان ساخته بودم اما کنجکاو شدم تا دلایل خشک‌شدن این دریاچه را پیدا کنم.
وی ادامه می‌دهد: سال 1372 در منطقه خشکسالی آمد اما حتی یک متر هم آب دریاچه عقب نرفت و همین موضوع باعث شد من تحقیقاتم را در این زمینه آغاز کنم. بنابراین بررسی‌های بسیاری انجام دادم تا دلیل خشک شدن دریاچه را کشف کنم. به همین دلیل تحقیق و پژوهش این مستند 12سال به طول انجامید و حاصل آن مستند سرزمین آب‌ها شد که مجموعه کاملی درباره استان‌های آذربایجان‌غربی‌وشرقی است.
  از چشمه تا دریاچه 
این مستندساز همچنین درباره قسمت‌های مختلف این مجموعه توضیح می‌دهد: قسمت اول که پخش شد درباره دلایل خشک‌شدن دریاچه ارومیه بود. یعنی دنبال این قضیه بودم که چرا آب‌ آن کم شده است؟ آیا الگوی کشاورزی تغییر کرده است؟ آب‌های زیرزمینی پایین رفتند؟ و ... . همه این عوامل در بخش نخست این مستند با نام «از چشمه تا دریاچه» مورد بررسی قرار گرفته است. در این بخش توضیح دادیم که این آب‌ها از کجا می‌آمدند و چرا اکنون حضورشان کمرنگ شده است. درباره قسمت دوم این مستند هم باید بگویم همان‌طور که می‌دانید منطقه شمال‌غرب ایران طبیعت زیبایی دارد. برهمین اساس، در قسمت دوم مستند، سراغ آفرینش طبیعت در سرزمین آب‌ها رفتیم. همین‌جا باید اشاره کنم که سرزمین آب‌ها شامل 20 تا 25 شهر می‌شود. بنابراین، این مستند فقط متعلق به یک شهرستان خاص نیست، بلکه برای یک منطقه بزرگ است که به‌صورت مشترک از آذربایجان‌غربی‌وشرقی و حتی برخی شهرهای کردستان را در برمی‌گیرد. در همین قسمت از مستند، به  سؤالاتی  نظیر  سنگ‌ها   کی آتشفشانی شدند؟ دریاها چطور تشکیل یافتند؟ جنگل‌ها چطور پدید آمدند؟ چرا جنگل‌های سرزمین آب‌ها پهن‌برگ و جنگل‌های اروپا و آمریکا سوزنی‌برگ هستند؟ و ... پاسخ دادیم. بنابراین می‌توان گفت این قسمت گردشگری توصیفی نیست، بلکه مستندی پژوهشی - علمی است که نشان می‌دهد طبیعت زیبای منطقه چطور ساخته شده و چگونه می‌توان از آن نگهداری کرد. در حقیقت، سعی کردیم مستند متفاوتی تولید کنیم.
وی همچنین درباره سایر قسمت‌های این مستند می‌افزاید: در قسمت سوم این مستند به حیات‌وحش پهنه سرزمین آب‌ها پرداختیم. در دنیا هفت تالاب بین‌المللی برای مهاجرت پرندگان وجود دارد که یکی از آنها در جنوب دریاچه ارومیه است. در این قسمت از مستند، سرگذشت این تالاب‌، پرندگان، چارپایان، حیوانات آبزی، مارها ، خزندگان و ... که در این منطقه وجود دارد را بررسی کردیم.
وی با اشاره به این‌که در قسمت چهارم «نگاهی به تاریخ و تمدن» در سرزمین آب‌ها داریم هم می‌گوید: همان‌طور که می‌دانید هرجایی که آب وجود دارد، تاریخ و تمدن نیز وجود دارد، چراکه انسان‌های پیشین همواره در کنار آب‌ها شهرسازی کردند. 
برهمین اساس، از 12هزار سال قبل که نخستین نشانه‌های تمدن در این منطقه ایجاد شده است، شروع کرده و تا امروز پیش‌آمدیم. البته این قسمت از مستند یک نکته منحصربه‌فرد دارد و آن‌هم این است که از تمدن‌های جدیدی در این منطقه سخن گفته‌ایم. در قسمت پنجم از این مجموعه مستند، به «آیین‌ها، آداب و رسوم و سنن» در سرزمین آب‌ها پرداخته و زندگی روستایی آنان را نشان دادیم. این قسمت با قصه «سارای و خان چوپان» آغاز می‌شود که قبلا فیلمی سینمایی از آن ساخته شده بود. در قسمت پنجم، به زندگی سنتی مردم و آداب و رسوم آنان، بازی‌های محلی، موسیقی محلی و ... پرداختیم. برای مثال به تاریخچه و سرگذشت عاشیق‌ها پرداختیم که آنها چه کسانی بودند، چگونه لباس می‌پوشیدند و حرکت‌شان الهام‌گرفته از چه موضوعاتی بود؟ قسمت ششم، تلاشی برای روایت زندگی مردمان این منطقه در روزگار معاصر است. در این قسمت به یک سؤال اساسی پاسخ می‌دهیم و آن‌هم این است که مردم سرزمین آب‌ها که حدود 8-7میلیون نفر هستند، چگونه گذران زندگی می‌کنند؟ از آنجا که بیشتر مردم این منطقه دامداری و کشاورزی می‌کنند، نام آن را «سیمای کشاورز و دامداری» گذاشتیم. در این قسمت، از زیبایی‌های ییلاقات منطقه آغاز کرده و همراه با عشایر کوچ می‌کنیم. شیوه کشاورزی، محصولات مهم منطقه، جنس چادرهای عشایر کوچ‌نشین و ... ازجمله موضوعات مهمی است که در این قسمت بدان می‌پردازیم.نصرالهی در ادامه بیان می‌کند: تاکنون در هیچ مستندی، از حکومت مانناها و اورارتوها صحبت نشده است و عمده توجهات به تمدن‌های بزرگ دیگری نظیر هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بوده است. این اتفاق در حالی است که یکی از تمدن‌های بزرگ در شمال‌غرب ایران مانناها و اورارتوها بودند که به نوعی اولین سازندگان زندگی مدرن شهری هستند. در این قسمت، از دوره غارنشینی شروع کرده و به دوران صفوی رسیدیم که اوج معماری این پهنه است.
وی درباره ساختار این مستند و این‌که خودش راوی آن است هم عنوان می‌کند: ساختار مستند راوی‌یاری است و من به‌عنوان راوی‌یار جلوی دوربین رفته‌ام. البته نکته اساسی در مستند، پژوهش‌محور بودن آن است. به عبارت دیگر، با یک مستند توصیفی روبه‌رو نیستم. گوینده این مستند، آقای فرید خطیبی‌نژاد گوینده شبکه اشراق (شبکه زنجان) است. همچنین مستند به زبان فارسی تولید شده اما مصاحبه با روستایی‌ها، به زبان ترکی است و به همین دلیل زیرنویس فارسی داریم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا قرار هست چنین مستند جامع و کاملی درباره سایر استان‌ها هم بسازد، عنوان می‌کند: صحبت‌هایی شده اما ترجیح می‌دهم منتظر بمانم پخش این مستند به پایان برسد و بازتاب آن را مشخص شود و بعد دراین‌باره تصمیم بگیرم، وگرنه پیشنهاد شده که درباره شمال کشور یا سیستان‌وبلوچستان مستند بسازم.

دینی به وطن دارم که ادا کردم
این مستندساز درباره طولانی‌شدن تحقیق و ساخت این مستند می‌گوید: انسانی که برای خودش و وطنش هزینه نکند، لیاقت آن وطن را ندارد. من هم اگر کاری کردم و تمام این سال‌ها با صبوری و عشق و علاقه این مستند را ساختم، وظیفه‌ام بوده. احساس می‌کنم من دینی به وطنم دارم که با ساخت این مستند ادا کردم. به‌خصوص این‌که خودم اهل آذربایجان هستم و حسی که نسبت به زادگاهم دارم هم باعث شد تمام توانم را برای معرفی کامل این استان به مردم ایران بگذارم.

زینب علیپور طهرانی -  گروه رسانه