آیا تجربه «پسر دلفینی» و «لوپتو» جاده محصولات فرهنگی را هموار می‌کند؟
انیمیشن‌های خط‌شکن
دو انیمیشن پرفروش اکران سال گذشته که هنوز به‌صورت محدود در سینماهای ایران در حال اکران است علاوه بر رونق‌بخشیدن به سینمای ایران در زمینه تولید محصولات فرهنگی جانبی نیز پیشتاز بوده‌اند و راهی را در برابر اقتصاد سینما قرار دادند که می‌تواند علاوه بر گیشه سینما به‌عنوان یک کارآفرینی مکمل، بخشی از مشکلات اقتصادی کشور را حل کند و حتی در زمینه اشاعه فرهنگ ایرانی با محصولات فرهنگی ایرانی به نسل جوان که همواره مورد تاکید رهبر معظم انقلاب است هم کمک کند. تولیدکنندگان «پسر دلفینی» و «لوپتو» این روزها محصولات جانبی از این دو اثر را در بازار ایران ارائه کرده‌اند که با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده است. اگرچه تولید محصولات جانبی همچون عروسک و آرت‌بوک‌ها در خارج از کشور امری عادی است اما حالا پس از سال‌ها غفلت تولیدکنندگان این دو انیمیشن تلاش کرده‌اند که با محصولات منطبق با فرهنگ ایرانی و اثر تولید کارگر ایرانی در این راستا به اقتصاد فرهنگ و هنر کمک کنند.
جای خالی صنایع فرهنگی در توسعه اقتصاد هنر
صنایع فرهنگی یکی از استراتژی‌های اقتصادی هنر و زمینه‌ای برای رشد و توسعه محصولات هنری با بهره‌گیری از صنایع دیگر است. این استراتژی درپی آن است که با تولید محصولات مکمل در کنار تولیدات هنری در جهت هم‌افزایی محصولات هنری به توسعه اقتصادی هنر بپردازد. به زبان ساده‌تر وقتی محصول هنری تولید می‌شود، مانند یک فیلم یا انیمیشن در کنار تولید این محصول، به سبب حسن شهرت آن کالاهای دیگری مانند، عروسک، آرت‌بوک، بازی‌های رایانه‌ای، نوشت‌افزار و... تولید می‌شود تا از محبوبیت این محصولات در جهت توسعه درآمدزایی کمک گرفت. این ظرفیت اقتصادی و اعتباری که در جهان از سابقه‌ای بس طولانی برخوردار است در ایران از کم‌توجهی مفرطی برخوردار است و همین مسأله باعث شده که نه‌تنها از این بستر در جهت رشد تولید در کشور و توسعه اقتصاد هنر استفاده شود، حتی زمینه سوءاستفاده را نیز برای سودجویان فراهم آورده‌است. از سوی دیگر با عدم رشد صنایع خلاق، حتی در زمینه قانونگذاری هم با مشکلات عدیده‌ای در این زمینه روبه‌رو هستیم که اگر بیانات رهبر معظم انقلاب در زمینه هماهنگی دستگاه‌ها برای رشد تولید در کشور را بارها تذکر داده شده چراغ راه قرار دهیم؛ می‌توانیم بسیاری از مشکلات اقتصادی در این مسیر را از سر راه برداریم.
پاتک به محصولات غیر فرهنگی
اگر درنظر بگیریم که در کشور یک فیلم انیمیشن تولید شود. صنایع خلاقی که می‌تواند در کنار آن رشد کند از گستردگی فراوانی برخوردار است. به‌طور مثال، ساخت عروسک از شخصیت‌های این انیمیشن می‌تواند در زمینه تولید و توزیع چنین محصولاتی اشتغال‌زایی و رشد تولید کمی و کیفی ایجاد کند و چرخ اقتصاد را به گردش درآورد، در کنار آن محصولی استراتژیک در کشور که از لحاظ فرهنگی مورد تایید است به دست مخاطب می‌رسد و از ورود بسیاری از محصولات خارجی که ارز از کشور خارج می‌کنند، گرفته می‌شود. حال اگر چنین استراتژی‌ای وجود نداشته‌باشد، این روند به شکل معکوس عمل می‌کند و نه‌تنها در زمینه اقتصاد پویا تاثیرگذار نیست، بلکه وارد سودجویی می‌شود. مثل یک کمپانی زیرزمینی به تولید عروسک‌های بی‌کیفیت از این محصول اقدام می‌کند که نه‌تنها مناسب کودکان نیست، بلکه مضرات فراوانی از لحاظ بهداشتی دارد. برای توزیع و فروش چنین کالایی که به صورت زیرزمینی تولید شده، معمولا تولیدکنندگان زیرزمینی سراغ تکدیگران رفته و به فروش محصولات‌شان در پشت چراغ‌های قرمز مراجعه می‌کنند و یک ساختار مافیایی شکل می‌گیرد که معایب آن از بعد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار است.
رؤیاسازی ایرانی
براساس تعاریف جهانی، صنایع فرهنگی به صنایعی گفته می‌شود که خروجی‌های خلاق و هنری ملموس و ناملموس که ظرفیت تولید ثروت و ایجاد در‌آمد از راه استفاده از داشته‌های فرهنگی و کالاهای دانش‌بنیان سنتی و جدید را دارد. این صنایع و محصولات با درونمایه فرهنگی، مکمل اقتصاد فرهنگ و هنر محسوب می‌شود و می‌تواند به چرخه تولید محصولات جانبی فرهنگی از یک اثر کمک کند. وقتی یک فیلم سینمایی یا مجموعه تلویزیونی بین مردم محبوب می‌شود و طیف وسیعی از مردم با آن ارتباط برقرار می‌کنند، این ظرفیت را دارد که از شخصیت‌ها و تکیه‌کلام‌هایی که در بین مردم رواج پیدا می‌کند، صنایع و محصولات فرهنگی جانبی مثل عروسک، کیف، نوشت‌افزار، پازل و انواع بازی ساخته شود. این شکل ساخت صنایع فرهنگی معمولا در بین مجموعه‌ها و فیلم‌های عروسکی کودک و نوجوان و انیمیشن بیشتر رواج دارد. به عنوان مثال، در حال حاضر بازار از عروسک «پشه» و «بچه» سریال مهمونی، جاسوئیچی، پیکسل، لباس، نوشت‌افزار، کیف و لوازم جانبی فرهنگی دیگر از این مجموعه با تکیه‌کلام‌هایش پر شده‌است اما این بازار به‌رغم درآمدزایی فوق‌العاده، به دلیل نداشتن متولی خاص و این‌که صاحبان و تولیدکنندگان اصلی این آثار ادعایی نسبت به تولید منسجم این محصولات فرهنگی جانبی ندارند. پیش از آن‌که درباره این محصولات فرهنگی جانبی صحبت کنیم، بد نیست نقبی هم به گذشته بزنیم.
محصولات جانبی سینما
روزگاری در دهه 60 «شهر موش‌ها» که قرار بود بچه‌ها را صرفا به مدرسه رفتن تشویق کند، اول به شکل مجموعه تلویزیونی عرضه و بعد به چنان محبوبیتی رسید که دو فیلم سینمایی از آن تهیه شد. این شرایط مشابه برای «کلاه‌قرمزی» که ابتدا مجموعه تلویزیونی بود و بعد هم به دلیل اشتیاق دوستدارانش سه نسخه سینمایی از آن تهیه و تکرار شد. شهر موش‌ها و کلاه‌قرمزی حدود سه دهه فرصت داشتند که ارتباط خود را با بچه‌های دیروز که حالا تبدیل به بزرگسالان امروز شده‌اند، محکم‌تر و قوی‌تر کنند. این روند کاری در دیگر فیلم‌های سینمایی یا مجموعه‌های تلویزیونی ادامه پیدا کرد. به هرحال، این مدت زمان طولانی ارتباط تماشاگر با مخاطبان پس‌زمینه‌ای مثبت را در ذهن نسل دهه 60 به‌جا می‌گذاشت و به تولیدکنندگان آثار فرهنگی جانبی این فرصت را می‌داد تا در قالب نوشت‌افزار، عروسک، کیف مدرسه و هرآنچه جای کار دارد، محصولاتی را تولید و روانه بازار کنند . اما اصولا این آثار به تولید محصولات جانبی منجر نشده‌‌اند مگر در حد محصولات غیرمجاز. در مقیاس جهانی ساخت محصولات فرهنگی جانبی از انیمیشن و فیلم‌های سینمایی سابقه طولانی‌تری دارد. در زمان‌های گذشته بیشتر فیلم‌هایی که حالا برای مخاطبان جذاب شده، نظیر «بتمن»، «مرد عنکبوتی» و «ماجراهای تن‌تن و میلو» از محصولات فرهنگی جانبی مانند مجموعه کتاب‌های کمیک استریپ جان گرفتند. «داستان اسباب بازی» که از سال 1995 تا 2023 پنج قسمت آن روانه بازار شده نیز از جمله انیمیشن‌هایی است که همچنان در این سال‌ها رکورد تولید و خاطره‌سازی خود را حفظ کرده و ما در هر اسباب بازی فروشی معمولا نمونه‌هایی از شخصیت‌های «باز» و «وودی» را با فیگورهای مختلف می‌بینیم و این تولیدات ادامه دارد.
افت و خیز صنایع فرهنگی در ایران
نکته این است تولید کارهایی که مکمل اقتصاد فرهنگ هستند، هیچ وقت پیوسته و مداوم نبوده و شرکت یا کمپانی خاصی برای تولید این محصولات جانبی فرهنگی پا پیش نگذاشته و اگر هم بوده، بسیار کم بوده‌است. از آنجا که تولید این محصولات و صنایع فرهنگی در ایران با برنامه‌ریزی خاصی همراه نبوده، ارتباط مخاطب نیز با آنها مقطعی و براساس فضایی است که در جامعه به وجود آورده و ادامه پیدا نکرده‌است. به همین دلیل، وقتی خود تولیدکنندگان این آثار فرهنگی ادعایی نسبت به تولید لوازم جانبی فرهنگی آن نداشته‌باشند، طبیعی است که بازار از محصولات تقلبی و بی‌کیفیت پر می‌شود. بنابراین، نیازمند سازوکاری سیستماتیک برای ساماندهی این روند هستیم که در گذشته با پخش مجموعه «شکرستان» فروشگاه این محصولات نیز راه‌اندازی شد و تا مدت‌ها رونق خوبی داشت و دوباره کمرنگ شد. بر همین اساس، اخیرا انیمیشن «پسر دلفینی» پس از اکران و فروش چشمگیر در ایران به‌صورت بین‌المللی عرضه شد. همزمان با این فرآیند عروسک‌های این انیمیشن با کیفیتی بسیار خوب با حالت‌های مختلف شخصیت‌های فیلم به بازار آمد و همچنین آرت بوک (کتاب هنری) این انیمیشن که چگونگی روند تولید آن را از نقاشی تا تبدیل شدن به انیمیشن مرحله به مرحله نمایش می‌دهد به‌صورت بین‌المللی عرضه شد. پس از آن نیز در تکمیل این زنجیره انیمیشن «لوپتو» هم همزمان با اکران فیلم، تولید عروسک، لیوان، پازل، لباس و نوشت افزار را در برنامه‌های خود گنجانده‌است که به‌تدریج این چرخه را کامل می‌کند.
افتخار مخاطبان به انیمیشن ایرانی
ویژگی مهم انیمیشن این است که بدون مرز تولید می‌شود و محصولات فرهنگی جانبی آن نیز شامل این قاعده می‌شوند و توزیع آن ممکن است در هرجای دنیا اتفاق بیفتد. بنابراین با داشتن دیدگاهی جهانی می‌توانیم بازار پررونق و پرسودی را برای محصول فرهنگی خود در آینده متصور شویم. براساس نظر کارشناسان به‌دلیل نداشتن سازوکارهای لازم، اگر بازار این ژانر فقط داخلی باشد، خیلی آسیب‌پذیر است. محمد امین همدانی، تهیه‌کننده فیلم پسر دلفینی می‌گوید: «هدف ما در زمان تولید محصولات پسر دلفینی این بود که وقتی مخاطب بین‌المللی و ایرانی فیلم را می‌بینند به ایرانی بودن این اثر افتخار کنند. بنابراین سعی می‌کنیم محصولات جانبی فرهنگی این انیمیشن را نظیر عروسک و نوشت افزار همزمان با اکران آن با بالاترین کیفیت تولید کنیم. به دلیل این‌که مخاطبان بسیاری پسر دلفینی را در سینما دیدند و آن را در دنیای مجازی دنبال می‌کنند و خیلی‌ها در مورد فرآیند تولید می‌پرسند، کتاب هنری آن را به شکل نفیسی تولید کردیم که هر مخاطبی آن را تهیه و لمس کرده، از کیفیت بالای آن صحبت می‌کند و همین باعث شده همان جمله‌ای را درباره کیفیت عروسک‌ها بشنویم که درباره کیفیت انیمیشن می‌شنویم. به نظرم امکان ندارد کسی این عروسک‌ها را ببیند و لمس کند و از کیفیت بالای آن چیزی نگوید.»
مشکلات گمرکی و جاماندن از اکران
وقتی یک تولیدکننده بخواهد اثر با کیفیت فرهنگی ایرانی را به بازار عرضه کند، همواره با چالش‌هایی رو‌به‌روست. در رابطه با انیمیشن پسر دلفینی که محصولات جانبی فرهنگی خود را قصد داشته همزمان با اکران بین مخاطبان توزیع و ارتباط خود را با مخاطب پس از اکران حفظ کند، ماجرا کمی متفاوت‌تر است. همدانی در رابطه چالش‌های تولید این عروسک‌ها در کشور دیگر می‌گوید: «معضل بزرگ ما واردات این عروسک‌ها در گمرک بود و ما به دلیل این‌که می‌خواستیم آنها را به شکل قانونی وارد کنیم، خیلی با مشکل روبه‌رو شدیم. شاید این عروسک‌ها باید در ابتدای اکران به بازار می‌رسید اما در حال حاضر حدود شش ماه از اکران گذشته و ما همچنان در گمرک درگیری‌هایی داریم و فقط بخشی از محصولات آزاد شده‌است. این محصول به صورت همزمان در بازار ترکیه، روسیه و آسیای میانه و در دیگر کشورهایی که این فیلم اکران شده، صادر شده که بتواند پیوست فرهنگی فیلم باشد. اما در داخل ما با مشکل ترخیص محصولات داخلی هستیم.»
عبور از سنگلاخ‌های یک تولید استاندارد
مشکلات تولید محصولات فرهنگی جانبی با کیفیت ایرانی فقط به همین یک مورد ختم نمی‌شود، بلکه عوامل مختلفی در این فرآیند موجب می‌شود که مسیر ناهموار شود. ناآرامی‌های سال گذشته، آسیب‌های بسیاری به اقتصاد فرهنگ وارد کرد که همدانی هم با تأیید این موضوع اضافه می‌کند:«به ادعای شرکت پخش‌مان اتفاقات و اغتشاشات اخیر کشور موجب کاهش فروش محصولات جانبی ما شد و با این‌که پرفروش‌ترین فیلم کودک سال گذشته هستیم، می‌توانستیم دوبرابر فروش را که تاکنون داشته‌ایم تجربه کنیم. البته مسائل دیگری مانند کم‌توجهی به ژانر کودک و شیوع بیماری کرونا و ترس از انتقال بیماری در مدارسی که دوستدار دیدن فیلم بودند هم مزید بر علت و باعث شد مشکلاتی بر سر راه اکران این فیلم جدا از توزیع محصولات جانبی آن در بازار اتفاق بیفتد. همدانی برای این‌که این اتفاقات در کارهای بعدی نیفتد، تلاش کرده این رویکرد را دنبال کند که بعد از اکران در ایران و اکران بین‌المللی، محصولات جانبی با فاصله کمتری وارد بازار شود. او اضافه می‌کند: «به دلیل این‌که صادرکننده نمونه سال گذشته شدیم، امیدواریم بتوانیم این روند را ادامه دهیم و این باعث شود فرآیند تولید انیمیشن که دو تا سه سال طول می‌کشد را هرساله کنیم و برای محصولات جانبی و صنایع فرهنگی در کنار این انیمیشن‌ها با برنامه‌ریزی بهتر عمل کنیم.»
بازار صنایع فرهنگی در گرو حفظ ارتباط با مخاطب
تولید انیمیشن‌هایی نظیر پسر دلفینی با این وسعت تولید، با توجه به پخش بین‌المللی آن به نظر هزینه‌بر می‌رسد، بنابراین حفظ ارتباط دائم و مؤثر با مخاطب برای تولید محصولات فرهنگی جانبی شاید یکی از مهم‌ترین چالش‌های تولید انیمیشن در ایران را که بودجه است مرتفع سازد، بنابراین در بسیاری از مواقع شخصیت‌های انیمیشن با محوریت موضوعات مختلف در برنامه‌ها حاضر می‌شوند تا مخاطبی که با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کرده، بتواند زندگی با آن را تجربه کند و لذت ببرد. تهیه‌کننده پسر دلفینی درباره مشکلاتی که در راستای حفظ ارتباط با مخاطبان و تولید محصولات فرهنگی جانبی پیش رو داشته‌است، گفت: «با این‌که این یک پروژه ملی و کودک بود، وقفه هفت‌ماهه در گمرک به حفظ انسجام ارتباطی ما با مخاطب آسیب زد و این تنها حمایتی بود که برای عرضه محصولات جانبی فرهنگی‌مان نیاز داشتیم اما اتفاق نیفتاد. یک سریال 26 قسمتی از پسر دلفینی در حال تولید داریم که تابستان امسال عرضه خواهد شد و این هم کمک می‌کند تا کسانی که فیلم را دیده‌اند، مجدد بتوانند با فیلم ارتباط برقرار کنند. در اواخر تابستان هم دوباره نوشت‌افزار پسر دلفینی را با سال تحصیلی جدید وارد بازار خواهیم کرد.»
فقدان قانون مالکیت محتوا
بازار تولید محصولات لوازم فرهنگی جانبی انیمیشن به دلیل فقدان قانون کپی‌رایت نپیوستیم و امکان چاپ سریع این آثار وجود دارد، در بازار قاچاق بسیار پرسود است و همین موضوع باعث می‌شود تا محصولات داخلی رقیبی جدی برای تولید و توزیع داشته‌باشند. همدانی در این رابطه گفت: «تمام تلاش‌مان این بود که نوشت‌افزار هم مثل عروسک‌ها باکیفیت باشد، اما به دلیل نبود سازوکارهای مربوط به کپی‌رایت در کشورمان، مبارزه‌هایی به صورت ناجوانمردانه با محصولات خارجی مانند انیمیشن «فروزن» که تنها با یک دانلود عرضه و چاپ می‌شوند، داریم، بنابراین ما به طور معمول مشکل کپی‌رایت را داریم و به همین دلیل تولید محصول ایرانی به دلیل فقدان قانون کپی‌رایت چندان به صرفه نیست.»
توجه انیمیشن لوپتو به تولیدکنندگان داخلی
انیمیشن لوپتو که محوریت موضوعی‌اش هم بر حمایت از تولید داخلی است در زمینه محصولات جانبی با استراتژی حمایتی از تولید در کشور و با برنامه وارد این حوزه شده‌است. محمدحسین صادقی، تهیه‌کننده لوپتو درباره تولید محصولات فرهنگی جانبی از این انیمیشن عنوان کرد: «عمده محصولاتی که ما تولید کردیم در حوزه نوشت‌افزار و دفتر بوده که همه آنها ایرانی بوده‌است. حتی بازی‌های رومیزی چوبی را که برای بچه‌ها تولید کردیم، ایرانی هستند و کوشیدیم قبل از شروع سال تحصیلی بخش مربوط به نوشت‌افزار وارد بازار شود. در مورد پوشاک هم با تولیدکنندگان داخلی صحبت کردیم که هنوز زمان آن مشخص نشده‌است، اما برنامه ما این است که با تولیدکنندگان داخلی همکاری کنیم.»
او یادآوری می‌کند کیفیت این محصولات به دلیل این‌که استفاده‌کننده آن کودک و نوجوان هستند، بسیار مهم است: «سعی می‌کنیم تمام دقت را در این زمینه به کار ببریم و با تولیدکنندگانی که کیفیت تولیدشان در پوشاک، اسباب‌بازی و لوازم‌تحریر بالاست، بهترین محصولات موجود در ایران را روانه بازار کنیم.»
راهکارهای حفظ ارتباط مخاطبان با محصولات جانبی
راهکارهای مختلفی برای زنده نگه‌داشتن یاد یک انیمیشن، تداوم ارتباط با مخاطب و برنده شدن در بازار صنایع‌فرهنگی به کار برده می‌شود که گاهی از آن سریال تولید می‌کنند و گاهی هم عروسک‌هایی که به مناسبت‌های مختلف پیش روی مخاطبان ظاهر می‌شوند. صادقی یادآوری می‌کند که حفظ ارتباط با مخاطب برای آنها نیز خیلی مهم است. این تهیه‌کننده اضافه کرد: «اگر نام یک محصول با پخش سریال‌ها یا تولید نسخه‌های دیگری از فیلم لوپتو و پخش سریال‌های تلویزیونی زنده نگه داشته‌شود، شخصیت‌ها نیز در ذهن مخاطبان زنده هستند؛ یعنی رابطه دو سویه است و ما نباید انتظار داشته‌باشیم با تولید یک انیمیشن و محصولات جانبی فرهنگی آن در بازار لوازم جانبی، اتفاق مهمی رقم بخورد و تولیدکننده داخلی از شخصیت‌های محبوب ایرانی برای عرضه محصولات استفاده کند. بنابراین، ما نیز باید بتوانیم شخصیت‌ها را برای مخاطب کودک و نوجوان زنده و پویا نگه داریم. بر همین اساس، نمایش‌های عروسکی تدارک دیده شده که از تلویزیون پخش شده‌است. تولید نماآهنگ در زمان اکران در ایام ماه مبارک رمضان و جام‌جهانی از جمله کارهای دیگری بوده که برای افزایش ارتباط با مخاطب در بازه زمانی طولانی انجام داده‌ایم.»
او راهکارهای دیگری برای این حفظ ارتباط با مخاطب پیشنهاد می‌دهد و اضافه می‌کند: «این موضوع دو جنبه شخصیتی و محتوایی دارد. بحث اول مربوط به جذابیت شخصیت‌ها می‌شود؛ یعنی ویژگی‌هایی را که یک شخصیت دارد و ممکن است برای کودکان محبوب باشند، تقویت کنیم. به عنوان مثال، علاقه و اشتیاق بچه‌ها نسبت به شخصیت‌هایی که وجه طنز بیشتری دارند، بیشتر است و می‌توانیم بیشتر روی این ابعاد تکیه کنیم. دومین موضوع مربوط به محتوا می‌شود؛ به عنوان مثال، محتوای انیمیشن لوپتو امیدآفرینی، کارآفرینی و تلاش برای رسیدن به هدف است و دنبال این هستیم که بر اساس این مباحث سیاست حفظ ارتباط با مخاطب را ادامه دهیم.»
سازوکارهای تولید صنایع فرهنگی استاندارد
با توجه به آنچه گفته شد، سبک زندگی آینده به ویژه کودکان و نوجوانان ایرانی را محصولات جانبی انیمیشن‌هایی می‌سازد که در دنیا در حال تولید است. همه بچه‌هایی که با محصولات انیمیشن ارتباط دارند، رویاپردازی و فانتزی‌های خود را در قالب شخصیت‌های انیمیشنی شکل می‌دهند و این شخصیت‌ها به این شکل وارد زندگی ما می‌شوند. اگر جشن تولدی برای بچه‌ها می‌گیریم، بیشترین ارتباط ما با آثار انیمیشن خارجی است و این در بلندمدت سبک زندگی و جهان‌بینی بچه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین، بهتر است با تولید محصولات استراتژیک ایرانی و طراحی محصولات جانبی که از آنها ساخته می‌شود، در پی بسط و گسترش فرهنگ باشیم و محصولای تولید کنیم که همسو و سازگار با فرهنگ غنی ایرانی باشد. در بخش اقتصادی نیز سالانه میلیون‌ها دلار در زمینه پوشاک، نوشت‌افزار، عروسک و اسباب‌بازی هزینه می‌شود که عمده این محصولات خارجی هستند و باید حداکثر تلاش‌مان را بکنیم تا از محصولات ایرانی که در این زمینه تولید می‌شود، استفاده کنیم. از سویی دیگر، نیاز داریم که تهیه‌کنندگان این آثار هنری مانند پسر دلفینی و لوپتو داعیه‌ای نسبت به تولید این محصولات داشته و ضوابطی را برای تولید آن وضع کنند تا این بازار به ساماندهی درست و منسجمی برسد.
محمد امین همدانی: تولید عروسک‌های ایرانی برای یک فیلم سینمایی
متأسفانه عروسک‌های تولیدی باکیفیت پسر دلفینی نیز مانند بسیاری از کارهای تولیدی دیگر در کشور چین تولید شده‌است، چراکه تولید این محصولات فرهنگی جانبی باتوجه به این‌که آن را در تیراژ بالا می‌خواهند و قالب آن در ایران وجود ندارد، هنوز برای تولیدکننده ایرانی صرفه اقتصادی ندارد و قیمت تمام شده آن حتی بیش از قیمتی است که در چین تولید می‌شود. این در حالی است که با توجه به این‌که اولین محصولات جانبی با «شهرموش‌ها2» که ساخت چین بود در سال 93 وارد بازار و با استقبال خوبی روبه‌رو شد، این ظرفیت وجود داشت تا در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های هدفمندی برای تولید با کیفیت در ایران فراهم شود.
همدانی، تهیه‌کننده انیمیشن پسر دلفینی با اشاره به این‌که درحال حاضر محصولات جانبی فرهنگی این فیلم وارد بازار شده و تمام تلاش ما این بوده که این عروسک‌ها را داخل ایران تولید کنیم،گفت: « با توجه به کیفیت بالای عروسک‌هایی که در بازار عرضه شده، هنوز توانایی قالب‌سازی با این کیفیت را در داخل نداریم و به دلیل این‌که تیراژهای تولید در ایران پایین بوده، متخصصان قالب‌سازی ایران تا این اندازه رشد نکرده‌اند. به عبارتی، طراحی محصول داخل ایران بوده اما تولید صنعتی با تیراژ بالا به کمک کشور چین بوده‌است.»
محمد حسین صادقی: کتاب‌هایی با محوریت انیمیشن لوپتو
تولید آرت بوک یکی دیگر از محصولات جانبی محبوب در جهان است. آرت بوک‌ها گاهی حتی پیش از تولید محصولات اصلی وارد بازار می‌شوند تا جنبه تبلیغی برای محصول اصلی ایجاد کنند. در ایران هم آرت‌بوک‌ها مورد اقبال خوبی قرار گرفته‌اند. برای مثال در دهه‌های گذشته آرت بوک‌های فیلم «جنگ ستارگان» حتی قبل از توزیع این فیلم در ایران هم در دسترس بود تا تضمینی بر مخاطب این فیلم باشد. صادقی درباره تولید آرت بوک و کتاب‌های مرتبط با انیمیشن لوپتو نیز گفت: «آرت بوک یک محصول جانبی با مخاطب تخصصی است و ما هم برای لوپتو آرت بوک داریم، اما در آینده نزدیک قصد داریم این محصول را به صورت فایل دیجیتال در اختیار علاقه‌مندان انیمیشن قرار دهیم، چون کسانی که از این آرت بوک‌ها استفاده می‌کنند، فعالان و دانشجویان انیمیشن هستند. همچنین در حوزه کتاب‌های کودک و نوجوان با موضوع انیمیشن لوپتو با انتشارات «مهرک» کار کردیم که به زودی وارد بازار می‌شود تا بتوانیم ارتباط‌مان را با مخاطبان حفظ کنیم.»
نسرین بختیاری - گروه فرهنگ‌و‌هنر
صنایع فرهنگی یکی از استراتژی‌های اقتصادی هنر و زمینه‌ای برای رشد و توسعه محصولات هنری با بهره‌گیری از صنایع دیگر است. این استراتژی درپی آن است که با تولید محصولات مکمل در کنار تولیدات هنری در جهت هم‌افزایی محصولات هنری به توسعه اقتصادی هنر بپردازد. به زبان ساده‌تر وقتی محصول هنری تولید می‌شود، مانند یک فیلم یا انیمیشن در کنار تولید این محصول، به سبب حسن شهرت آن کالاهای دیگری مانند، عروسک، آرت‌بوک، بازی‌های رایانه‌ای، نوشت‌افزار و... تولید می‌شود تا از محبوبیت این محصولات در جهت توسعه درآمدزایی کمک گرفت. این ظرفیت اقتصادی و اعتباری که در جهان از سابقه‌ای بس طولانی برخوردار است در ایران از کم‌توجهی مفرطی برخوردار است و همین مسأله باعث شده که نه‌تنها از این بستر در جهت رشد تولید در کشور و توسعه اقتصاد هنر استفاده شود، حتی زمینه سوءاستفاده را نیز برای سودجویان فراهم آورده‌است. از سوی دیگر با عدم رشد صنایع خلاق، حتی در زمینه قانونگذاری هم با مشکلات عدیده‌ای در این زمینه روبه‌رو هستیم که اگر بیانات رهبر معظم انقلاب در زمینه هماهنگی دستگاه‌ها برای رشد تولید در کشور را بارها تذکر داده شده چراغ راه قرار دهیم؛ می‌توانیم بسیاری از مشکلات اقتصادی در این مسیر را از سر راه برداریم.
پاتک به محصولات غیر فرهنگی
اگر درنظر بگیریم که در کشور یک فیلم انیمیشن تولید شود. صنایع خلاقی که می‌تواند در کنار آن رشد کند از گستردگی فراوانی برخوردار است. به‌طور مثال، ساخت عروسک از شخصیت‌های این انیمیشن می‌تواند در زمینه تولید و توزیع چنین محصولاتی اشتغال‌زایی و رشد تولید کمی و کیفی ایجاد کند و چرخ اقتصاد را به گردش درآورد، در کنار آن محصولی استراتژیک در کشور که از لحاظ فرهنگی مورد تایید است به دست مخاطب می‌رسد و از ورود بسیاری از محصولات خارجی که ارز از کشور خارج می‌کنند، گرفته می‌شود. حال اگر چنین استراتژی‌ای وجود نداشته‌باشد، این روند به شکل معکوس عمل می‌کند و نه‌تنها در زمینه اقتصاد پویا تاثیرگذار نیست، بلکه وارد سودجویی می‌شود. مثل یک کمپانی زیرزمینی به تولید عروسک‌های بی‌کیفیت از این محصول اقدام می‌کند که نه‌تنها مناسب کودکان نیست، بلکه مضرات فراوانی از لحاظ بهداشتی دارد. برای توزیع و فروش چنین کالایی که به صورت زیرزمینی تولید شده، معمولا تولیدکنندگان زیرزمینی سراغ تکدیگران رفته و به فروش محصولات‌شان در پشت چراغ‌های قرمز مراجعه می‌کنند و یک ساختار مافیایی شکل می‌گیرد که معایب آن از بعد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار است.
رؤیاسازی ایرانی
براساس تعاریف جهانی، صنایع فرهنگی به صنایعی گفته می‌شود که خروجی‌های خلاق و هنری ملموس و ناملموس که ظرفیت تولید ثروت و ایجاد در‌آمد از راه استفاده از داشته‌های فرهنگی و کالاهای دانش‌بنیان سنتی و جدید را دارد. این صنایع و محصولات با درونمایه فرهنگی، مکمل اقتصاد فرهنگ و هنر محسوب می‌شود و می‌تواند به چرخه تولید محصولات جانبی فرهنگی از یک اثر کمک کند. وقتی یک فیلم سینمایی یا مجموعه تلویزیونی بین مردم محبوب می‌شود و طیف وسیعی از مردم با آن ارتباط برقرار می‌کنند، این ظرفیت را دارد که از شخصیت‌ها و تکیه‌کلام‌هایی که در بین مردم رواج پیدا می‌کند، صنایع و محصولات فرهنگی جانبی مثل عروسک، کیف، نوشت‌افزار، پازل و انواع بازی ساخته شود. این شکل ساخت صنایع فرهنگی معمولا در بین مجموعه‌ها و فیلم‌های عروسکی کودک و نوجوان و انیمیشن بیشتر رواج دارد. به عنوان مثال، در حال حاضر بازار از عروسک «پشه» و «بچه» سریال مهمونی، جاسوئیچی، پیکسل، لباس، نوشت‌افزار، کیف و لوازم جانبی فرهنگی دیگر از این مجموعه با تکیه‌کلام‌هایش پر شده‌است اما این بازار به‌رغم درآمدزایی فوق‌العاده، به دلیل نداشتن متولی خاص و این‌که صاحبان و تولیدکنندگان اصلی این آثار ادعایی نسبت به تولید منسجم این محصولات فرهنگی جانبی ندارند. پیش از آن‌که درباره این محصولات فرهنگی جانبی صحبت کنیم، بد نیست نقبی هم به گذشته بزنیم.
محصولات جانبی سینما
روزگاری در دهه 60 «شهر موش‌ها» که قرار بود بچه‌ها را صرفا به مدرسه رفتن تشویق کند، اول به شکل مجموعه تلویزیونی عرضه و بعد به چنان محبوبیتی رسید که دو فیلم سینمایی از آن تهیه شد. این شرایط مشابه برای «کلاه‌قرمزی» که ابتدا مجموعه تلویزیونی بود و بعد هم به دلیل اشتیاق دوستدارانش سه نسخه سینمایی از آن تهیه و تکرار شد. شهر موش‌ها و کلاه‌قرمزی حدود سه دهه فرصت داشتند که ارتباط خود را با بچه‌های دیروز که حالا تبدیل به بزرگسالان امروز شده‌اند، محکم‌تر و قوی‌تر کنند. این روند کاری در دیگر فیلم‌های سینمایی یا مجموعه‌های تلویزیونی ادامه پیدا کرد. به هرحال، این مدت زمان طولانی ارتباط تماشاگر با مخاطبان پس‌زمینه‌ای مثبت را در ذهن نسل دهه 60 به‌جا می‌گذاشت و به تولیدکنندگان آثار فرهنگی جانبی این فرصت را می‌داد تا در قالب نوشت‌افزار، عروسک، کیف مدرسه و هرآنچه جای کار دارد، محصولاتی را تولید و روانه بازار کنند . اما اصولا این آثار به تولید محصولات جانبی منجر نشده‌‌اند مگر در حد محصولات غیرمجاز. در مقیاس جهانی ساخت محصولات فرهنگی جانبی از انیمیشن و فیلم‌های سینمایی سابقه طولانی‌تری دارد. در زمان‌های گذشته بیشتر فیلم‌هایی که حالا برای مخاطبان جذاب شده، نظیر «بتمن»، «مرد عنکبوتی» و «ماجراهای تن‌تن و میلو» از محصولات فرهنگی جانبی مانند مجموعه کتاب‌های کمیک استریپ جان گرفتند. «داستان اسباب بازی» که از سال 1995 تا 2023 پنج قسمت آن روانه بازار شده نیز از جمله انیمیشن‌هایی است که همچنان در این سال‌ها رکورد تولید و خاطره‌سازی خود را حفظ کرده و ما در هر اسباب بازی فروشی معمولا نمونه‌هایی از شخصیت‌های «باز» و «وودی» را با فیگورهای مختلف می‌بینیم و این تولیدات ادامه دارد.
افت و خیز صنایع فرهنگی در ایران
نکته این است تولید کارهایی که مکمل اقتصاد فرهنگ هستند، هیچ وقت پیوسته و مداوم نبوده و شرکت یا کمپانی خاصی برای تولید این محصولات جانبی فرهنگی پا پیش نگذاشته و اگر هم بوده، بسیار کم بوده‌است. از آنجا که تولید این محصولات و صنایع فرهنگی در ایران با برنامه‌ریزی خاصی همراه نبوده، ارتباط مخاطب نیز با آنها مقطعی و براساس فضایی است که در جامعه به وجود آورده و ادامه پیدا نکرده‌است. به همین دلیل، وقتی خود تولیدکنندگان این آثار فرهنگی ادعایی نسبت به تولید لوازم جانبی فرهنگی آن نداشته‌باشند، طبیعی است که بازار از محصولات تقلبی و بی‌کیفیت پر می‌شود. بنابراین، نیازمند سازوکاری سیستماتیک برای ساماندهی این روند هستیم که در گذشته با پخش مجموعه «شکرستان» فروشگاه این محصولات نیز راه‌اندازی شد و تا مدت‌ها رونق خوبی داشت و دوباره کمرنگ شد. بر همین اساس، اخیرا انیمیشن «پسر دلفینی» پس از اکران و فروش چشمگیر در ایران به‌صورت بین‌المللی عرضه شد. همزمان با این فرآیند عروسک‌های این انیمیشن با کیفیتی بسیار خوب با حالت‌های مختلف شخصیت‌های فیلم به بازار آمد و همچنین آرت بوک (کتاب هنری) این انیمیشن که چگونگی روند تولید آن را از نقاشی تا تبدیل شدن به انیمیشن مرحله به مرحله نمایش می‌دهد به‌صورت بین‌المللی عرضه شد. پس از آن نیز در تکمیل این زنجیره انیمیشن «لوپتو» هم همزمان با اکران فیلم، تولید عروسک، لیوان، پازل، لباس و نوشت افزار را در برنامه‌های خود گنجانده‌است که به‌تدریج این چرخه را کامل می‌کند.
افتخار مخاطبان به انیمیشن ایرانی
ویژگی مهم انیمیشن این است که بدون مرز تولید می‌شود و محصولات فرهنگی جانبی آن نیز شامل این قاعده می‌شوند و توزیع آن ممکن است در هرجای دنیا اتفاق بیفتد. بنابراین با داشتن دیدگاهی جهانی می‌توانیم بازار پررونق و پرسودی را برای محصول فرهنگی خود در آینده متصور شویم. براساس نظر کارشناسان به‌دلیل نداشتن سازوکارهای لازم، اگر بازار این ژانر فقط داخلی باشد، خیلی آسیب‌پذیر است. محمد امین همدانی، تهیه‌کننده فیلم پسر دلفینی می‌گوید: «هدف ما در زمان تولید محصولات پسر دلفینی این بود که وقتی مخاطب بین‌المللی و ایرانی فیلم را می‌بینند به ایرانی بودن این اثر افتخار کنند. بنابراین سعی می‌کنیم محصولات جانبی فرهنگی این انیمیشن را نظیر عروسک و نوشت افزار همزمان با اکران آن با بالاترین کیفیت تولید کنیم. به دلیل این‌که مخاطبان بسیاری پسر دلفینی را در سینما دیدند و آن را در دنیای مجازی دنبال می‌کنند و خیلی‌ها در مورد فرآیند تولید می‌پرسند، کتاب هنری آن را به شکل نفیسی تولید کردیم که هر مخاطبی آن را تهیه و لمس کرده، از کیفیت بالای آن صحبت می‌کند و همین باعث شده همان جمله‌ای را درباره کیفیت عروسک‌ها بشنویم که درباره کیفیت انیمیشن می‌شنویم. به نظرم امکان ندارد کسی این عروسک‌ها را ببیند و لمس کند و از کیفیت بالای آن چیزی نگوید.»
مشکلات گمرکی و جاماندن از اکران
وقتی یک تولیدکننده بخواهد اثر با کیفیت فرهنگی ایرانی را به بازار عرضه کند، همواره با چالش‌هایی رو‌به‌روست. در رابطه با انیمیشن پسر دلفینی که محصولات جانبی فرهنگی خود را قصد داشته همزمان با اکران بین مخاطبان توزیع و ارتباط خود را با مخاطب پس از اکران حفظ کند، ماجرا کمی متفاوت‌تر است. همدانی در رابطه چالش‌های تولید این عروسک‌ها در کشور دیگر می‌گوید: «معضل بزرگ ما واردات این عروسک‌ها در گمرک بود و ما به دلیل این‌که می‌خواستیم آنها را به شکل قانونی وارد کنیم، خیلی با مشکل روبه‌رو شدیم. شاید این عروسک‌ها باید در ابتدای اکران به بازار می‌رسید اما در حال حاضر حدود شش ماه از اکران گذشته و ما همچنان در گمرک درگیری‌هایی داریم و فقط بخشی از محصولات آزاد شده‌است. این محصول به صورت همزمان در بازار ترکیه، روسیه و آسیای میانه و در دیگر کشورهایی که این فیلم اکران شده، صادر شده که بتواند پیوست فرهنگی فیلم باشد. اما در داخل ما با مشکل ترخیص محصولات داخلی هستیم.»
عبور از سنگلاخ‌های یک تولید استاندارد
مشکلات تولید محصولات فرهنگی جانبی با کیفیت ایرانی فقط به همین یک مورد ختم نمی‌شود، بلکه عوامل مختلفی در این فرآیند موجب می‌شود که مسیر ناهموار شود. ناآرامی‌های سال گذشته، آسیب‌های بسیاری به اقتصاد فرهنگ وارد کرد که همدانی هم با تأیید این موضوع اضافه می‌کند:«به ادعای شرکت پخش‌مان اتفاقات و اغتشاشات اخیر کشور موجب کاهش فروش محصولات جانبی ما شد و با این‌که پرفروش‌ترین فیلم کودک سال گذشته هستیم، می‌توانستیم دوبرابر فروش را که تاکنون داشته‌ایم تجربه کنیم. البته مسائل دیگری مانند کم‌توجهی به ژانر کودک و شیوع بیماری کرونا و ترس از انتقال بیماری در مدارسی که دوستدار دیدن فیلم بودند هم مزید بر علت و باعث شد مشکلاتی بر سر راه اکران این فیلم جدا از توزیع محصولات جانبی آن در بازار اتفاق بیفتد. همدانی برای این‌که این اتفاقات در کارهای بعدی نیفتد، تلاش کرده این رویکرد را دنبال کند که بعد از اکران در ایران و اکران بین‌المللی، محصولات جانبی با فاصله کمتری وارد بازار شود. او اضافه می‌کند: «به دلیل این‌که صادرکننده نمونه سال گذشته شدیم، امیدواریم بتوانیم این روند را ادامه دهیم و این باعث شود فرآیند تولید انیمیشن که دو تا سه سال طول می‌کشد را هرساله کنیم و برای محصولات جانبی و صنایع فرهنگی در کنار این انیمیشن‌ها با برنامه‌ریزی بهتر عمل کنیم.»
بازار صنایع فرهنگی در گرو حفظ ارتباط با مخاطب
تولید انیمیشن‌هایی نظیر پسر دلفینی با این وسعت تولید، با توجه به پخش بین‌المللی آن به نظر هزینه‌بر می‌رسد، بنابراین حفظ ارتباط دائم و مؤثر با مخاطب برای تولید محصولات فرهنگی جانبی شاید یکی از مهم‌ترین چالش‌های تولید انیمیشن در ایران را که بودجه است مرتفع سازد، بنابراین در بسیاری از مواقع شخصیت‌های انیمیشن با محوریت موضوعات مختلف در برنامه‌ها حاضر می‌شوند تا مخاطبی که با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کرده، بتواند زندگی با آن را تجربه کند و لذت ببرد. تهیه‌کننده پسر دلفینی درباره مشکلاتی که در راستای حفظ ارتباط با مخاطبان و تولید محصولات فرهنگی جانبی پیش رو داشته‌است، گفت: «با این‌که این یک پروژه ملی و کودک بود، وقفه هفت‌ماهه در گمرک به حفظ انسجام ارتباطی ما با مخاطب آسیب زد و این تنها حمایتی بود که برای عرضه محصولات جانبی فرهنگی‌مان نیاز داشتیم اما اتفاق نیفتاد. یک سریال 26 قسمتی از پسر دلفینی در حال تولید داریم که تابستان امسال عرضه خواهد شد و این هم کمک می‌کند تا کسانی که فیلم را دیده‌اند، مجدد بتوانند با فیلم ارتباط برقرار کنند. در اواخر تابستان هم دوباره نوشت‌افزار پسر دلفینی را با سال تحصیلی جدید وارد بازار خواهیم کرد.»
فقدان قانون مالکیت محتوا
بازار تولید محصولات لوازم فرهنگی جانبی انیمیشن به دلیل فقدان قانون کپی‌رایت نپیوستیم و امکان چاپ سریع این آثار وجود دارد، در بازار قاچاق بسیار پرسود است و همین موضوع باعث می‌شود تا محصولات داخلی رقیبی جدی برای تولید و توزیع داشته‌باشند. همدانی در این رابطه گفت: «تمام تلاش‌مان این بود که نوشت‌افزار هم مثل عروسک‌ها باکیفیت باشد، اما به دلیل نبود سازوکارهای مربوط به کپی‌رایت در کشورمان، مبارزه‌هایی به صورت ناجوانمردانه با محصولات خارجی مانند انیمیشن «فروزن» که تنها با یک دانلود عرضه و چاپ می‌شوند، داریم، بنابراین ما به طور معمول مشکل کپی‌رایت را داریم و به همین دلیل تولید محصول ایرانی به دلیل فقدان قانون کپی‌رایت چندان به صرفه نیست.»
توجه انیمیشن لوپتو به تولیدکنندگان داخلی
انیمیشن لوپتو که محوریت موضوعی‌اش هم بر حمایت از تولید داخلی است در زمینه محصولات جانبی با استراتژی حمایتی از تولید در کشور و با برنامه وارد این حوزه شده‌است. محمدحسین صادقی، تهیه‌کننده لوپتو درباره تولید محصولات فرهنگی جانبی از این انیمیشن عنوان کرد: «عمده محصولاتی که ما تولید کردیم در حوزه نوشت‌افزار و دفتر بوده که همه آنها ایرانی بوده‌است. حتی بازی‌های رومیزی چوبی را که برای بچه‌ها تولید کردیم، ایرانی هستند و کوشیدیم قبل از شروع سال تحصیلی بخش مربوط به نوشت‌افزار وارد بازار شود. در مورد پوشاک هم با تولیدکنندگان داخلی صحبت کردیم که هنوز زمان آن مشخص نشده‌است، اما برنامه ما این است که با تولیدکنندگان داخلی همکاری کنیم.»
او یادآوری می‌کند کیفیت این محصولات به دلیل این‌که استفاده‌کننده آن کودک و نوجوان هستند، بسیار مهم است: «سعی می‌کنیم تمام دقت را در این زمینه به کار ببریم و با تولیدکنندگانی که کیفیت تولیدشان در پوشاک، اسباب‌بازی و لوازم‌تحریر بالاست، بهترین محصولات موجود در ایران را روانه بازار کنیم.»
راهکارهای حفظ ارتباط مخاطبان با محصولات جانبی
راهکارهای مختلفی برای زنده نگه‌داشتن یاد یک انیمیشن، تداوم ارتباط با مخاطب و برنده شدن در بازار صنایع‌فرهنگی به کار برده می‌شود که گاهی از آن سریال تولید می‌کنند و گاهی هم عروسک‌هایی که به مناسبت‌های مختلف پیش روی مخاطبان ظاهر می‌شوند. صادقی یادآوری می‌کند که حفظ ارتباط با مخاطب برای آنها نیز خیلی مهم است. این تهیه‌کننده اضافه کرد: «اگر نام یک محصول با پخش سریال‌ها یا تولید نسخه‌های دیگری از فیلم لوپتو و پخش سریال‌های تلویزیونی زنده نگه داشته‌شود، شخصیت‌ها نیز در ذهن مخاطبان زنده هستند؛ یعنی رابطه دو سویه است و ما نباید انتظار داشته‌باشیم با تولید یک انیمیشن و محصولات جانبی فرهنگی آن در بازار لوازم جانبی، اتفاق مهمی رقم بخورد و تولیدکننده داخلی از شخصیت‌های محبوب ایرانی برای عرضه محصولات استفاده کند. بنابراین، ما نیز باید بتوانیم شخصیت‌ها را برای مخاطب کودک و نوجوان زنده و پویا نگه داریم. بر همین اساس، نمایش‌های عروسکی تدارک دیده شده که از تلویزیون پخش شده‌است. تولید نماآهنگ در زمان اکران در ایام ماه مبارک رمضان و جام‌جهانی از جمله کارهای دیگری بوده که برای افزایش ارتباط با مخاطب در بازه زمانی طولانی انجام داده‌ایم.»
او راهکارهای دیگری برای این حفظ ارتباط با مخاطب پیشنهاد می‌دهد و اضافه می‌کند: «این موضوع دو جنبه شخصیتی و محتوایی دارد. بحث اول مربوط به جذابیت شخصیت‌ها می‌شود؛ یعنی ویژگی‌هایی را که یک شخصیت دارد و ممکن است برای کودکان محبوب باشند، تقویت کنیم. به عنوان مثال، علاقه و اشتیاق بچه‌ها نسبت به شخصیت‌هایی که وجه طنز بیشتری دارند، بیشتر است و می‌توانیم بیشتر روی این ابعاد تکیه کنیم. دومین موضوع مربوط به محتوا می‌شود؛ به عنوان مثال، محتوای انیمیشن لوپتو امیدآفرینی، کارآفرینی و تلاش برای رسیدن به هدف است و دنبال این هستیم که بر اساس این مباحث سیاست حفظ ارتباط با مخاطب را ادامه دهیم.»
سازوکارهای تولید صنایع فرهنگی استاندارد
با توجه به آنچه گفته شد، سبک زندگی آینده به ویژه کودکان و نوجوانان ایرانی را محصولات جانبی انیمیشن‌هایی می‌سازد که در دنیا در حال تولید است. همه بچه‌هایی که با محصولات انیمیشن ارتباط دارند، رویاپردازی و فانتزی‌های خود را در قالب شخصیت‌های انیمیشنی شکل می‌دهند و این شخصیت‌ها به این شکل وارد زندگی ما می‌شوند. اگر جشن تولدی برای بچه‌ها می‌گیریم، بیشترین ارتباط ما با آثار انیمیشن خارجی است و این در بلندمدت سبک زندگی و جهان‌بینی بچه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین، بهتر است با تولید محصولات استراتژیک ایرانی و طراحی محصولات جانبی که از آنها ساخته می‌شود، در پی بسط و گسترش فرهنگ باشیم و محصولای تولید کنیم که همسو و سازگار با فرهنگ غنی ایرانی باشد. در بخش اقتصادی نیز سالانه میلیون‌ها دلار در زمینه پوشاک، نوشت‌افزار، عروسک و اسباب‌بازی هزینه می‌شود که عمده این محصولات خارجی هستند و باید حداکثر تلاش‌مان را بکنیم تا از محصولات ایرانی که در این زمینه تولید می‌شود، استفاده کنیم. از سویی دیگر، نیاز داریم که تهیه‌کنندگان این آثار هنری مانند پسر دلفینی و لوپتو داعیه‌ای نسبت به تولید این محصولات داشته و ضوابطی را برای تولید آن وضع کنند تا این بازار به ساماندهی درست و منسجمی برسد.
محمد امین همدانی: تولید عروسک‌های ایرانی برای یک فیلم سینمایی
متأسفانه عروسک‌های تولیدی باکیفیت پسر دلفینی نیز مانند بسیاری از کارهای تولیدی دیگر در کشور چین تولید شده‌است، چراکه تولید این محصولات فرهنگی جانبی باتوجه به این‌که آن را در تیراژ بالا می‌خواهند و قالب آن در ایران وجود ندارد، هنوز برای تولیدکننده ایرانی صرفه اقتصادی ندارد و قیمت تمام شده آن حتی بیش از قیمتی است که در چین تولید می‌شود. این در حالی است که با توجه به این‌که اولین محصولات جانبی با «شهرموش‌ها2» که ساخت چین بود در سال 93 وارد بازار و با استقبال خوبی روبه‌رو شد، این ظرفیت وجود داشت تا در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های هدفمندی برای تولید با کیفیت در ایران فراهم شود.
همدانی، تهیه‌کننده انیمیشن پسر دلفینی با اشاره به این‌که درحال حاضر محصولات جانبی فرهنگی این فیلم وارد بازار شده و تمام تلاش ما این بوده که این عروسک‌ها را داخل ایران تولید کنیم،گفت: « با توجه به کیفیت بالای عروسک‌هایی که در بازار عرضه شده، هنوز توانایی قالب‌سازی با این کیفیت را در داخل نداریم و به دلیل این‌که تیراژهای تولید در ایران پایین بوده، متخصصان قالب‌سازی ایران تا این اندازه رشد نکرده‌اند. به عبارتی، طراحی محصول داخل ایران بوده اما تولید صنعتی با تیراژ بالا به کمک کشور چین بوده‌است.»
محمد حسین صادقی: کتاب‌هایی با محوریت انیمیشن لوپتو
تولید آرت بوک یکی دیگر از محصولات جانبی محبوب در جهان است. آرت بوک‌ها گاهی حتی پیش از تولید محصولات اصلی وارد بازار می‌شوند تا جنبه تبلیغی برای محصول اصلی ایجاد کنند. در ایران هم آرت‌بوک‌ها مورد اقبال خوبی قرار گرفته‌اند. برای مثال در دهه‌های گذشته آرت بوک‌های فیلم «جنگ ستارگان» حتی قبل از توزیع این فیلم در ایران هم در دسترس بود تا تضمینی بر مخاطب این فیلم باشد. صادقی درباره تولید آرت بوک و کتاب‌های مرتبط با انیمیشن لوپتو نیز گفت: «آرت بوک یک محصول جانبی با مخاطب تخصصی است و ما هم برای لوپتو آرت بوک داریم، اما در آینده نزدیک قصد داریم این محصول را به صورت فایل دیجیتال در اختیار علاقه‌مندان انیمیشن قرار دهیم، چون کسانی که از این آرت بوک‌ها استفاده می‌کنند، فعالان و دانشجویان انیمیشن هستند. همچنین در حوزه کتاب‌های کودک و نوجوان با موضوع انیمیشن لوپتو با انتشارات «مهرک» کار کردیم که به زودی وارد بازار می‌شود تا بتوانیم ارتباط‌مان را با مخاطبان حفظ کنیم.»
نسرین بختیاری - گروه فرهنگ‌و‌هنر
