حقوق متهمان در بدو ورود به بازداشتگاه
طبق تصمیمات جدید قوه قضاییه و بخشنامه سازمان زندان‌ها به زندان‌های سراسر کشور برای اجرای دقیق موازین حقوق شهروندی و حقوق اسلامی و همچنین برای فراهم کردن زمینه نظارت حداکثری سازمان بر بازداشتگاه‌ها، بر اجرای موارد خاصی تاکید شده است. از جمله این‌که برای پاسداشت حقوق متهمان تاکید شده هیچ متهمی نباید بدون برگ قرار کتبی معتبر در زندان یا بازداشتگاه پذیرش شود و مسوولان بازداشتگاه باید در اسرع وقت امکان تماس تلفنی متهم با خانواده و وکیل ذی‌سمت وی را به صورت رایگان و شبانه‌روزی در 48 ساعت اول، فراهم کنند.
رئیس بازداشتگاه هم موظف است همه‌روزه از متهمان جدیدالورود بازدید کند و ضمن آموزش حضوری حقوق و تکالیف متهمان بازداشتی، از روش‌های مختلف جهت آموزش بهتر این امور مثل کتب قوانین و کتابچه راهنما استفاده کند. البته طبق پروتکل جدید، انگشت‌نگاری از متهمان ممنوع است، مگر این‌که از طریق شماره ملی یا راهکار مشابه مانند استفاده و روش‌های نوین، نامناسب و روش‌های الکترونیکی (بیومتریک)، احراز هویت ممکن نباشد.
طبق این تصمیمات جدید،‌ در ابتدای ورود به بازداشتگاه، بعد از انجام بازرسی، وسایل ممنوع و اشیای قیمتی و وجه نقد ضمن عکسبرداری و تنظیم صورتجلسه و ثبت در سامانه، اخذ و سپس رسید وسایل و همچنین کارت اعتباری در اختیار وی قرار گیرد و در محدوده مقررات و ضوابط، در طول مدت بازداشت هم بتواند از فروشگاه‌های داخل بازداشتگاه مایحتاج خود را تهیه کند، وجوه باقیمانده در کارت اعتباری هنگام آزادی متهم به وی باید مسترد شود. البته بازرسی بدنی و همچنین بازرسی از لوازم همراه زندانی هنگام ورود و خروج از بازداشتگاه و آسایشگاه، الزامی است و این بازرسی و تحویل لوازم باید در اتاقی مجهز به دوربین و توسط مأموران حفاظت فیزیکی آموزش‌دیده همجنس و تا حد امکان با استفاده از تجهیزات الکترونیکی صورت گیرد.
در صورت وجود آثار ضرب و جرح و صدمه جدی یا طرح ادعایی از سوی فرد بازداشت‌شده در این خصوص، پیش از پذیرش، ضمن گرفتن عکس از آثار صدمات و جراحات، به بهداری موسسه معرفی، معاینه و مراتب صورتجلسه می‌شود. ‌همچنین زندانی دارای بیماری حاد یا شرایط جسمانی وخیم، مجروح یا مصدوم، بر حسب نظر پزشک موسسه یا پزشک معتمد که نیازمند مراقبت‌های پزشکی، درمانی و بیمارستانی است، تا زمان تثبیت وضعیت و بهبودی، پذیرش نمی‌شود. از سوی دیگر پس از پذیرش، متهم باید در اسرع وقت توسط پزشک و روان‌شناس بازداشتگاه (جهت تشکیل پرونده سلامت و شخصیت) مورد معاینه، مصاحبه و غربالگری سلامت جسمی و روانی قرار گیرد.
حقوق متهمان بازداشتی
نگهداری محکومان اعم از قطعی و غیرقطعی در بازداشتگاه‌ها یا بند متهمان و همچنین نگهداری متهمان در بند محکومان، ممنوع است. همچنین متهمان جوان باید از بزرگسالان جدا نگهداری شوند. از سوی دیگر برای حمایت از سلامت جسمی، روانی و رعایت کرامت انسانی زندانیان باید با همه زندانیان یا بازداشت شدگان نظر به کرامت ذاتی و ارزش انسانی شان با احترام رفتار شود. هرگونه شکنجه یا رفتار غیرانسانی و تحقیرآمیز و هرگونه تبعیض ناروا و اعمال سلایق شخصی و خودسرانه بر پایه نژاد، جنس، زبان، مذهب، باورهای سیاسی یا تمکن مالی، ممنوع است. ایمنی و امنیت زندانیان، کارکنان زندان، ارائه‌کنندگان خدمات و بازدیدکنندگان از زندان، باید همواره تضمین شود.
بنابراین امکانات و مدیریت زندان‌ها و بازداشتگاه‌ها باید در پی به حداقل‌رسانی تفاوت‌ها میان زندگی در زندان با زندگی در وضعیت آزادی تا حدی باشد که به باز اجتماعی‌شدن یا مسوولیت‌پذیرشدن زندانیان بینجامد و متناسب با کرامت انسانی آنها باشد. بر این اساس مدیران زندان‌ها و بازداشتگاه‌ها باید محل اقامت مناسب و وسایل مناسبی را تدارک ببینند تا بتوانند تضمین کنند که همه بازداشت‌شدگان مبتلا به ناتوانی‌های جسمی، روانی و دیگر ناتوانی‌ها، دسترسی کامل و موثری به زندگی در زندان بر مبنای انصاف و اخلاق اسلامی و انسانی را دارند.
طبق این بخشنامه، پزشک یا مسوول بهداری بازداشتگاه موظف است در صورت تشخیص به مدیر مؤسسه گزارش کند که شرایط جسمی یا روانی یک متهم یا زندانی با تداوم بازداشت یا به خاطر شرایط بازداشتگاه یا زندان وخیم‌تر شده است یا خواهد شد. ارتکاب رفتارهای سوء از قبیل تندخویی، رفتار و گفتار موهن و هر گونه آزار و شکنجه روانی و جسمی زندانیان و متهمان بازداشتی، مطلقا ممنوع بوده و موجب پیگرد انضباطی، انتظامی و کیفری است.
ممنوعیت استفاده از دستبند و پابند
یکی از موارد مهم در این زمینه ممنوعیت استفاده از دستبند و پابند است؛ بنابراین استفاده از دستبند و پابند در داخل بازداشتگاه‌ها ممنوع است، مگر آن که متهم دارای حالت خطرناک باشد و بیم خودزنی یا آزار دیگران وجود داشته باشد. در این صورت ضمن رعایت تناسب و ضرورت، مراتب توسط رئیس بازداشتگاه بلافاصله و حداکثر ظرف ۱۲ ساعت حسب مورد به قاضی اجرا یا قاضی کشیک اعلام و مطابق دستور قضایی اقدام می‌شود. در هر صورت، استفاده از این تجهیزات برای زندانی و برای بیش از 24 ساعت مجاز نیست و به منظور رفع حالت خطرناک باید اقدام لازم از طریق بهره‌گیری از خدمات مشاوره و روانپزشکی و نظایر آن صورت گیرد.
همچنین برای حفظ کرامت انسانی زندانیان، نوع غذا برای متهمان و کارکنان هر بازداشتگاه به صورت یکسان و مطابق با کمیت، کیفیت و تنوع مصوب طبخ و توزیع شود. زندانیان بیمار، زنان باردار، طفل شیرخوار و مادر وی هم تحت رژیم خاص غذایی قرار می‌گیرند.  همچنین بازداشت‌شدگان اقلیت‌های دینی شناخته‌شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌توانند یک جلد کتاب مقدس خود را در اختیار داشته باشند.
طبق این بخشنامه واکسیناسیون بازداشت‌شدگان و کارکنان مؤسسه به ویژه کارکنانی که در تماس مستقیم با زندانیان هستند باید به نحو مستمر در اولویت کاری واحد بهداشت و درمان مؤسسه قرار گیرد. در نگهداری بازداشت‌شدگان زن نیز نکات دیگری مورد توجه قرار گرفته است. مادران زندانی می‌توانند فرزند شیرخوار خود را تا دو سالگی در مؤسسه نگهداری کنند و افزایش مدت مذکور تا سقف شش سال با رعایت ضوابط مربوط امکان پذیر است. از سوی دیگر مؤسسه مکلف به تهیه وسایل بهداشتی برای زندانیان زن و تغذیه مناسب برای مادران زندانی و اطفال همراه آنان در مؤسسه است؛ همچنین زنان باردار، طفل شیرخوار و مادر وی تحت رژیم خاص غذایی قرار می‌گیرند.
طبق بخشنامه جدید تمهیدات لازم برای ملاقات بازداشت‌شدگان با همسر، فرزندان، پدر و مادر، خواهر و برادر و همچنین پدر و مادر همسر به صورت هفتگی باید فراهم شود. در صورت ممنوع‌الملاقات‌بودن متهم اعلامی توسط مقام قضایی، رئیس بازداشتگاه مکلف است اسامی متهمانی که به دستور مقام قضایی بیش از یک ماه ممنوع‌الملاقات بوده‌اند را نزد مرجع قضایی رسیدگی‌کننده و حسب مورد نزد دادستان یا رئیس حوزه قضایی بخش مربوط ارسال کند. همچنین در حین انتقال یا اعزام به خارج از بازداشتگاه، استفاده از « پابند» ممنوع است؛ مگر برای متهمان و زندانیان مربوط به جرایم خشن.
ممنوعیت الزام زنان زندانی به استفاده از چادر
بنابر این بخشنامه استفاده از پابند در مورد افراد زیر 18 سال تمام شمسی ممنوع است و استفاده از دستبند هم در موارد اعزام و انتقال افراد زیر 18 سال تمام شمسی به مراجع قضایی و دیگر مراجع مربوط، مراکز درمانی، تربیتی و آموزشی و مرخصی‌های تحت‌الحفظ به جز موارد ضروری به تشخیص مقام قضایی مربوط مجاز نیست.
از سوی دیگر در موارد اعزام به خارج از مؤسسه، الزام زنان به استفاده از چادر یا الزام متهمان جرایم سیاسی و مطبوعاتی، متهمان جرایم مالی (حقوقی) و افراد زیر 18 سال تمام شمسی به پوشیدن لباس متحدالشکل مؤسسه ممنوع است.  در بخشنامه سازمان زندان‌ها جداسازی یا نگهداری جداگانه در یک اتاق تک‌نفره (انفرادی) برای زنان باردار و زنان همراه فرزند ممنوع است و اتاق‌های انفرادی یا تک‌نفره باید به مساحت ۸ الی ۱۰ متر مربع با ارتفاع 4 متر و در اتاق‌های چند نفره ویژه جداسازی نیز باید تعداد افراد متناسب با مساحت اتاق باشد. یعنی به طور مثال اتاق برای 6 نفر 24 مترمربع و برای 10 نفر حداقل 34 متر مربع باشد.
نحوه نظارت بر بازداشتگاه‌ها
تمام اتاق‌ها، راهروها و اماکن عمومی بازداشتگاه باید مجهز به دوربین مداربسته با قابلیت ثبت و ضبط صوت و تصویر باشد و هیچ نقطه کوری از دید دوربین‌ها وجود نداشته باشد و مسوول بازداشتگاه و مسوول حفاظت و اطلاعات به صورت ماهانه، وضعیت کمی و کیفی پایش دوربین‌ها را با رعایت سلسله مراتب اداری، به مدیر کل زندان‌های استان و دفاتر حفاظت و بازرسی گزارش کند و در هر سه ماه حداقل یکبار باید به صورت سرزده و بعضا به صورت شبانه از تمام بخش‌های بازداشتگاه‌های عمومی، امنیتی، نظامی و انتظامی بازدید شود.