نگاه آسیب‌شناسانه به کتاب و کتابخوانی در برنامه‌های صدا‌و‌سیما
کتاب؛ عضو و یار مهربان خانواده‌های ایرانی
اگر بخواهیم نگاهی به جمع منتقدان و کارشناسان زبده در حوزه سینما و تلویزیون داشته باشیم حتما به نام جبار آذین برمی‌خوریم، چراکه باز‌ه فعالیت‌های او بسیار گسترده است. او نه‌تنها منتقد و کارشناس برنامه‌های رادیویی، تلویزیونی و سینمایی است بلکه سال‌هاست در این عرصه تدریس‌می‌کند. وی فارغ‌التحصیل رشته سینماست و فعالیت هنری خود را در تئاتر نزد نعمت‌ا... پروند اسداللهی، سینما و کارگردانی را زیر نظر بهرام بیضایی و قصه و نمایشنامه‌نویسی را با غلامحسین ساعدی و اکبر رادی فرا‌گرفت و همچنین بازیگری را تحت نظر پرویز فنی‌زاده و عزت‌ا... انتظامی آموخته است. او قبل از تدریس، تلاش کرده تا به شکل عملی دوره‌های بازیگری، کارگردانی و... را بیاموزد تا با اشراف بیشتر قدم بردارد. آذین، سال‌هاست در مطبوعات می‌نویسد و می‌توان گفت که جزو قدیمی‌های روزنامه اطلاعات و به‌ویژه مجله اطلاعات هفتگی است. مقالات او با عناوین جشنواره‌ها و جایزه‌های سیاسی ــ سینمایی، سینمای بی‌معنی!؟ موسیقی‌سازان سینما، فرهنگ نام‌ها و فیلم‌های موسیقی در سینما، از خاطره‌درمانی تا خنده‌‌درمانی و... کم نیست. در نوشتار پیش رو، این کارشناس ضمن آسیب‌شناسی برنامه‌های کتاب در رادیو و تلویزیون، برای برنامه‌سازان و مدیران رسانه ملی پیشنهادهایی ارائه کرده است.
کتاب؛ نماد اجتماعی، فرهنگ و هنر یک کشور و ملت است، چراکه بخش اعظم آثار ادبی، هنری، علمی، اقتصادی و سیاسی در قالب شعر، داستان، نمایشنامه، فیلمنامه، نوشتار، پژوهش‌های علمی و اقتصادی و مباحث سیاسی در مقام کتاب تجلی و ارائه می‌شود. همچنین کتاب‌های آموزشی و تحصیلی رکن اساسی و آموزش پرورش است. بنابراین توجه به کتاب و امر کتابخوانی یک مقوله فرهنگی نیست بلکه نور و راهنمای جوامع برای رشد و ترقی و تکامل محسوب می‌شود.
صدا‌و‌سیما به‌عنوان یک رسانه جمعی و فراگیر که جایگاه مهم و تعیین‌کننده در فرهنگسازی دارد، کوشیده تا به مسائل مرتبط به کتاب و کتابخوانی بپردازد و چند شبکه رادیویی و تلویزیونی به این مهم می‌پردازند ولی واقعیت این که افزون بر ناکافی بودن کم و کیف این برنامه‌ها، از منظر آسیب‌شناسی برنامه‌هایی که مباحث کتاب و کتابخوانی را با هدف ارتقای سطح دانش عمومی و تعالی دانشی و رشد کمی کتابخوان‌ها طرح و دنبال می‌کنند، به چند مساله مهم، کم‌اعتنا و کم‌توجه هستند.
غفلت از کتاب‌های روز
در میان رادیویی‌ها، رادیوفرهنگ بیشترین اهتمام را به مقوله کتاب و کتابخوانی دارد و در چند برنامه پوشش می‌دهد. با این همه اغلب موضوعات بخش کتاب آن به بررسی آثار کلاسیک ایرانی و خارجی اختصاص دارد و به‌ندرت کتاب‌های مهم روز مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهند. بیشتر آثار رادیوفرهنگ به نقد و بحث حافظ، مولانا و نظامی اختصاص دارد با این‌که این توجه در جایگاه خودش خوب است اما سبب غفلت از رخدادهای روز جهان کتاب شده است.
بخش دیگری از کتاب‌های این شبکه درباره آثار خارجی و ترجمه است و کمتر به کتاب‌های ادبی هنری تالیفی روز جامعه عنایت می‌شود. این نقص به طرق دیگر در برنامه‌های سیما هم مشاهده می‌شود به‌گونه‌ای که در برنامه‌های کتاب و کتابخوانی و کتاب‌بازی بیش از کتاب، مسائل حاشیه‌ای و طرح دیدگاه‌های مهمانان برنامه ارجحیت دارند. هیچ‌کدام از برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی از زوایای فرهنگی، اقتصادی، حتی سیاسی و نقش و تاثیرات آنها بر کتاب و کتاب بر آنها به کتاب و کتابخوانی نمی‌پردازد.
جای خالی نقدهای کارشناسی
تولید و چاپ کتاب با محتوا به مسائل مادی و مالی وابسته است و این موضوع مهمی است. فقر مادی بسیاری از مؤلفان مانع از چاپ آثار می‌شود. از آن سو قیمت بالای کتاب مانع خرید کتاب برای دوستداران کتاب می‌شود. بنابراین جای بحث و نقدهای کارشناسان با حضور مؤلفان، ناشران، مدیران فرهنگی و منقدان ادبی خالی است.
باید هدف پیش روی برنامه‌سازان و مدیران رسانه ملی، تحلیل آسیب‌شناسانه، همدلی و هم‌گامی ملی در جهت یافتن راهکارهای صعود تولیدات کتاب و کتابخوانی در جامعه باشد. متاسفانه برخی برنامه‌ها و نمایشگاه‌های بزرگ کشور بیش از آن‌که در جهت رشد کیفیت آثار و ارتقای فرهنگی کتابخوان‌ها، تامین امکانات، تهیه و دسترسی کتاب توسط علاقه‌مندان باشد، در محدوده برگزاری بدون تاثیرات اجتماعی است. بنابراین ضرورت دارد مسؤولان مانند مردم و دوستداران کتاب به این موضوع اهمیت قائل شوند و در این عرصه با اختصاص هزینه‌ها، امکانات، تسهیلات و حمایت‌های لازم از مؤلفان و ناشران عزم ملی برای پیوستن کتاب به‌عنوان عضو و یار مهربان در جمع گرم خانواده، سرلوحه وظیفه خود قرار دهند.
