نگاهی به مستند «خرمشهر جمعیت 80 میلیون نفر» ساخته مینو خانی
دختری با روسری قرمز
مستند «خرمشهر جمعیت 80 میلیون نفر» به بررسی و معرفی آثار ادبی و هنری مربوط به جنگ ایران و عراق به‌ویژه خرمشهر می‌پردازد. جنگ‌ها در جهان همیشه ناخوشایند بوده و پیامدی جز ویرانی و نابودی و درد تاریخی نداشته‌اند. بی‌گناهانی که در جنگ ناخواسته گرفتار می‌شوند، رشادت‌هایی که به‌دنبال شکل‌گیری جنگ رخ می‌دهد، اسارت‌ها، آوارگی‌ها، شکست و پیروزی همه از تبعات جنگ‌هاست. هر نبردی در خودش جوانمردی و عشق دارد. عزت نفس و اقتدار دارد و ماندگاری به اندازه تاریخ. آدم‌های شاهد هر جنگ بهترین گواه و سند برای حفظ یک رویداد تاریخی هستند.
جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، فراز و فرودهای بسیار دارد. از تمامی آنچه در همه جنگ‌های جهان ازجمله حماسه‌های گیل‌گمش و نبرد اساطیری و ... گفته و دیده شده تا رویکردهای نوین جنگ‌ها و تاثیرات آن بر جامعه؛ چه در همان زمان و چه سال‌ها بعد از جنگ. تاثیر نبردها در رمان‌ها، حکایت‌ها، فیلم‌ها، نقاشی‌ها و یادمان‌های بازمانده از سربازان و فرماندهان و مادران رنج‌دیده در چهره تمامی جنگ‌ها و سال‌های پس از آن دیده می‌شود. آزادسازی‌های سرزمین‌هایی که به اسارت گرفته شد و سربازانی که از اسارت برگشتند و موضوعاتی این‌چنین در همه‌جا و همیشه در کانون توجه قرار داشته است. در تاریخ و استراتژی هر جنگ نقاط روشن و پرقدرتی وجود دارد که فقط اختصاص به تیترهای خبری ندارد. این نقاط، همان موضوعاتی هستند که می‌توانند دستمایه شکل‌گیری آثار بسیاری برای نشان دادن این رویداد باشند. چرا که بستر فرهنگ، هنر و ادبیات مهم‌ترین بستر برای بازتاب مسائل ناشی از این وقایع است. یکی از این نقطه‌های اوج در تاریخ هشت ساله جنگ ایران و عراق، خرمشهر مظلوم است. سوژه‌ای که می‌تواند به خروجی کارهای عالی بینجامد. سال‌هاست جنگ‌ها در جهان منجر به تولیدات آثار فاخری چون جنگ و صلح اثر تولستوی، نقاشی مادران اثر کته کل ویتس، آلمان سال صفر اثر روبرتو روسلینی، رمان برباد رفته اثر مارگارت میچل، فیلم روح کندوی عسل اثر ویکتور اریسه و هزاران هزار عکس که از جنگ‌های مختلف دنیا اعم از جنگ‌های جهانی اول و دوم، داخلی آمریکا، داخلی اسپانیا و... به ثبت رسیده است. پوسترها و دیوارنوشته‌هایی که در همان دوران ارائه شد و میلیون‌ها تولید دیگر که همگی با قدرت هر چه تمام‌تر به بازتاب جنگ، این رویداد تلخ در جوامع پرداختند. سال‌هاست از جنگ جهانی یا جنگ‌های داخلی اسپانیا گذشته است اما همچنان موضوع ساخت و تولید آثار خوب فرهنگی و هنری هستند. جنگ هشت ساله ایران و عراق هزاران موضوع برای خود دارد و خرمشهر که نماد آزادی و اقتدار ملی ماست، خودش به اندازه کل ملت ایران. چرا خرمشهر آنقدر مهم است؟ برای آنهایی که جنگ و تجاوز به حریم یک سرزمین را می‌شناسند، می‌دانند خرمشهر و آزادی‌اش چقدر ارزشمند بود و در روز آزاد‌شدنش همه مردم ایران در آن زمان جشن و شادی راه انداختند. روزی که خرمشهر آزاد شد جمعیت ایران 36 میلیون بود و کنار تابلو خرمشهر نوشتند خرمشهر 36 میلیون نفر. خرمشهر یعنی کل ایران. «خرمشهر جمعیت 80 میلیون نفر»، عنوانی است که مینو خانی برای مستند سه اپیزودی‌اش انتخاب کرده است. مستندی که با معرفی خرمشهر و سابقه تاریخی آن شروع می‌شود و با عکس‌ها و فیلم‌های متناسب جلو می‌رود. انتخاب عکس‌های خوب که البته متعلق به گنجینه عکس‌های عکاسان خوب جنگ ایران و عراق است، به کار او جلوه بصری بهتری داده است.
نگاه مینو خانی به خرمشهر، به‌عنوان نقطه‌عطفی در تاریخ جنگ ایران و عراق است. اثری فرامتنی به جنگ، به این شکل که ما در این مستند با رویکرد فرهنگی- هنری و خرمشهر مواجه هستیم. تمرکز مستند بر خلق آثار فرهنگی، هنری و ادبی است که طی دوران جنگ و پس از آن با تاکید بر خرمشهر خلق شده است. فیلم دارای پژوهش بسیار خوبی است. سه روایت مقاومت، اشغال و آزادی خرمشهر را در سه اپیزود بیان می‌کند. مینو خانی که بیش از هرچیز یک پژوهشگر صاحب‌تجربه است، به تمامی آثار هنری خلق شده در ارتباط با خرمشهر سرک کشیده و با این جمله که جنگ فرماندهان خود را پیدا می‌کند و تصاویری از مردان شجاع و ملی سال‌های جنگ به‌خوبی وارد فضای فیلم می‌شود. برش‌هایی از «بلمی به سوی ساحل» ساخته مرحوم رسول ملاقلی‌پور که اولین فیلمی است که درباره خرمشهر ساخته شده، کیمیا، حمله به اچ 3 تا آخرین فیلم‌هایی که مربوط به سینمای ایران و جنگ است. اشاره به تئاترهایی که با این محور بوده‌اند، ادبیات شکل گرفته از وقایع آن روزها، نقاشی‌هایی که تعلق خاطر به آن روزها دارد، موسیقی‌ها از «سمفونی حماسه خرمشهر» ساخته مجید انتظامی گرفته تا اجرای محسن چاوشی و نوحه‌هایی که برای محمد جهان‌آرا خوانده شد و نوحه‌های کویتی‌پور و... .
حضور مهمان‌ها در کار، مانند هر فیلم مستند دیگر است، چرا که در این نوع گفت‌وگوها گاه تاثیرگذاری بیشتر است. این چیدمان‌ها بر اساس دیدگاه پژوهشی نویسنده شکل گرفته است.
ایوب آقاخانی، احمد دهقان، منیر قیدی و... ازجمله مهمانانی هستند که تجربه‌های شخصی خود را در مواجهه با خرمشهر و جنگ بیان می‌کنند. مینو خانی به سراغ حادثه مسجد جامع شهر، ناصر پلنگی و کاظم چلیپا می‌رود و قصه نقاشی‌دیواری‌های خرمشهر که بعدها به دیگر شهرها هم رسید. اینجاست که باز قصه مادر یوسفعلی و دفن مرده‌های خرمشهر مجددا زنده می‌شود. آنچه از خلال اپیزودهای مستند «خرمشهر جمعیت 80 میلیون نفر» دریافت می‌کنیم این است که آثار ادبی زیادی در این راستا ارائه شده است که پژوهشگر فیلم به تولید آثار و سال‌های آن اشاره می‌کند.
هدف فیلم اشاره به همین تولیدات فرهنگی و سبکی است که بر محوریت خرمشهر قرار گرفته است و آنچه که به آن اشاره می‌کند، همان است که در همه جای دنیا به‌ویژه اروپای بعد از جنگ جهانی و جامعه فرهنگ و هنر بسیار آن را تجربه کرده است. این‌که جنگ ایران و عراق، هنوز موضوعات بسیاری برای کار و خلق اثر دارد و خرمشهر خود جهانی جداست.
مهگان فرهنگ - نویسنده و کارشناس ارتباطات
نگاه مینو خانی به خرمشهر، به‌عنوان نقطه‌عطفی در تاریخ جنگ ایران و عراق است. اثری فرامتنی به جنگ، به این شکل که ما در این مستند با رویکرد فرهنگی- هنری و خرمشهر مواجه هستیم. تمرکز مستند بر خلق آثار فرهنگی، هنری و ادبی است که طی دوران جنگ و پس از آن با تاکید بر خرمشهر خلق شده است. فیلم دارای پژوهش بسیار خوبی است. سه روایت مقاومت، اشغال و آزادی خرمشهر را در سه اپیزود بیان می‌کند. مینو خانی که بیش از هرچیز یک پژوهشگر صاحب‌تجربه است، به تمامی آثار هنری خلق شده در ارتباط با خرمشهر سرک کشیده و با این جمله که جنگ فرماندهان خود را پیدا می‌کند و تصاویری از مردان شجاع و ملی سال‌های جنگ به‌خوبی وارد فضای فیلم می‌شود. برش‌هایی از «بلمی به سوی ساحل» ساخته مرحوم رسول ملاقلی‌پور که اولین فیلمی است که درباره خرمشهر ساخته شده، کیمیا، حمله به اچ 3 تا آخرین فیلم‌هایی که مربوط به سینمای ایران و جنگ است. اشاره به تئاترهایی که با این محور بوده‌اند، ادبیات شکل گرفته از وقایع آن روزها، نقاشی‌هایی که تعلق خاطر به آن روزها دارد، موسیقی‌ها از «سمفونی حماسه خرمشهر» ساخته مجید انتظامی گرفته تا اجرای محسن چاوشی و نوحه‌هایی که برای محمد جهان‌آرا خوانده شد و نوحه‌های کویتی‌پور و... .
حضور مهمان‌ها در کار، مانند هر فیلم مستند دیگر است، چرا که در این نوع گفت‌وگوها گاه تاثیرگذاری بیشتر است. این چیدمان‌ها بر اساس دیدگاه پژوهشی نویسنده شکل گرفته است.
ایوب آقاخانی، احمد دهقان، منیر قیدی و... ازجمله مهمانانی هستند که تجربه‌های شخصی خود را در مواجهه با خرمشهر و جنگ بیان می‌کنند. مینو خانی به سراغ حادثه مسجد جامع شهر، ناصر پلنگی و کاظم چلیپا می‌رود و قصه نقاشی‌دیواری‌های خرمشهر که بعدها به دیگر شهرها هم رسید. اینجاست که باز قصه مادر یوسفعلی و دفن مرده‌های خرمشهر مجددا زنده می‌شود. آنچه از خلال اپیزودهای مستند «خرمشهر جمعیت 80 میلیون نفر» دریافت می‌کنیم این است که آثار ادبی زیادی در این راستا ارائه شده است که پژوهشگر فیلم به تولید آثار و سال‌های آن اشاره می‌کند.
هدف فیلم اشاره به همین تولیدات فرهنگی و سبکی است که بر محوریت خرمشهر قرار گرفته است و آنچه که به آن اشاره می‌کند، همان است که در همه جای دنیا به‌ویژه اروپای بعد از جنگ جهانی و جامعه فرهنگ و هنر بسیار آن را تجربه کرده است. این‌که جنگ ایران و عراق، هنوز موضوعات بسیاری برای کار و خلق اثر دارد و خرمشهر خود جهانی جداست.
مهگان فرهنگ - نویسنده و کارشناس ارتباطات
