گفت‌وگوی جام‌جم با آیت‌ا... احمدی درباره زندگی و شخصیت حضرت معصومه(س)
راز محبوبیت یک خواهر
حضرت معصومه(س) تنها خواهر امام‌رضا(ع) است که دارای پدر و مادر مشترک هستند. رابطه عمیقی بین این خواهر و برادر در تاریخ شیعه روایت شده که تنها وجهه عاطفی خواهر ــ برادری ندارد. کشش و محبتی که ریشه در باورهای شیعه و انجام رسالت خاندان وحی دارد. با هجرت امام هشتم(ع) به ایران، فاطمه ثانی نیز همراه برخی دختران خاندان موسی‌بن‌جعفر(ع) و برخی یاران آن حضرت راهی ایران شد تا رسالت زینب‌گونه خود را در نشر اهداف تاریخ‌ساز برادر به انجام رساند. آیت‌ا... حبیب‌ا... احمدی در گفت‌وگوی پیش رو به بیان راز شهرت دختر موسی‌بن‌جعفر پرداخته است و به ما می‌گوید، چرا میان امامزاده‌ها، فاطمه‌معصومه(س) از سوی معصومین پیش از خود و امامان معاصرش این‌گونه ستایش شده است. آیت‌ا... احمدی از مدرسین خارج فقه حوزه علمیه قم و نویسنده 14جلد کتاب درباره زندگی اهل‌بیت(ع) است. گزیده‌ای از گفت‌وگوی ما را با این نویسنده و پژوهشگر قرآنی می‌خوانید:
علت شهرت حضرت‌معصومه(س) بین امامزاده‌هایی که منتسب به امام موسی‌کاظم(ع) هستند، چیست؟
امام موسی‌کاظم(ع) دارای فرزندان بسیاری بود. از بین فرزندان امام موسی‌بن‌جعفر، چند فرزند ایشان مشهورند. احمدبن‌موسی و محمدبن‌موسی که در شیراز مدفونند و در بین دختران هم حضرت فاطمه‌معصومه(س) از دیگران شهرت بیشتری دارد. علت این‌که ایشان از چنین شهرت والایی برخوردارند، دو چیز است: یکی این که ایشان خواهر تنی علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) است. یعنی همان‌طور که پدرشان یکی است، مادر بزرگوارشان هم یکی است. این هم‌تباری علت شهرت حضرت فاطمه‌معصومه(س) است. علت دوم فضایل حضرت‌معصومه(س) است که موجب شهرت آن حضرت شده و به نظر من علت اصلی شهرت ایشان همین مورد دوم است.
از چه فضایلی صحبت می‌کنیم؟
فضایل حضرت‌معصومه(س) در روایات معصومین آمده است. مهم‌ترین فضیلت ایشان در نام حضرت‌معصومه(س) نهفته است. نام ایشان فاطمه معصومه است. در منابع، چهار نفر از دختران موسی‌بن‌جعفر(ع) را به نام فاطمه معصومه ذکر کرده‌اند. ائمه(ع) اصرار داشتند دختران‌شان را فاطمه بنامند. همان‌طور که اصرار داشتند پسران‌شان را علی بنامند. در مورد این اسم ترکیبی فاطمه‌معصومه، روایتی خواندم که از همه مهم‌تر است. امام‌صادق(ع) فرمودند: به‌زودی در قم خانمی از فرزندان من مدفون می‌شود که فاطمه نامیده می‌شود. پاداش زیارت ایشان بهشت است. هرکس فاطمه معصومه را زیارت کند، پاداشش بهشت است. این را امام‌صادق(ع)، جد بزرگوارشان می‌گویند. در این روایت، نام ایشان، فاطمه آمده است.
وجود بارگاه حضرت معصومه در شرافت‌یافتن قم چه نقشی دارد؟
شرافت و عظمت قم که در دنیا می‌درخشد به خاطر فاطمه‌معصومه(س) است. اگر قم به‌عنوان حرم اهل‌بیت(ع) یاد شده، همه اینها محورش مرقد نورانی ایشان است. روایتی از امام‌صادق(ع) دراین‌باره عرض می‌کنم؛ درباره اهل قم آمده که بلاد بابرکت اهل‌العلما‌والفقهاست.
تعدادی از یاران امام مهدی(عج) از قم هستند و این شهر، معدن علم و فضیلت است. معنای این حدیث روشن است. به‌خاطر حوزه پرآوازه تشیع در قم است که چنین عنوانی گرفته. ما در زمانی زندگی می‌کنیم که طبق روایت امام‌صادق(ع) عظمت و شهرت قم همه دنیا را فراگرفته است.
امام صادق(ع) از مردم دو شهر ستایش می‌کند، اهل قم وکوفه. مردم را یاران اهل‌بیت(ع) معرفی می‌کند و مردم کوفه را چون کوه. از این رو بدگویی از اهل کوفه کار اشتباهی است. بیشترین یاران قیام‌های اهل‌بیت(ع) از کوفه بودند. از امام صادق(ع) نقل شده که خدا حرمی دارد و آن مسجدالحرام است. رسول‌ا... هم حرمی دارد و آن مدینه است.
علی(ع) هم حرمی دارد و آن کوفه (نجف) است. و برای ما اهل‌بیت(ع) هم حرمی است و آن شهر قم است. به دلیل این‌که در آنجا خانمی از اولاد من با نام فاطمه، مدفون می‌شود. بنابراین شرافت و کرامت شهر قم به وجود حضرت معصومه(س) است که برای این شهر همیشه برکت بوده است. چرا فاطمه معصومه(س) مشهور نباشد؟ چرا تالی تلو معصوم نباشد؟ چرا حرمش در کنار حرم‌ا...، حرم نبوی و حرم امیرالمؤمنین قرار نگیرد؟
بزرگ‌ترین فضیلت این است: حرم‌های مهم و بابرکت و بافضیلت چهار حرم را نام می‌برد که چهارمی حرم حضرت فاطمه‌معصومه(س) است. فضیلت از این برتر چه می‌تواند باشد؟
کدام امامزاده از امامزادگان بزرگوار ائمه(ع) درباره‌اش چنین روایتی می‌یابید که حرمش در ردیف حرم امیرالمؤمنین، حرم نبوی و بیت‌ا...الحرام قرار بگیرد؟ این بالاترین فضیلت و باعث شهرت ایشان است.
بارگاه حضرت‌معصومه(س) چه آثار فرهنگی‌ای برای ما دارد؟
سالانه میلیون‌ها زائر به قم مشرف و از برکات معنوی بارگاه آن حضرت بهره‌مند می‌شوند. علاوه‌برآن این حوزه‌علمیه پرآوازه و پرافتخار تشیع به خاطر این حرم است. به خاطر حرم فاطمه‌معصومه(س) این حوزه دایر شده است.
اگر حرم نبود، معلوم نبود اینجا حوزه با این عظمت و آوازه بلند در قم در مهد تشیع سامان بگیرد. البته شکل‌گیری حوزه قم از زمان اشعریون است که از یمن به ایران مهاجرت کردند و در قم مستقر شدند. پس از مهاجرت آنها محدثین و راویان حدیث که از این قبیله بودند در قم حاضر شدند و به حضرت‌معصومه(س) پناه آوردند و باعث شکل‌گیری حوزه علمیه قم شدند.
درس‌هایی از اندیشه سیاسی و اجتماعی حضرت‌معصومه(س)
خانم‌ها باید در جامعه هوشیار باشند، در صحنه‌های فرهنگی و اجتماعی مشارکت کنند و از همه مهم‌تر آزاداندیش باشند. برای پیشرفت جامعه باید زنان، آزاداندیش باشند. نباید انتظار داشته باشیم بانوان چشم‌بسته مطیع باشند. باید در مورد مصالح کشور و سیاست‌های عمومی کشور آزادانه و اندیشمندانه دخالت کنند. این باید فرهنگ‌سازی شود که زنان آزادانه نقد کنند و فعالیت داشته باشند. این‌که همه فکر ما تنها حجاب باشد درست نیست. حجاب، فضیلت مهمی است اما مهم‌تر از آن آزاداندیشی بانوان ایرانی است. وقتی اطاعت کورکورانه نباشد خود آنها حجاب را انتخاب می‌کنند و کار به حل مشکلات در کف خیابان نمی‌رسد. باید فضایی فرهنگی برای بانوان ایجاد شود. خانم‌ها باید عفیف باشند و درعین‌حال در برابر مسائل مهم اجتماعی بی‌تفاوت نباشند.
نازلی مروت - روزنامه‌نگار
امام موسی‌کاظم(ع) دارای فرزندان بسیاری بود. از بین فرزندان امام موسی‌بن‌جعفر، چند فرزند ایشان مشهورند. احمدبن‌موسی و محمدبن‌موسی که در شیراز مدفونند و در بین دختران هم حضرت فاطمه‌معصومه(س) از دیگران شهرت بیشتری دارد. علت این‌که ایشان از چنین شهرت والایی برخوردارند، دو چیز است: یکی این که ایشان خواهر تنی علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) است. یعنی همان‌طور که پدرشان یکی است، مادر بزرگوارشان هم یکی است. این هم‌تباری علت شهرت حضرت فاطمه‌معصومه(س) است. علت دوم فضایل حضرت‌معصومه(س) است که موجب شهرت آن حضرت شده و به نظر من علت اصلی شهرت ایشان همین مورد دوم است.
از چه فضایلی صحبت می‌کنیم؟
فضایل حضرت‌معصومه(س) در روایات معصومین آمده است. مهم‌ترین فضیلت ایشان در نام حضرت‌معصومه(س) نهفته است. نام ایشان فاطمه معصومه است. در منابع، چهار نفر از دختران موسی‌بن‌جعفر(ع) را به نام فاطمه معصومه ذکر کرده‌اند. ائمه(ع) اصرار داشتند دختران‌شان را فاطمه بنامند. همان‌طور که اصرار داشتند پسران‌شان را علی بنامند. در مورد این اسم ترکیبی فاطمه‌معصومه، روایتی خواندم که از همه مهم‌تر است. امام‌صادق(ع) فرمودند: به‌زودی در قم خانمی از فرزندان من مدفون می‌شود که فاطمه نامیده می‌شود. پاداش زیارت ایشان بهشت است. هرکس فاطمه معصومه را زیارت کند، پاداشش بهشت است. این را امام‌صادق(ع)، جد بزرگوارشان می‌گویند. در این روایت، نام ایشان، فاطمه آمده است.
وجود بارگاه حضرت معصومه در شرافت‌یافتن قم چه نقشی دارد؟
شرافت و عظمت قم که در دنیا می‌درخشد به خاطر فاطمه‌معصومه(س) است. اگر قم به‌عنوان حرم اهل‌بیت(ع) یاد شده، همه اینها محورش مرقد نورانی ایشان است. روایتی از امام‌صادق(ع) دراین‌باره عرض می‌کنم؛ درباره اهل قم آمده که بلاد بابرکت اهل‌العلما‌والفقهاست.
تعدادی از یاران امام مهدی(عج) از قم هستند و این شهر، معدن علم و فضیلت است. معنای این حدیث روشن است. به‌خاطر حوزه پرآوازه تشیع در قم است که چنین عنوانی گرفته. ما در زمانی زندگی می‌کنیم که طبق روایت امام‌صادق(ع) عظمت و شهرت قم همه دنیا را فراگرفته است.
امام صادق(ع) از مردم دو شهر ستایش می‌کند، اهل قم وکوفه. مردم را یاران اهل‌بیت(ع) معرفی می‌کند و مردم کوفه را چون کوه. از این رو بدگویی از اهل کوفه کار اشتباهی است. بیشترین یاران قیام‌های اهل‌بیت(ع) از کوفه بودند. از امام صادق(ع) نقل شده که خدا حرمی دارد و آن مسجدالحرام است. رسول‌ا... هم حرمی دارد و آن مدینه است.
علی(ع) هم حرمی دارد و آن کوفه (نجف) است. و برای ما اهل‌بیت(ع) هم حرمی است و آن شهر قم است. به دلیل این‌که در آنجا خانمی از اولاد من با نام فاطمه، مدفون می‌شود. بنابراین شرافت و کرامت شهر قم به وجود حضرت معصومه(س) است که برای این شهر همیشه برکت بوده است. چرا فاطمه معصومه(س) مشهور نباشد؟ چرا تالی تلو معصوم نباشد؟ چرا حرمش در کنار حرم‌ا...، حرم نبوی و حرم امیرالمؤمنین قرار نگیرد؟
بزرگ‌ترین فضیلت این است: حرم‌های مهم و بابرکت و بافضیلت چهار حرم را نام می‌برد که چهارمی حرم حضرت فاطمه‌معصومه(س) است. فضیلت از این برتر چه می‌تواند باشد؟
کدام امامزاده از امامزادگان بزرگوار ائمه(ع) درباره‌اش چنین روایتی می‌یابید که حرمش در ردیف حرم امیرالمؤمنین، حرم نبوی و بیت‌ا...الحرام قرار بگیرد؟ این بالاترین فضیلت و باعث شهرت ایشان است.
بارگاه حضرت‌معصومه(س) چه آثار فرهنگی‌ای برای ما دارد؟
سالانه میلیون‌ها زائر به قم مشرف و از برکات معنوی بارگاه آن حضرت بهره‌مند می‌شوند. علاوه‌برآن این حوزه‌علمیه پرآوازه و پرافتخار تشیع به خاطر این حرم است. به خاطر حرم فاطمه‌معصومه(س) این حوزه دایر شده است.
اگر حرم نبود، معلوم نبود اینجا حوزه با این عظمت و آوازه بلند در قم در مهد تشیع سامان بگیرد. البته شکل‌گیری حوزه قم از زمان اشعریون است که از یمن به ایران مهاجرت کردند و در قم مستقر شدند. پس از مهاجرت آنها محدثین و راویان حدیث که از این قبیله بودند در قم حاضر شدند و به حضرت‌معصومه(س) پناه آوردند و باعث شکل‌گیری حوزه علمیه قم شدند.
درس‌هایی از اندیشه سیاسی و اجتماعی حضرت‌معصومه(س)
خانم‌ها باید در جامعه هوشیار باشند، در صحنه‌های فرهنگی و اجتماعی مشارکت کنند و از همه مهم‌تر آزاداندیش باشند. برای پیشرفت جامعه باید زنان، آزاداندیش باشند. نباید انتظار داشته باشیم بانوان چشم‌بسته مطیع باشند. باید در مورد مصالح کشور و سیاست‌های عمومی کشور آزادانه و اندیشمندانه دخالت کنند. این باید فرهنگ‌سازی شود که زنان آزادانه نقد کنند و فعالیت داشته باشند. این‌که همه فکر ما تنها حجاب باشد درست نیست. حجاب، فضیلت مهمی است اما مهم‌تر از آن آزاداندیشی بانوان ایرانی است. وقتی اطاعت کورکورانه نباشد خود آنها حجاب را انتخاب می‌کنند و کار به حل مشکلات در کف خیابان نمی‌رسد. باید فضایی فرهنگی برای بانوان ایجاد شود. خانم‌ها باید عفیف باشند و درعین‌حال در برابر مسائل مهم اجتماعی بی‌تفاوت نباشند.
نازلی مروت - روزنامه‌نگار
