نگاهی به مستند«کاپرا کجاست؟» در گفتوگو با کارگردان آن
در جست‌و‌جوی امید
بسیاری از سینماگران ایرانی تلاش می‌کنند واقعیت‌های جامعه را به تصویر بکشند چرا که به این جمله که سینما، آینه جامعه است، اعتقاد دارند و بر‌اساس آن فیلم می‌سازند. شاید بتوان گفت «رویا» واژه‌ای است که در سینمای ما یافت نمی‌شود چرا که مدام فیلم‌هایی با سوژه‌های تلخ ساخته می‌شود، گرچه بهره بردن از این سوژه‌ها در فیلم‌ها ایرادی ندارد اما استفاده زیاد از حد آن، حال مخاطب را دگرگون می‌کند، در حالی‌که افراد به سینما می‌روند تا حال‌شان خوب شود. در این میان عده‌ای معتقدند از جامعه مایوس، فیلم امیدبخش بیرون نمی‌آید اما اگر بخواهیم شرایط امروز جامعه ایران به شکلی غلو شده را با بحران 1930 آمریکا مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که در همان زمان یک کارگردان ایتالیایی ــــ آمریکایی با نام فرانک کاپرا دست به خلق آثاری زده است که نگاهی خوشبینانه به آینده دارد و شخصیت‌هایش از اوج مشکلات به سعادت رسیدند.
از نام این کارگردان می‌توان متوجه شد چرا مهدی انصاری کارگردان «کاپرا کجاست؟» را به‌عنوان نام جدیدترین اثر خود برگزیده است. شاید او هم به‌دنبال یک «کاپرا» در سینمای ایران می‌گردد تا بتواند امید را به جامعه بازگرداند.
کاپرا کجاست؟ که جدیدترین اثر مرکز مستند و تلویزیونی سوره است، با همین موضوع یعنی مقایسه تطبیقی مسأله «امید» در سینمای ایران و سینمای جهان تولید شده است. پخش این مستند که امشب ساعت 22 روانه آنتن شبکه مستند می‌شود، بهانه‌ای شد تا با مهدی انصاری، کارگردان این مستند کجاست؟ گفتوگو کنیم.
مستند کاپرا کجاست؟ علاوه بر آن‌که نگاهی انتقادی به سیاه‌نمایی در آثار هنری ــ تصویری ایران و واکاوی جایگاه امید در سینمای ایران دارد، توجهی به آثار فرانک کاپرا به‌عنوان مطرح‌ترین کارگردان امیدبخش داشته است تا بتواند دو سینما و جهان‌بینی دو جامعه را همزمان به تصویر بکشد.
مهدی انصاری، تهیه‌کننده و کارگردان مستند کاپرا کجاست؟ با اشاره به این‌که مهم‌ترین چالش ساخت این اثر آن بود که یک بحث تئوریک را باید به نحوی روایت می‌کرد تا مخاطبان متوجه شوند و آن را دنبال کنند، گفت: یکی از اصلی‌ترین پرسش‌هایی که ما پیش از ساخت این اثر با خود مطرح می‌کردیم و به نوعی چالشی بود، این بود که باید مستند آرشیوی صرف بسازیم یا به سراغ ساخت اثری تولیدی همراه با مصاحبه برویم. همچنین به این فکر کردیم که به‌اصطلاح دو طرف بحث تئوریک را چگونه به نمایش بگذاریم تا مخاطبان متوجه قضیه شوند.
از پل چوبی تا اتاق تاریک
وی درباره سکانس‌های به‌‌کار رفته از فیلم‌های سینمایی در این مستند، تصریح کرد: برای انتخاب پلان‌هایی از فیلم‌ها و پوستر آثار ایرانی و خارجی، رفت و برگشت زیاد داشتیم، چرا که من، سعید ستاری یکی از پژوهشگران کار و یاسر فریادرس که آن زمان مدیر مرکز مستند سوره بود، نظرات مختلفی داشتیم اما در نهایت به آثاری که در کاپرا کجاست؟ استفاده شده است، رسیدیم. به‌عنوان مثال فیلم «پل چوبی» و «اتاق تاریک» ذهن من را درگیر کرده بود و به پیشنهاد من اضافه شد. ناگفته نماند که مستند،چنددفعه با پیشنهاد و فیلم‌های مختلف تدوین شد. این مستندساز با اشاره به این‌که قائل به این نیست که مستند باید بی‌طرف باشد، یادآور شد: قطعا قائل به این قضیه هستم که هیچ مستند و اثر تصویری پیدا نمی‌شود که قضاوت نداشته باشد. من هم در کاپرا کجاست؟ قضاوت داشتم اما نکته مهم این است که از طیف‌های مختلف، نظرات متفاوت را در اثر خود گذاشتم؛ یعنی فردی که روبه‌روی من نشسته است، نظرات مخالف من را نمایندگی می‌کند. قطعا مستند من طرف دارد و قضاوت می‌کند. از سوی دیگر من قائل به نظریه مرگ مؤلف نیستم و به این معتقدم من مؤلف اثری تولید می‌کنم تا بتوانم حرفی بزنم.
حلقه مفقوده در مناسبات سیاسی
انصاری با اشاره به این‌که گفتوگو، حلقه مفقوده در مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور است، درباره گفت‌وگویی که با یک فرد ناشناس در مستند کاپرا کجاست؟ انجام می‌دهد، عنوان کرد: ما ابتدا به دنبال شکل‌گیری یک گفتوگو بودیم و پس از آن به این فکر کردیم که این گفتوگو می‌تواند میان هر دو نفر و در هر‌جا اتفاق بیفتد به‌همین دلیل مدنظرمان این بود که کسی که من با او صحبت می‌کنم، نشان داده نشود. کارگردان کاپرا کجاست؟ ادامه داد: نکته‌ای که در نشان ندادن فردی که روبه‌روی من نشسته بود، داشتیم، این بود که شخصیت، کیفیت و مختصات پیدا نکند و مشخصاتش معلوم نباشد چراکه امکان داشت مخاطبان با آن ارتباط برقرار نکنند و خودشان را جای او نگذارند که ما نمی‌خواستیم چنین اتفاقی رخ بدهد. انصاری درباره بخش دوم مستند که بیشتر به بحران 1930 آمریکا پرداخته است، اظهار کرد: همه فیلم درباره مسأله فیلم حرف می‌زند و دو سینما را در شرایط بحرانی با هم مقایسه می‌کند. در حال حاضر که مردم به شرایط کشور خود آگاه هستند اما برای این‌که مقایسه با کشور آمریکا رقم بخورد باید شرایط بحرانی آن را بیان می‌کردیم و روی آن توضیح می‌دادیم که رسانه‌ها چگونه برخورد و چه رفتاری در برابر مشکلات اتخاذ کردند؛ بنابراین اگر پخش دوم فیلم به این سمت رفته، برای مقایسه درست‌تر بوده است.
سبد فرهنگی جامعه
وی با اشاره به این‌که ممکن است کاپرا کجاست؟ دغدغه مردم نباشد، یادآور شد: شاید مسأله سینما و کارکرد آن دغدغه این روزهای مردم نباشد اما از آنجا که بخش قابل‌توجهی از سبد فرهنگی جامعه را تشکیل می‌دهد و فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها نشانگر سواد فرهنگی جامعه هستند، باید به آن توجه ویژه کرد. همچنین مسأله این است که کاپرا کجاست؟ می‌تواند به مخاطبان بگوید هر فیلمی را نبینند چرا که ممکن است تاثیرات منفی بر زندگی‌شان بگذارد و حس یاس و ناامیدی ایجاد کند. تهیه‌کننده کاپرا کجاست؟ با بیان این‌که این مستند با دو مخاطب اصلی روبه‌روست، گفت: اول مخاطبی که اعصاب و روانش را دست هر فیلمی ندهد و دوم به صورت نخبگانی‌تر مسأله‌مان تغییر نگرش کسانی بود که در حوزه سینما فعال هستند. در حقیقت به‌دنبال آن بودیم که حرف دیگری برخلاف این گزاره که سینما آینه جامعه است، بشنوند.
نگاه خوشبینانه در آثار
مهدی انصاری، کارگردان کاپرا کجاست؟ درباره محتوای اصلی این مستند توضیح داد: محور اصلی امید است مسأله‌ای که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره کردند و در بیانیه گام دوم، اولین توصیه‌ای که دارند نگاه خوشبینانه به آینده است که معنای امید را می‌دهد. امیدوارم مستندسازان و اصحاب رسانه وارد این فضا شوند، ابعاد مختلف امید را تبیین و آن را به جامعه تزریق کنند.
سپیده شریعت‌رضوی - گروه رسانه
کاپرا کجاست؟ که جدیدترین اثر مرکز مستند و تلویزیونی سوره است، با همین موضوع یعنی مقایسه تطبیقی مسأله «امید» در سینمای ایران و سینمای جهان تولید شده است. پخش این مستند که امشب ساعت 22 روانه آنتن شبکه مستند می‌شود، بهانه‌ای شد تا با مهدی انصاری، کارگردان این مستند کجاست؟ گفتوگو کنیم.
مستند کاپرا کجاست؟ علاوه بر آن‌که نگاهی انتقادی به سیاه‌نمایی در آثار هنری ــ تصویری ایران و واکاوی جایگاه امید در سینمای ایران دارد، توجهی به آثار فرانک کاپرا به‌عنوان مطرح‌ترین کارگردان امیدبخش داشته است تا بتواند دو سینما و جهان‌بینی دو جامعه را همزمان به تصویر بکشد.
مهدی انصاری، تهیه‌کننده و کارگردان مستند کاپرا کجاست؟ با اشاره به این‌که مهم‌ترین چالش ساخت این اثر آن بود که یک بحث تئوریک را باید به نحوی روایت می‌کرد تا مخاطبان متوجه شوند و آن را دنبال کنند، گفت: یکی از اصلی‌ترین پرسش‌هایی که ما پیش از ساخت این اثر با خود مطرح می‌کردیم و به نوعی چالشی بود، این بود که باید مستند آرشیوی صرف بسازیم یا به سراغ ساخت اثری تولیدی همراه با مصاحبه برویم. همچنین به این فکر کردیم که به‌اصطلاح دو طرف بحث تئوریک را چگونه به نمایش بگذاریم تا مخاطبان متوجه قضیه شوند.
از پل چوبی تا اتاق تاریک
وی درباره سکانس‌های به‌‌کار رفته از فیلم‌های سینمایی در این مستند، تصریح کرد: برای انتخاب پلان‌هایی از فیلم‌ها و پوستر آثار ایرانی و خارجی، رفت و برگشت زیاد داشتیم، چرا که من، سعید ستاری یکی از پژوهشگران کار و یاسر فریادرس که آن زمان مدیر مرکز مستند سوره بود، نظرات مختلفی داشتیم اما در نهایت به آثاری که در کاپرا کجاست؟ استفاده شده است، رسیدیم. به‌عنوان مثال فیلم «پل چوبی» و «اتاق تاریک» ذهن من را درگیر کرده بود و به پیشنهاد من اضافه شد. ناگفته نماند که مستند،چنددفعه با پیشنهاد و فیلم‌های مختلف تدوین شد. این مستندساز با اشاره به این‌که قائل به این نیست که مستند باید بی‌طرف باشد، یادآور شد: قطعا قائل به این قضیه هستم که هیچ مستند و اثر تصویری پیدا نمی‌شود که قضاوت نداشته باشد. من هم در کاپرا کجاست؟ قضاوت داشتم اما نکته مهم این است که از طیف‌های مختلف، نظرات متفاوت را در اثر خود گذاشتم؛ یعنی فردی که روبه‌روی من نشسته است، نظرات مخالف من را نمایندگی می‌کند. قطعا مستند من طرف دارد و قضاوت می‌کند. از سوی دیگر من قائل به نظریه مرگ مؤلف نیستم و به این معتقدم من مؤلف اثری تولید می‌کنم تا بتوانم حرفی بزنم.
حلقه مفقوده در مناسبات سیاسی
انصاری با اشاره به این‌که گفتوگو، حلقه مفقوده در مناسبات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور است، درباره گفت‌وگویی که با یک فرد ناشناس در مستند کاپرا کجاست؟ انجام می‌دهد، عنوان کرد: ما ابتدا به دنبال شکل‌گیری یک گفتوگو بودیم و پس از آن به این فکر کردیم که این گفتوگو می‌تواند میان هر دو نفر و در هر‌جا اتفاق بیفتد به‌همین دلیل مدنظرمان این بود که کسی که من با او صحبت می‌کنم، نشان داده نشود. کارگردان کاپرا کجاست؟ ادامه داد: نکته‌ای که در نشان ندادن فردی که روبه‌روی من نشسته بود، داشتیم، این بود که شخصیت، کیفیت و مختصات پیدا نکند و مشخصاتش معلوم نباشد چراکه امکان داشت مخاطبان با آن ارتباط برقرار نکنند و خودشان را جای او نگذارند که ما نمی‌خواستیم چنین اتفاقی رخ بدهد. انصاری درباره بخش دوم مستند که بیشتر به بحران 1930 آمریکا پرداخته است، اظهار کرد: همه فیلم درباره مسأله فیلم حرف می‌زند و دو سینما را در شرایط بحرانی با هم مقایسه می‌کند. در حال حاضر که مردم به شرایط کشور خود آگاه هستند اما برای این‌که مقایسه با کشور آمریکا رقم بخورد باید شرایط بحرانی آن را بیان می‌کردیم و روی آن توضیح می‌دادیم که رسانه‌ها چگونه برخورد و چه رفتاری در برابر مشکلات اتخاذ کردند؛ بنابراین اگر پخش دوم فیلم به این سمت رفته، برای مقایسه درست‌تر بوده است.
سبد فرهنگی جامعه
وی با اشاره به این‌که ممکن است کاپرا کجاست؟ دغدغه مردم نباشد، یادآور شد: شاید مسأله سینما و کارکرد آن دغدغه این روزهای مردم نباشد اما از آنجا که بخش قابل‌توجهی از سبد فرهنگی جامعه را تشکیل می‌دهد و فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها نشانگر سواد فرهنگی جامعه هستند، باید به آن توجه ویژه کرد. همچنین مسأله این است که کاپرا کجاست؟ می‌تواند به مخاطبان بگوید هر فیلمی را نبینند چرا که ممکن است تاثیرات منفی بر زندگی‌شان بگذارد و حس یاس و ناامیدی ایجاد کند. تهیه‌کننده کاپرا کجاست؟ با بیان این‌که این مستند با دو مخاطب اصلی روبه‌روست، گفت: اول مخاطبی که اعصاب و روانش را دست هر فیلمی ندهد و دوم به صورت نخبگانی‌تر مسأله‌مان تغییر نگرش کسانی بود که در حوزه سینما فعال هستند. در حقیقت به‌دنبال آن بودیم که حرف دیگری برخلاف این گزاره که سینما آینه جامعه است، بشنوند.
نگاه خوشبینانه در آثار
مهدی انصاری، کارگردان کاپرا کجاست؟ درباره محتوای اصلی این مستند توضیح داد: محور اصلی امید است مسأله‌ای که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره کردند و در بیانیه گام دوم، اولین توصیه‌ای که دارند نگاه خوشبینانه به آینده است که معنای امید را می‌دهد. امیدوارم مستندسازان و اصحاب رسانه وارد این فضا شوند، ابعاد مختلف امید را تبیین و آن را به جامعه تزریق کنند.
سپیده شریعت‌رضوی - گروه رسانه
