نباید فراموش کرد که بین‌المللی‌شدن، سازوکارهای مختلفی دارد و صادرات در شکل متعارف آن، یکی از سازوکارهای بین‌المللی‌شدن است. برای مثال، سازوکاری که اخیرا مورد توجه برخی کشورهای منطقه ما نیز قرار گرفته، سرمایه‌گذاری مشترک یا احداث خطوط مونتاژ محصولات ایرانی در این کشورهاست. به بیان دیگر، همسایگان ما - همچون خود ما - ترجیح می‌دهند به جای این‌که یک محصول صنعتی را یکجا از کشور دیگری بخرند، آن را در داخل کشور خود تولید کنند تا بخشی از ارزش افزوده اقتصادی و اشتغال ناشی از تولید آن نصیب خودشان شود. اما بین‌المللی‌شدن به طور کلی و صادراتی‌شدن به طور خاص، الزامات متعددی دارد. برای مثال شرکت‌هایی که قصد دارند وارد بازارهای خارجی شوند باید ابتدا شناخت نسبتا خوبی از بازار یا بازارهای هدف خود به دست آورند، مشتری یا مشتریان مناسب را شناسایی کنند، محتوای تبلیغاتی مناسب (نظیر کاتالوگ، بروشور و وب‌سایت دوزبانه) تهیه کنند، با فضای سیاسی اقتصادی و ملاحظات حقوقی کشور هدف آشنا شوند، و نهایتا از هر طریق ممکن با مشتریان بالقوه خود مذاکره کنند.
اما این اقدامات چالش‌ها و هزینه‌های زیادی دارد و به همین دلیل، معمولا در اغلب کشورها، دولت‌ها برنامه‌هایی برای حمایت از بین‌المللی‌شدن کسب‌وکارهای کوچک و متوسط دارند. بر همین اساس، صندوق نوآوری و شکوفایی نیز خدمات مختلفی را برای کمک به بین‌المللی‌شدن شرکت‌های دانش‌بنیان با همکاری نهادهای ذی‌ربط و به‌ویژه وزارت خارجه، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، سازمان توسعه تجارت، و اتاق بازرگانی تدارک دیده‌است.
یکی از این خدمات، پذیرش هیات‌های تجاری است که زمینه میزبانی از مشتریان خارجی بالقوه شرکت‌های دانش‌بنیان در داخل کشور را فراهم می‌سازد. به عبارت دیگر، در این خدمت، صندوق با پرداخت بلاعوض بخشی از هزینه‌های یک هیات تجاری خارجی، کمک می‌کند اعضای این هیات به کشورمان آمده و از نزدیک با توانمندی‌ها، دستاوردها و ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان آشنا شوند و با آنها مذاکره کنند. گرچه امکان اعزام نمایندگان شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب هیات‌های تجاری به بازارهای هدف خارجی نیز وجود دارد اما پذیرش هیات‌ها به چند دلیل معمولا موثرتر است. نخست این‌که وقتی شرکت‌های دانش‌بنیان به خارج از کشور اعزام می‌شوند، به سختی می‌توانند نمونه محصولات خود را با خود ببرند. البته وقتی ما میزبان هیات‌های تجاری هستیم، مشتریان خارجی نه تنها محصول یا محصولات، بلکه خطوط تولید شرکت‌ها را نیز می‌توانند از نزدیک ببینند. بازدید از خطوط تولید، اطمینان خاطر ویژه‌ای به این مشتریان می‌دهد که قابل جایگزینی نیست. نکته دیگر این است که با یک حساب سرانگشتی، برای ملاقات پنج مشتری خارجی با 20 شرکت ایرانی، پذیرش هیات خارجی به لحاظ هزینه‌ای به صرفه‌تر است و سرانجام این‌که، وقتی مشتریان خارجی به ایران می‌آیند، از نزدیک با فضای واقعی کشور آشنا می‌شوند.
صندوق از سال 1397، حمایت از پذیرش هیات‌های تجاری را در دستور کار خود قرار داده‌است و از ابتدای سال 1400، در قالب رویدادهایی موسوم به «یکشنبه‌های صادراتی»، آنها را با نظم و ترتیب ویژه‌ای دنبال می‌کند. عملیات اجرایی این رویدادها برعهده کارگزاران خصوصی است و صندوق، بخشی از هزینه‌های سفر و اسکان هیات تجاری را می‌پردازد. در یکشنبه‌های صادراتی، معمولا نمایشگاهی از دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان منتخب نیز برپا می‌شود. هر یکشنبه صادراتی، با توجه به حوزه فعالیت اعضای هیات تجاری، بر یک یا چند حوزه تخصصی صنعت یا بازار متمرکز می‌شود. برای مثال، اخیرا صندوق میزبان یک هیات تجاری شش نفره از کشور سنگال در حوزه‌های ساختمان، کشاورزی و ماشین‌آلات صنعتی بود. ما در صندوق نوآوری و شکوفایی این رویدادها را «صادرات بدون روادید و گذرنامه» نیز نام‌گذاری کرده‌ایم؛ زیرا برخی شرکت‌های دانش‌بنیان توانسته‌اند در همین ملاقات‌ها و مذاکرات، به قراردادهای صادراتی دست یابند. البته این عنوان دقیقی نیست و جنبه استعاری دارد؛ چراکه در مراحل بعد برای نهایی‌کردن و امضای قرارداد، احتمال زیادی دارد که شرکت دانش‌بنیان نیز عازم کشور مقابل شود.

سیاوش ملکی‌فر -  معاون توسعه صندوق نوآوری و شکوفایی