محسن گیوه‌کش، تعزیه‌خوان در گفت‌وگو با «جام‌جم»:
تعزیه متولی ندارد!
محسن گیوه‌کش، ذاکر اهل‌بیت(ع) و از تعزیه‌خوانان سرشناس و قدیمی است. همان‌طور که خودش می‌گوید هفت‌نسل پیش از او تعزیه‌خوان بوده‌اند و نسل‌آخر آنها به تکیه‌دولت بازمی‌گردد و جد جدشان بچه‌خوان جناب قزوینی در تکیه‌دولت بوده است. خود او هم از بچه‌خوانی آغاز کرده و تعزیه‌خوانان بنام و شاخصی همچون میرزاعلی پاک‌نفس، احمد بلبل و ... را در خانواده‌اش داشته و این هنر موروثی هفت‌نسل آمده تا به او رسیده است. او این شب‌ها در سیرجان کرمان مراسم تعزیه برگزار می‌کند و دهه آخر صفر نیز در بزرگ‌ترین تکیه ایران یعنی تکیه‌خوانسار تعزیه پرشوری را برپا خواهد کرد که مخاطبان میلیونی دارد.
گیوه‌کش که مطالعه‌ای مفصل بر تاریخچه تعزیه داشته و حتی خاطراتی هم از دوران قدیم دارد می‌گوید: دوران اوج تعزیه به زمان قاجار برمی‌گردد و به نوعی نماد حکومتی هم بود؛ اکثر نسخه‌ها نیز متعلق به آن دوران است و تکایا نیز در زمان قاجار ساخته شده. پس از دوران قاجار به علت مخالفتی که رضاخان با قاجار داشت درصدد جمع‌کردن مجالس تعزیه برآمد و البته این مخالفت‌ها تا پایان دوره پهلوی هم وجود داشت.
حتی من خاطرم هست که سپاه‌دانش‌ها و ماموران حکومت به روستاها و تکایایی که تعزیه برگزار می‌شد حمله می‌کردند و مانع برپایی آن می‌شدند؛ تا این‌که انقلاب اسلامی پیروز شد و اوضاع تعزیه هم بهبود پیدا کرد.
وی ادامه می‌دهد: پیشتر بسیاری از گروه‌ها به خارج از کشور سفر می‌کردند و تعزیه در خارج از کشور با استقبال بسیار خوبی روبه‌رو می‌شد و در خارج از ایران هم هنر بسیار محبوب و شناخته‌شده‌ای بود.
تماشای میلیونی تعزیه از طریق فضای مجازی
این تعزیه‌خوان پیشکسوت یادآور می‌شود: خوشبختانه تعزیه طی این سال‌ها وضعیت خوبی داشته اما دوران شیوع کرونا شرایط را سخت‌تر کرد و بسیاری از شهرها مراسم تعزیه را تعطیل کردند اما امسال استقبال از تعزیه از حد انتظار فراتر رفته و برنامه‌ها به‌صورت فشرده در حال برگزاری است و تا پایان ماه محرم و صفر همین‌گونه خواهد بود. همچنین نخستین سوگواره بین‌المللی شبیه‌خوانی هم طی هفته‌های گذشته با حضور مهمانانی از کشورهای عراق و نیجریه در تهران برپا شد که استقبال خوبی هم از آن صورت گرفت. «تکایا به‌عنوان کانون تعزیه و مکانی ثابت نقش مهمی در حفظ این هنر آیینی دارد»؛ این را گیوه‌کش می‌گوید و معتقد است تعزیه باید مکان مختص خودش را داشته باشد تا بتوان آن را زنده نگه‌داشت. او از بزرگ‌ترین تکیه ایران یعنی تکیه‌خوانسار می‌گوید که شهرتی بسیار دارد و خودش نیز از اربعین تا 28صفر در این تکیه قدیمی تعزیه اجرا می‌کند. او می‌گوید: در هر تعزیه نزدیک به 27هزار نفر جمع می‌شوند و 10میلیون نفر نیز آن‌را به‌صورت آنلاین تماشا می‌کنند. پس تعزیه مخاطبش را دارد و باید به فکر محل‌هایی برای اجرای همیشگی و مستمر آن باشیم.
چرا نسخ قدیمی دچار تغییرات شدند؟
وی درخصوص نسخه‌های تعزیه مرتبط با عاشورا و ایام محرم می‌گوید: نسخ زیادی درباره محرم وجود دارد اما تغییراتی هم در آنها به‌وجود آمده است. زمانی که حکومت قاجار رو به افول می‌رود و رضاخان بر سرکار می‌آید استادان و نسخه‌نویسان تکیه‌دولت پراکنده می‌شوند و هرکدام به یک شهری پناه می‌برند. به‌طورمثال یکی از همان نسخه‌نویسان با تخلص «انجم» در اراک زندگی می‌کند و «میرعزا» در تهران و «شهپر» یا «مداح» نیز در قزوین ساکن می‌شوند. همه نسخه‌نویسان در شهرهای مختلف پخش می‌شوند و براساس گویش و خلق‌وخوی مردمان همان منطقه شروع به نسخه‌نوشتن می‌کنند. این‌که امروز نسخ با عنوان زمینه قزوین، زمینه اراک و ... شناخته می‌شود به این دلیل است که نسخه‌نویسان براساس شرایط و ویژگی‌های آن شهر و متناسب با فرهنگ و موسیقی آنجا نسخه‌های جدید نوشته‌اند که البته در اصل روایت یکی است اما اشعار و موسیقی‌اش متفاوت است.
وی درباره این‌که مردم با کدام مجلس و نسخه ارتباط عمیق‌تری برقرار می‌کنند، این‌طور می‌گوید: ارادت مردم بیشتر به تعزیه‌های 10 روز اول محرم است و به‌دلیل علاقه‌ای که به امام‌حسین(ع)، حضرت‌ابوالفضل(ع) و علی‌اکبر(ع) دارند این تعزیه‌ها را بیشتر می‌شناسند و از آن استقبال می‌کنند و حتی آن را از حفظ می‌خوانند. البته در برخی مناطق هم تعزیه‌خوانانی هستند که علاقه‌مندند نسخه‌های غریب و کمتر معروف را بخوانند مانند تعزیه سیدجلال‌الدین اشرف یا تعزیه امامزاده داوود، مرحب خیبری و ... اما استقبال مردم بیشتر از این نسخه‌های موجود است.
حفاظت تعزیه از اعمال سلیقه
به نظرم همان اتفاقی که در مداحی‌ها افتاده در تعزیه هم پیش آمده است. درحال‌حاضر در سراسر ایران چند نفر هستیم که تعزیه‌ای می‌خوانیم که از حالت سنتی و اصیل خودش خارج نشده اما متاسفانه اکثر تعزیه‌خوانان نامدار آهنگ و شعرهایی خارج از تعزیه را به آن وارد کردند. البته برخی مواقع هم بانیان تعزیه چنین درخواستی دارند اما تعزیه‌خوان نباید زیر بار این حرف‌ها برود. نکته دیگر این‌که در تعزیه، مداحی و روضه وجود ندارد اما برخی تعزیه‌خوانان روضه را وارد تعزیه کرده‌اند و همین مسأله اصالت و چارچوب تعزیه را با خطر مواجه کرده است. البته نسخه‌های جدید نوشته نمی‌شود بلکه خودشان مواردی را به نسخه اصلی اضافه می‌کنند. متاسفانه تعزیه متولی ندارد و زیر نظر نهادی نیست که جلوی این معضلات را بگیرد و در نتیجه این کارهای خودسرانه انجام می‌شود.
صبا کریمی - روزنامه‌نگار
حتی من خاطرم هست که سپاه‌دانش‌ها و ماموران حکومت به روستاها و تکایایی که تعزیه برگزار می‌شد حمله می‌کردند و مانع برپایی آن می‌شدند؛ تا این‌که انقلاب اسلامی پیروز شد و اوضاع تعزیه هم بهبود پیدا کرد.
وی ادامه می‌دهد: پیشتر بسیاری از گروه‌ها به خارج از کشور سفر می‌کردند و تعزیه در خارج از کشور با استقبال بسیار خوبی روبه‌رو می‌شد و در خارج از ایران هم هنر بسیار محبوب و شناخته‌شده‌ای بود.
تماشای میلیونی تعزیه از طریق فضای مجازی
این تعزیه‌خوان پیشکسوت یادآور می‌شود: خوشبختانه تعزیه طی این سال‌ها وضعیت خوبی داشته اما دوران شیوع کرونا شرایط را سخت‌تر کرد و بسیاری از شهرها مراسم تعزیه را تعطیل کردند اما امسال استقبال از تعزیه از حد انتظار فراتر رفته و برنامه‌ها به‌صورت فشرده در حال برگزاری است و تا پایان ماه محرم و صفر همین‌گونه خواهد بود. همچنین نخستین سوگواره بین‌المللی شبیه‌خوانی هم طی هفته‌های گذشته با حضور مهمانانی از کشورهای عراق و نیجریه در تهران برپا شد که استقبال خوبی هم از آن صورت گرفت. «تکایا به‌عنوان کانون تعزیه و مکانی ثابت نقش مهمی در حفظ این هنر آیینی دارد»؛ این را گیوه‌کش می‌گوید و معتقد است تعزیه باید مکان مختص خودش را داشته باشد تا بتوان آن را زنده نگه‌داشت. او از بزرگ‌ترین تکیه ایران یعنی تکیه‌خوانسار می‌گوید که شهرتی بسیار دارد و خودش نیز از اربعین تا 28صفر در این تکیه قدیمی تعزیه اجرا می‌کند. او می‌گوید: در هر تعزیه نزدیک به 27هزار نفر جمع می‌شوند و 10میلیون نفر نیز آن‌را به‌صورت آنلاین تماشا می‌کنند. پس تعزیه مخاطبش را دارد و باید به فکر محل‌هایی برای اجرای همیشگی و مستمر آن باشیم.
چرا نسخ قدیمی دچار تغییرات شدند؟
وی درخصوص نسخه‌های تعزیه مرتبط با عاشورا و ایام محرم می‌گوید: نسخ زیادی درباره محرم وجود دارد اما تغییراتی هم در آنها به‌وجود آمده است. زمانی که حکومت قاجار رو به افول می‌رود و رضاخان بر سرکار می‌آید استادان و نسخه‌نویسان تکیه‌دولت پراکنده می‌شوند و هرکدام به یک شهری پناه می‌برند. به‌طورمثال یکی از همان نسخه‌نویسان با تخلص «انجم» در اراک زندگی می‌کند و «میرعزا» در تهران و «شهپر» یا «مداح» نیز در قزوین ساکن می‌شوند. همه نسخه‌نویسان در شهرهای مختلف پخش می‌شوند و براساس گویش و خلق‌وخوی مردمان همان منطقه شروع به نسخه‌نوشتن می‌کنند. این‌که امروز نسخ با عنوان زمینه قزوین، زمینه اراک و ... شناخته می‌شود به این دلیل است که نسخه‌نویسان براساس شرایط و ویژگی‌های آن شهر و متناسب با فرهنگ و موسیقی آنجا نسخه‌های جدید نوشته‌اند که البته در اصل روایت یکی است اما اشعار و موسیقی‌اش متفاوت است.
وی درباره این‌که مردم با کدام مجلس و نسخه ارتباط عمیق‌تری برقرار می‌کنند، این‌طور می‌گوید: ارادت مردم بیشتر به تعزیه‌های 10 روز اول محرم است و به‌دلیل علاقه‌ای که به امام‌حسین(ع)، حضرت‌ابوالفضل(ع) و علی‌اکبر(ع) دارند این تعزیه‌ها را بیشتر می‌شناسند و از آن استقبال می‌کنند و حتی آن را از حفظ می‌خوانند. البته در برخی مناطق هم تعزیه‌خوانانی هستند که علاقه‌مندند نسخه‌های غریب و کمتر معروف را بخوانند مانند تعزیه سیدجلال‌الدین اشرف یا تعزیه امامزاده داوود، مرحب خیبری و ... اما استقبال مردم بیشتر از این نسخه‌های موجود است.
حفاظت تعزیه از اعمال سلیقه
به نظرم همان اتفاقی که در مداحی‌ها افتاده در تعزیه هم پیش آمده است. درحال‌حاضر در سراسر ایران چند نفر هستیم که تعزیه‌ای می‌خوانیم که از حالت سنتی و اصیل خودش خارج نشده اما متاسفانه اکثر تعزیه‌خوانان نامدار آهنگ و شعرهایی خارج از تعزیه را به آن وارد کردند. البته برخی مواقع هم بانیان تعزیه چنین درخواستی دارند اما تعزیه‌خوان نباید زیر بار این حرف‌ها برود. نکته دیگر این‌که در تعزیه، مداحی و روضه وجود ندارد اما برخی تعزیه‌خوانان روضه را وارد تعزیه کرده‌اند و همین مسأله اصالت و چارچوب تعزیه را با خطر مواجه کرده است. البته نسخه‌های جدید نوشته نمی‌شود بلکه خودشان مواردی را به نسخه اصلی اضافه می‌کنند. متاسفانه تعزیه متولی ندارد و زیر نظر نهادی نیست که جلوی این معضلات را بگیرد و در نتیجه این کارهای خودسرانه انجام می‌شود.
صبا کریمی - روزنامه‌نگار
ضمیمه کلیک
تیتر خبرها
